شنبه 4 اسفند 1403
| English
دوره 30، شماره 1 - ( 5-1403 )
جلد 30 شماره 1 صفحات 0-0 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Tashkeh M, Zahedi Tajrishi K, Fathali Lavasini F, Ramezani Farani A, Farahani H. Adaptation and Factorial Structure of the Persian Version of the Sexual Mindfulness Measure for Married People. IJPCP 2024; 30 (1) : 4971.1
URL: http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-4185-fa.html
URL: http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-4185-fa.html
تاشکه مجتبی، زاهدی تجریشی کمیل، فتحعلی لواسانی فهیمه، رمضانی فرانی عباس، فراهانی حجت الله. انطباق و ساختار عاملی پرسش‌نامه ذهنآگاهی جنسی در افراد متأهل ایرانی در سال 1401-1402. مجله روانپزشكي و روانشناسي باليني ايران. 1403; 30 (1)
1- گروه روانشناسی بالینی، دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان (انستیتو روانپزشکی تهران)، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران.
2- گروه روانشناسی بالینی، دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان (انستیتو روانپزشکی تهران)، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران. ،zahedi.k@iums.ac.ir
3- گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
2- گروه روانشناسی بالینی، دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان (انستیتو روانپزشکی تهران)، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران. ،
3- گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
متن کامل [PDF 4553 kb]
(166 دریافت)
| چکیده (HTML) (379 مشاهده)
متن کامل: (46 مشاهده)
مقدمه
علاقه به ذهنآگاهی در سال‌های اخیر در روانشناسی افزایش چشم‌گیری داشته است [1]. ذهنآگاهی را می‌توان به‌عنوان یک حالت، آمایه (استعداد) یا یک تمرین مفهوم‌بندی کرد [2]. ذهنآگاهی آمایه‌ای به‌عنوان یک آگاهی تعریف می‌شود که زمانی هویدا می‌شود که فرد به زمان حال توجه دارد و یک دید پذیراگونه و غیرقضاوتی دارد [3]. ذهنآگاهی آمایه‌ای با سطوح بالاتر رضایت ارتباطی [4] و رضایت جنسی [5] و سطوح بالاتر کارکرد جنسی از طریق پذیرش و آگاهی بهتر اندیشه‌ها، همچنین احساسات فیزیکی و هیجانات همراه است [6]. ذهنآگاهی حالتی به حضور در زمان حال در یک تعامل ویژه در زندگی روزانه برمی‌گردد [7].
پژوهش‌ها نشان داده است ذهنآگاهی حالتی ممکن است بهزیستی روانی‌جنسی شامل صمیمیت با شریک زندگی و رضایت جنسی و کارکرد جنسی را بهبود بخشد [4، 8]. با وجود پژوهش‌های گذشته درزمینه ذهنآگاهی صفتی و روابط جنسی و رمانتیک، به ذهنآگاهی جنسی به‌عنوان یک زیرمجموعه‌ای از ذهنآگاهی حالتی که بیشتر با روابط بین‌فردی ارتباط دارد، توجه کمتری شده است [9]. کاربرد ذهنآگاهی جنسی –که به معنای ذهن‌آگاه بودن در طول رابطه جنسی در یک بافتی است که اساساً با اضطراب همراه است- ممکن است نسبت به دیگر موقعیت‌های اضطرابی که کمتر استرس‌زاست به توجه و غیرقضاوتی بودن نیاز بیشتری داشته باشد [10]، زیرا ذهن‌آگاه بودن در هنگام کاربرد یوگا کاملاً متفاوت از ذهن‌آگاه بودن در رابطه جنسی است [11]. افرادی‌که در طول روز ذهن‌آگاه هستند ممکن است موانعی را در ذهنآگاهی در حین تجربه‌های جنسی ازجمله خودانتقادی و اضطراب جنسی تجربه کنند [10، 12].
ذهنآگاهی صفتی و ذهنآگاهی جنسی ممکن است با همدیگر ارتباط داشته باشند اما آن‌ها سازه‌های جدایی هستند. بااین‌حال بسیاری از پژوهش‌ها همچنان برای بررسی تأثیر ذهنآگاهی بر رابطه جنسی، تمرکزشان بر ذهنآگاهی صفتی است [13]. اگرچه بررسی ذهنآگاهی صفتی ممکن است ضروری باشد و بر پیامدهای روانی جنسی تأثیر داشته باشند اما کافی نیست و بررسی خود ذهنآگاهی جنسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است [4]. ازطرف‌دیگر یافته‌های درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی نشان داده است این درمان‌ها با بهبود کارکرد جنسی در ابعاد گوناگون همراه بوده‌اند [14، 15]. بااین‌حال یک چالش مهم برای این درمان‌ها اطمینان از این است که این بهبودی به‌دلیل آموزش مؤلفه اصلی این درمان یعنی ذهنآگاهی رخ داده باشد [16].
به همین دلیل پژوهشگران ابزارهایی برای سنجش ذهنآگاهی جنسی به‌صورت اختصاصی طراحی کرده‌اند، زیرا ذهن‌آگاه بودن در طول رابطه جنسی با بهبود کارکرد جنسی، رضایت جنسی و بهبود رابطه زوجین همراه است که فهم این ارتباط می‌تواند به درمانگران برای بهبود روابط زوجین کمک کند. یافته‌های لویت و همکاران نشان دادند ذهنآگاهی جنسی با بهبود رضایت جنسی، رضایت ارتباطی و اعتمادبه‌نفس در زوجین همراه بود. این ارتباط همچنان پس از کنترل ذهنآگاهی صفتی معنی‌دار بود [4]. همچنین نتایج پژوهش دوسالت و همکاران نشان دادند ذهنآگاهی جنسی توانست به‌صورت معنی‌داری سلامت روانی جنسی را در افراد پیش‌بینی کند [8]. تاجایی‌که پژوهشگران این پژوهش آگاهی دارند در سال‌های اخیر چندین پرسش‌نامه برای ذهنآگاهی جنسی طراحی شده است که مهم‌ترین آن‌ها پرسش‌نامه پنج بعد ذهنآگاهی جنسی [16] و پرسش‌نامه ذهنآگاهی جنسی لویت و همکاران است [4].
بااین‌حال پرسش‌نامه پنج بعد ذهنآگاهی جنسی دارای محدودیت عمده‌ای است که آن هم این است که این پرسش‌نامه صرفاً برای زنان کاربرد دارد. این پرسش‌نامه در کشورهایی ازجمله ایالات متحده آمریکا و فرانسه هنجاریابی شده است و یافته‌های پژوهشی نشان‌دهنده کفایت ویژگی‌های روانسنجی آن بوده است. با وجود نقش ذهنآگاهی جنسی در پیش‌بینی رضایت جنسی و کیفیت روابط زوجین همچنان توجه پژوهشی به بررسی ویژگی‌های روانسنجی این ابزار در ایران مورد غفلت قرار گرفته است. ازاین‌رو پژوهش حاضر ازیک سو با هدف بررسی ویژگی‌های روانسنجی پرسش‌نامه ذهنآگاهی جنسی در افراد متأهل و ازسوی‌دیگر با هدف پیش‌بینی کارکرد جنسی براساس ذهنآگاهی جنسی انجام شده است.
روش
پژوهش حاضر توصیفی و از نوع مقطعی بود که پس از دریافت کد اخلاق از دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران آغاز شد. جامعه آماری شامل کلیه افراد متأهل ایرانی در سال 1401-1402 بودند که به‌صورت دردسترس نمونه‌ای به تعداد 366 نفر از آن‌ها انتخاب شدند که 74 نفر از آن‌ها مرد و 292 نفر زن بودند. تکمیل پرسش‌نامه‌ها در این پژوهش به‌صورت آنلاین انجام شد. به این صورت که پس از بارگزاری پرسش‌نامه‌ها در سایت و ارائه توضیحاتی درمورد پرسش‌نامه، لینک آن همراه با توضیحاتی درمورد پژوهش در فضای مجازی از جمله اینستاگرام، واتساپ، تلگرام و ایتا به اشتراک گذاشته شد و از افراد متأهل درخواست شد که در صورت رضایت آن را تکمیل کنند. برای تعیین حجم نمونه از روش‌های گوناگونی استفاده می‌شود که یکی از مهم‌ترین آن‌ها این است که به‌ازای هر گویه 5 تا 20 نفر محاسبه شود [17].
این پرسش‌نامه شامل 7 گویه بود که حجم نمونه برحسب تعداد گویه‌ها برابر با 140 نفر می‌شد، اما برای جبران افت آزمودنی‌ها و چون در هنجاریابی پرسش‌نامه از دو روش تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی استفاده می‌شود حجم نمونه به 366 نفر افزایش یافت. ازنظر تحصیلات 10 نفر سیکل (2/7)، 50 نفر دیپلم (13/7)، 27 نفر کاردانی (7/4)، 131 نفر کارشناسی (35/8)، 107 نفر کارشناسی ارشد (29/2) و 41 نفر دکتری (11/2) بودند. میانگین سنی شرکت‌کننده‌ها 34/83 سال بود. ازنظر شغلی 10 نفر بیکار، 262 نفر شاغل و 94 نفر از زنان خانه‌دار بودند.
ابزار
مقیاس عملکرد جنسی زناشویی (MSFS)
فرج‌نیا و همکاران در سال 2014 این مقیاس را برای سنجش جامع عملکرد جنسی در زوجین طراحی کردند. مطالعه آنان 7 مقیاس را به دست آورد: مشارکت جنسی، ابراز جنسی، هیجان و احساس جنسی، تمایل جنسی، تحقق جنسی، نگرش جنسی و آگاهی جنسی. پرسش‌نامه براساس مقیاس لیکرت 5 درجه‌ای (1=کاملاً مخالفم تا 5=کاملاً موافقم) نمره‌گذاری می‌شود. ضریب آلفای کرونباخ 0/95 برای کل آزمون و بین 0/75 تا 0/93 برای عوامل 7 گانه بیانگر همسانی درونی مناسب مقیاس بود. در نهایت همبستگی‌های 0/72 و 0/85 با مقیاس‌های مشابه بیانگر روایی همگرای مناسب این مقیاس بود [18].
پرسش‌نامه 5 وجهی ذهنآگاهی (FFMQ)
این ابزار یک پرسش‌نامه 39 سؤالی در مقیاس لیکرت 5 درجه‌ای است که بائر و دیگران در سال 2006 آن را طراحی کرده‌اند و 5 مؤلفه ذهنآگاهی را می‌سنجد: مشاهده‌گری، توصیف، عمل توأم با آگاهی، پذیرش بی‌قضاوت تجارب درونی و عدم واکنش به تجارب درونی. این مقیاس دارای ویژگی‌های روانسنجی مطلوبی بوده است، به‌طوری‌که همسانی دورنی 0/90 برای کل آن گزارش شده است [19]. بررسی این مقیاس در ایران نیز نشان‌دهنده همسانی درونی 0/85 برای نمره کل بود و برای مؤلفه‌های 5 گانه بین 0/63 تا 0/87 قرار داشت. همچنین پایایی بازآزمایی بین 0/78 تا 0/86 گزارش شد [20].
سنجۀ ذهنآگاهی جنسی (SMM)
لویت و همکاران در سال 2019 براساس مقیاس 5 وجهی ذهنآگاهی و وام‌گیری عبارات و گویه‌های آن دست به طراحی سنجه ذهنآگاهی جنسی زدند. این سنجه بر ذهنآگاهی در تجربه جنسی تمرکز دارد و در قالب دو زیرمقیاس آگاهی و قضاوت نکردن تجربه می‌سنجد. این پرسش‌نامه دارای 7 گویه (4 گویه برای آگاهی و 3 گویه برای قضاوت نکردن تجربه) و براساس مقیاس لیکرت 5 درجه‌ای نمره‌گذاری می‌شود. همسانی درونی مقیاس در گروه‌های مختلف بین 0/69 تا 0/81 به دست آمد و بررسی همبستگی پرسش‌نامه به ذهنآگاهی صفتی بیانگر اعتبار همگرای مناسب بود [4].
تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
داده‌های پژوهش با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 25 و نرم‌افزار AMOS تجزیه‌وتحلیل شدند. برای ارزیابی روایی پرسش‌نامه از تحلیل عاملی اکتشافی، تأییدی و روایی همگرا استفاده شد. برای سنجش پایایی پرسش‌نامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که آلفای کرونباخ بالای 0/70 نشان‌دهنده پایایی مناسب است. به‌منظور ارائه یک ارزیابی جامع از برازش الگوی مدل، شاخص نیکویی برازش، شاخص برازش مقایسه‌ای، شاخص نکویی برازش انطباقی، ریشه خطای میانگین مجذورات تقریب، برازش مقصد هنجارشده، برازش تطبیقی مقتصد، توکر و لویس، کای اسکوئر بهنجار یا نسبی استفاده شد.
یافته ها
مناسب بودن داده‌ها
برای مناسب بودن داده‌ها و کفایت نمونه‌گیری از آزمون کفایت نمونه‌گیری کیزر-میر-اولکین استفاده شد. مقدار کومو بین (0) تا (1) است. اگر عدد به‌دست‌آمده بالاتر از 70/0 باشد، می‌توان تحلیل عاملی را انجام داد و از کفایت نمونه‌بردار برخوردار است. در پژوهش حاضر مقدار KMO به‌دست‌آمده برابر با 76/0 بود که نشان‌دهنده کفایت حجم نمونه است.
نتایج تحلیل عاملی اکتشافی
یکی از مهم‌ترین روش‌ها برای تعیین تعداد عامل‌های یک پرسش‌نامه استفاده از نمودار سنگ‌ریزه‌ای می‌باشد که چنانچه ارزش یک عامل بیش از 1 باشد، نشان‌دهنده نقش آن عامل در پرسش‌نامه است. همان‌گونه که نتایج تصویر شماره 1 نشان می‌دهد در این پرسش‌نامه دو عامل بالاتر از ارزش 1 وجود دارد که این دو عامل حدود 62/27 واریانس کل پرسش‌نامه را تبیین می‌کردند. این دو عامل با یافته‌های نسخه اصلی پرسش‌نامه همسو بود.
ثبات درونی
برای بررسی ثبات درونی از آلفای کرونباخ استفاده شد که میزان آلفای کرونباخ برای آگاهی برابر با 0/83 و برای عدم قضاوت برابر با 0/71 بود که نشان‌دهنده این بود پرسش‌نامه در هر دو بعد از ثبات درونی مناسبی برخوردار است.
بار عاملی سؤالات
مقدار بار عاملی به‌عنوان یک معیار تجربی برای تفسیر عامل‌ها استفاده می‌شود و اگر بار عاملی 0/4 و یا بیشتر باشد، می‌توان آن را معنی‌دار فرض کرد. پس از اجرای تحلیل عاملی اکتشافی مشخص شد سؤالات 1 تا 4 یک عامل و سؤالات 5 تا 7 یک عامل را تشکیل می‌دهند که این یافته با پژوهش اصلی همسو بود. هرچه بار عاملی یک سؤال زیادتر باشد، نفوذ آن سؤال در تبیین ماهیت عامل موردنظر بیشتر است. نتایج ماتریس چرخش‌یافته با شیوه واریماکس در جدول شماره 1 ارائه شده است. همان‌گونه که مشاهده می‌شود بارعاملی سؤالات بر روی دو عامل پرسش‌نامه مناسب است.
برای تأیید عوامل استخراج‌شده از تحلیل عاملی اکتشافی از روش تحلیل عاملی تأییدی با استفاده از نرم‌افزار AMOS استفاده شد و شاخص‌های برازش نشان‌دهنده تأیید مدل بود. برای بررسی ساختار عاملی پرسش‌نامه از تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد که نتایج نشان داد در این پژوهش همانند نسخه اصلی پرسش‌نامه از دو عامل آگاهی و عدم قضاوت تشکیل شده است. میزان شاخص‌های برازش به‌دست‌آمده برای شاخص برازندگی تطبیقی، شاخص نیکویی برازش، شاخص نیکویی برازش تعدیل یافته، شاخص تناسب فزاینده، کای بهنجارشده درجه آزادی، شاخص تناسب بهنجار، شاخص برازش توکر-لویس، شاخص ریشه میانگین مربعات خطای برآوردو شاخص ریشه میانگین مربعات باقیمانده، به‌ترتیب برابر با 0/95، 0/95، 0/91، 0/95، 2/14، 0/93، 0/91، 0/06 و 0/04 به دست آمد. بار عاملی برای همه پرسش‌نامه بالاتر از 0/40 به دست آمد که نشان‌دهنده بار عاملی مناسب همه آن‌هاست. در تصویر شماره 2، نتایج تحلیل عاملی تأییدی و بار عاملی پرسش‌ها گزارش شده است.
روایی
برای بررسی روایی از پرسش‌نامه ذهنآگاهی صفتی و کارکرد جنسی استفاده شد که نتایج در جدول شماره 2 نشان داده شده است. همان‌گونه که نتایج نشان می‌دهد هم آگاهی و هم عدم قضاوت در پرسش‌نامه ذهنآگاهی جنسی با ذهنآگاهی صفتی و ابعاد گوناگون کارکرد جنسی و نمره کلی آن همبستگی داشته‌اند، اما میزان همبستگی برای هر دو بعد ذهنآگاهی جنسی با کارکرد جنسی بیشتر از ذهنآگاهی صفتی بوده است.
همچنین آزمودنی‌ها ازنظر جنسیت در متغیرهای پژوهش ارزیابی و مقایسه شدند که نتایج نشان داد بین دو گروه تفاوت معنی‌داری وجود ندارد (جدول شماره 3).
برای آزمون روایی پیش‌بین از تحلیل رگرسیون استفاده شد. نتایج جدول تحلیل واریانس نشان داد این مدل معنی‌دار بود (fd=2 و F=132/496) و توانست 0/55 واریانس کارکرد جنسی را پیش‌بینی کند. نتایج جدول ضرایب بتای استاندارد نشان داد آگاهی جنسی با 0/60 و عدم قضاوت با 0/30 درصد توانستند به‌صورت معنی‌داری کارکرد جنسی را پیش‌بینی کنند. نتایج ضریب بتای استاندارد در جدول شماره 4 ارائه شده است.
بحث
باوجود نقش ذهنآگاهی در کارکرد جنسی و پژوهش‌های گوناگون همچنان پژوهش‌های اندکی به بررسی ویژگی‌های اختصاصی ذهنآگاهی جنسی (عدم قضاوت و آگاهی در هنگام تجربه رابطه جنسی) و ارتباط آن با کارکرد جنسی پرداخته‌اند. ازاین‌رو پژوهش حاضر با هدف بررسی ویژگی‌های روانسجی پرسش‌نامه ذهنآگاهی جنسی و ارتباط آن با کارکرد جنسی در زنان انجام شده است. نتایج تحلیل عاملی تأییدی با پژوهش اصلی و نسخه هنجاریابی‌شده در کشور فرانسه همسو بود که نتایج پژوهش آن‌ها نشان داد این پرسش‌نامه از دو عامل بی‌قضاوتی و آگاهی تشکیل شده است [4، 21]. نتایج همبستگی بین این دو متغیر نشان داد این دو متغیر همبستگی خیلی بالایی با یکدیگر نداشتند که نشان‌دهنده مجزا بودن این دو مؤلفه و ارتباط آن‌ها با ذهن‌آگاه بودن در طول رابطه جنسی است [4، 22].
همچنین این دو مؤلفه با تعریف پایه‌ای ذهنآگاهی که حاوی دو مفهوم آگاهی از نوع مشاهده‌گری و عدم قضاوت است همسو است [9]، اما مهم‌ترین تفاوت ذهنآگاهی جنسی با ذهنآگاهی صفتی و مراقبه در این است که این موضوع در یک بافت ارتباطی جنسی و درارتباط‌با دیگری شکل می‌گیرد. همان‌گونه که ذهنآگاهی به‌صورت کلی با سلامت روان مرتبط است ذهنآگاهی جنسی نیز با بهبود سلامت جنسی همراه است. درواقع استفاده از عمل ذهن‌آگاهانه و غیرقضاوتی در رابطه جنسی ممکن است به همسران برای اجتناب از تعارضات و بدفهمی‌های رایج در رابطه جنسی کمک کند [6].
با عدم قضاوت تجارب جنسی افراد می‌توانند از ارزیابی منفی کارکرد جنسی که یکی از دلایل اصلی مشکلات جنسی است اجتناب کنند [6، 9]. همچنین نتایج آلفای کرونباخ بیانگر ثبات درونی بالای این پرسش‌نامه در هر دو بعد است. درنتیجه این پرسش‌نامه روایی سازه و ثبات درونی مناسبی از خود نشان داده است. این پرسش‌نامه به‌دلیل کوتاه و مفید بودن ابزاری گزینشی برای سنجش ذهنآگاهی جنسی در بافت‌های بالینی و پژوهشی در ایران است.
نتایج درمورد ارتباط بین کارکرد جنسی زناشویی و ذهنآگاهی جنسی نشان داد کارکرد جنسی زناشویی چه در نمره کلی و چه ابعاد آن با آگاهی جنسی و عدم قضاوت جنسی به‌صورت معنی‌داری ارتباط داشت. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد کارکرد جنسی به‌صورت معنی‌داری به‌وسیله آگاهی جنسی و عدم قضاوت جنسی پیش‌بینی شد. این یافته با یافته پژوهش نسخه اصلی این پرسش‌نامه همسو بود که نتایج آن نشان داد بین ذهنآگاهی جنسی و رضایت از کارکرد جنسی همبستگی معنی‌داری وجود دارد [4]. همچنین با یافته نسخه هنجاریابی‌شده در جامعه فرانسه همسو بود که نتایج آن نشان داد ذهنآگاهی جنسی با ارتباط جنسی رابطه معنی‌داری دارد [21].
درواقع ارتباط جنسی سالم نیازمند این است که فرد به میزانی از آگاهی و غیرقضاوتی بودن رسیده باشد که بتواند در حین رابطه جنسی تمرکز خود را بر زمان حال و رابطه جنسی بگذارد که بتواند هیجانات گوناگون ازجمله اضطراب و استرس را که مخل رابطه جنسی مثبت است مدیریت کند تا کارکرد جنسی سالمی داشته باشد [11]. در صورتی‌که در حالت قضاوت منفی و عدم آگاهی نسبت به رابطه جنسی معمولاً هیجانات از حد طبیعی خود خارج و به‌صورت یک هیجان ناکارآمد عمل می‌کنند و به‌جای اینکه رابطه جنسی را تسهیل کنند معمولاً رابطه جنسی را از روند طبیعی خارج و به‌صورت مشکلات جنسی گوناگون مانند رابطه ناکامل، اختلال در نعوط، زودانزالی و غیره بروز می‌کند که خود این مشکلات علاوه‌بر ناکارآمدی جنسی فردی، میزان نارضایتی جنسی زوجین را افزایش می‌دهد [23].
همچنین کارکرد جنسی رضایت‌بخش به معنای یک لذت مشترک از سوی دو طرف است. در بسیاری از زوجین معمولاً به لذت همسر توجه بیشتری می‌کنند، در صورتی که در ذهنآگاهی جنسی افراد می‌آموزند که بر لذت جنسی و تحریک جنسی متمرکز می‌شوند که رضایت جنسی را افزایش می‌دهد [6]. یکی دیگر از مهم‌ترین منابع تعیین‌کننده کیفیت رابطه جنسی تصویر بدن است که نگرانی در این مورد با رضایت و کارکرد جنسی ضعیف همراه است [24]. در صورتی که در ذهنآگاهی جنسی این‌گونه قضاوت‌ها تعدیل و کاهش می‌یابد. درنتیجه فرد کارکرد جنسی سالم‌تری را تجربه می‌کند.
چه ازنظر کیفیت رابطه با شریک جنسی و چه ازنظر روانی، رابطه جنسی رضایت‌بخش به این توانایی نیاز دارد که فرد از قضاوت خود و شریک جنسی که با سلامت جنسی و کارکرد جنسی ارتباط دارد، اجتناب کند. بنابراین درمانگران می‌توانند از ذهنآگاهی جنسی به‌عنوان روشی برای بهبود رضایت و کاکرد جنسی افراد استفاده کنند. همچنین باید به این نکته توجه داشت که ذهنآگاهی جنسی متفاوت از تمرکز احساس است، زیرا در تمرکز احساس به حضور شریک زندگی نیاز است اما در ذهنآگاهی جنسی به حضور شریک زندگی نیاز نیست [21]. بنابراین افراد می‌توانند از ذهنآگاهی جنسی برای تمرکز بر تنفس در حین رابطه جنسی، آگاهی از احساسات جنسی و گذر از خودقضاوتی بدون اینکه به یک شریک زندگی نیاز باشد استفاده کنند. ذهنآگاهی جنسی توانایی برای فرد ایجاد می‌کند تا به‌صورت مستقل تجارب جنسی‌اش را هدف قرار دهد که به‌نوبه‌خود یک احساس خودکارآمدی برای فرد ایجاد می‌کند.
نتیجه‌گیری
باتوجه‌به این یافته‌ها و اهمیت مسئله ذهنآگاهی جنسی درارتباط‌با رضایت از عملکرد جنسی زناشویی، این‌گونه می‌توان گفت که اولاً استفاده از ابزار حاضر یعنی پرسش‌نامه ذهنآگاهی جنسی به‌دلیل کوتاه بودن برای سنجش ذهنآگاهی جنسی در افراد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. همچنین درمانگران برای بهبود کارکرد جنسی در بیماران خود بهتر است به این مؤلفه یعنی ذهنآگاهی جنسی توجه ویژه‌ای داشته باشند که برای ارزیابی کارایی مداخله می‌توانند از این ابزار استفاده کنند.
محدودیت ها و پیشنهادهای پژوهش
باوجوداین پژوهش حاضر دارای محدودیت‌های عمده‌ای بود که در تعمیم یافته‌ها باید به آن دقت کرد. ازنظر جنسیت بیشتر آزمودنی‌های این پژوهش زنان بودند. پژوهش حاضر ازنظر نوع پژوهش مقطعی بود که در نتیجه استنباط‌های علی در این زمینه دشوار است.
یکی دیگر از محدودیت‌های این پژوهش این بود که نمونه‌های این پژوهش به‌صورت آنلاین پرسش‌نامه‌ها را تکمیل کردند، در صورتی‌که بسیاری از افراد متأهل جامعه ممکن است به‌دلیل مشکلات اجتماعی-اقتصادی به تلفن هوشمند دسترسی نداشته باشند. ازاین‌رو در تعمیم این یافته‌ها به افراد با جایگاه اجتماعی-اقتصادی ضعیف باید احتیاط کرد.
همچنین نمونه این پژوهش جمعیت عمومی بود نه جامعه بالینی، از این‌رو پیشنهاد می‌شود پژوهش‌های آینده بر روی نمونه با توازن جنسیتی، پایگاه‌های اجتماعی اقتصادی گوناگون، دربر گرفتن جمعیت بالینی و در قالب طولی انجام دهند.
ملاحظات اخلاقی
این پژوهش با دریافت شناسه اخلاق (IR.IUMS.REC.1402.232) از دانشگاه علوم پزشکی ایران انجام شد. همه شرکت‌کنندگان از محرمانه بودن اطلاعات و تمایل به همکاری در پژوهش یا خروج از آن آگاهی داشتند.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشتد.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از تمام افرادی که در این پژوهش همکاری کردند سپاس‌گزاری و برای آن‌ها آرزوی تندرستی و موفقیت می‌کنند.
علاقه به ذهنآگاهی در سال‌های اخیر در روانشناسی افزایش چشم‌گیری داشته است [1]. ذهنآگاهی را می‌توان به‌عنوان یک حالت، آمایه (استعداد) یا یک تمرین مفهوم‌بندی کرد [2]. ذهنآگاهی آمایه‌ای به‌عنوان یک آگاهی تعریف می‌شود که زمانی هویدا می‌شود که فرد به زمان حال توجه دارد و یک دید پذیراگونه و غیرقضاوتی دارد [3]. ذهنآگاهی آمایه‌ای با سطوح بالاتر رضایت ارتباطی [4] و رضایت جنسی [5] و سطوح بالاتر کارکرد جنسی از طریق پذیرش و آگاهی بهتر اندیشه‌ها، همچنین احساسات فیزیکی و هیجانات همراه است [6]. ذهنآگاهی حالتی به حضور در زمان حال در یک تعامل ویژه در زندگی روزانه برمی‌گردد [7].
پژوهش‌ها نشان داده است ذهنآگاهی حالتی ممکن است بهزیستی روانی‌جنسی شامل صمیمیت با شریک زندگی و رضایت جنسی و کارکرد جنسی را بهبود بخشد [4، 8]. با وجود پژوهش‌های گذشته درزمینه ذهنآگاهی صفتی و روابط جنسی و رمانتیک، به ذهنآگاهی جنسی به‌عنوان یک زیرمجموعه‌ای از ذهنآگاهی حالتی که بیشتر با روابط بین‌فردی ارتباط دارد، توجه کمتری شده است [9]. کاربرد ذهنآگاهی جنسی –که به معنای ذهن‌آگاه بودن در طول رابطه جنسی در یک بافتی است که اساساً با اضطراب همراه است- ممکن است نسبت به دیگر موقعیت‌های اضطرابی که کمتر استرس‌زاست به توجه و غیرقضاوتی بودن نیاز بیشتری داشته باشد [10]، زیرا ذهن‌آگاه بودن در هنگام کاربرد یوگا کاملاً متفاوت از ذهن‌آگاه بودن در رابطه جنسی است [11]. افرادی‌که در طول روز ذهن‌آگاه هستند ممکن است موانعی را در ذهنآگاهی در حین تجربه‌های جنسی ازجمله خودانتقادی و اضطراب جنسی تجربه کنند [10، 12].
ذهنآگاهی صفتی و ذهنآگاهی جنسی ممکن است با همدیگر ارتباط داشته باشند اما آن‌ها سازه‌های جدایی هستند. بااین‌حال بسیاری از پژوهش‌ها همچنان برای بررسی تأثیر ذهنآگاهی بر رابطه جنسی، تمرکزشان بر ذهنآگاهی صفتی است [13]. اگرچه بررسی ذهنآگاهی صفتی ممکن است ضروری باشد و بر پیامدهای روانی جنسی تأثیر داشته باشند اما کافی نیست و بررسی خود ذهنآگاهی جنسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است [4]. ازطرف‌دیگر یافته‌های درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی نشان داده است این درمان‌ها با بهبود کارکرد جنسی در ابعاد گوناگون همراه بوده‌اند [14، 15]. بااین‌حال یک چالش مهم برای این درمان‌ها اطمینان از این است که این بهبودی به‌دلیل آموزش مؤلفه اصلی این درمان یعنی ذهنآگاهی رخ داده باشد [16].
به همین دلیل پژوهشگران ابزارهایی برای سنجش ذهنآگاهی جنسی به‌صورت اختصاصی طراحی کرده‌اند، زیرا ذهن‌آگاه بودن در طول رابطه جنسی با بهبود کارکرد جنسی، رضایت جنسی و بهبود رابطه زوجین همراه است که فهم این ارتباط می‌تواند به درمانگران برای بهبود روابط زوجین کمک کند. یافته‌های لویت و همکاران نشان دادند ذهنآگاهی جنسی با بهبود رضایت جنسی، رضایت ارتباطی و اعتمادبه‌نفس در زوجین همراه بود. این ارتباط همچنان پس از کنترل ذهنآگاهی صفتی معنی‌دار بود [4]. همچنین نتایج پژوهش دوسالت و همکاران نشان دادند ذهنآگاهی جنسی توانست به‌صورت معنی‌داری سلامت روانی جنسی را در افراد پیش‌بینی کند [8]. تاجایی‌که پژوهشگران این پژوهش آگاهی دارند در سال‌های اخیر چندین پرسش‌نامه برای ذهنآگاهی جنسی طراحی شده است که مهم‌ترین آن‌ها پرسش‌نامه پنج بعد ذهنآگاهی جنسی [16] و پرسش‌نامه ذهنآگاهی جنسی لویت و همکاران است [4].
بااین‌حال پرسش‌نامه پنج بعد ذهنآگاهی جنسی دارای محدودیت عمده‌ای است که آن هم این است که این پرسش‌نامه صرفاً برای زنان کاربرد دارد. این پرسش‌نامه در کشورهایی ازجمله ایالات متحده آمریکا و فرانسه هنجاریابی شده است و یافته‌های پژوهشی نشان‌دهنده کفایت ویژگی‌های روانسنجی آن بوده است. با وجود نقش ذهنآگاهی جنسی در پیش‌بینی رضایت جنسی و کیفیت روابط زوجین همچنان توجه پژوهشی به بررسی ویژگی‌های روانسنجی این ابزار در ایران مورد غفلت قرار گرفته است. ازاین‌رو پژوهش حاضر ازیک سو با هدف بررسی ویژگی‌های روانسنجی پرسش‌نامه ذهنآگاهی جنسی در افراد متأهل و ازسوی‌دیگر با هدف پیش‌بینی کارکرد جنسی براساس ذهنآگاهی جنسی انجام شده است.
روش
پژوهش حاضر توصیفی و از نوع مقطعی بود که پس از دریافت کد اخلاق از دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران آغاز شد. جامعه آماری شامل کلیه افراد متأهل ایرانی در سال 1401-1402 بودند که به‌صورت دردسترس نمونه‌ای به تعداد 366 نفر از آن‌ها انتخاب شدند که 74 نفر از آن‌ها مرد و 292 نفر زن بودند. تکمیل پرسش‌نامه‌ها در این پژوهش به‌صورت آنلاین انجام شد. به این صورت که پس از بارگزاری پرسش‌نامه‌ها در سایت و ارائه توضیحاتی درمورد پرسش‌نامه، لینک آن همراه با توضیحاتی درمورد پژوهش در فضای مجازی از جمله اینستاگرام، واتساپ، تلگرام و ایتا به اشتراک گذاشته شد و از افراد متأهل درخواست شد که در صورت رضایت آن را تکمیل کنند. برای تعیین حجم نمونه از روش‌های گوناگونی استفاده می‌شود که یکی از مهم‌ترین آن‌ها این است که به‌ازای هر گویه 5 تا 20 نفر محاسبه شود [17].
این پرسش‌نامه شامل 7 گویه بود که حجم نمونه برحسب تعداد گویه‌ها برابر با 140 نفر می‌شد، اما برای جبران افت آزمودنی‌ها و چون در هنجاریابی پرسش‌نامه از دو روش تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی استفاده می‌شود حجم نمونه به 366 نفر افزایش یافت. ازنظر تحصیلات 10 نفر سیکل (2/7)، 50 نفر دیپلم (13/7)، 27 نفر کاردانی (7/4)، 131 نفر کارشناسی (35/8)، 107 نفر کارشناسی ارشد (29/2) و 41 نفر دکتری (11/2) بودند. میانگین سنی شرکت‌کننده‌ها 34/83 سال بود. ازنظر شغلی 10 نفر بیکار، 262 نفر شاغل و 94 نفر از زنان خانه‌دار بودند.
ابزار
مقیاس عملکرد جنسی زناشویی (MSFS)
فرج‌نیا و همکاران در سال 2014 این مقیاس را برای سنجش جامع عملکرد جنسی در زوجین طراحی کردند. مطالعه آنان 7 مقیاس را به دست آورد: مشارکت جنسی، ابراز جنسی، هیجان و احساس جنسی، تمایل جنسی، تحقق جنسی، نگرش جنسی و آگاهی جنسی. پرسش‌نامه براساس مقیاس لیکرت 5 درجه‌ای (1=کاملاً مخالفم تا 5=کاملاً موافقم) نمره‌گذاری می‌شود. ضریب آلفای کرونباخ 0/95 برای کل آزمون و بین 0/75 تا 0/93 برای عوامل 7 گانه بیانگر همسانی درونی مناسب مقیاس بود. در نهایت همبستگی‌های 0/72 و 0/85 با مقیاس‌های مشابه بیانگر روایی همگرای مناسب این مقیاس بود [18].
پرسش‌نامه 5 وجهی ذهنآگاهی (FFMQ)
این ابزار یک پرسش‌نامه 39 سؤالی در مقیاس لیکرت 5 درجه‌ای است که بائر و دیگران در سال 2006 آن را طراحی کرده‌اند و 5 مؤلفه ذهنآگاهی را می‌سنجد: مشاهده‌گری، توصیف، عمل توأم با آگاهی، پذیرش بی‌قضاوت تجارب درونی و عدم واکنش به تجارب درونی. این مقیاس دارای ویژگی‌های روانسنجی مطلوبی بوده است، به‌طوری‌که همسانی دورنی 0/90 برای کل آن گزارش شده است [19]. بررسی این مقیاس در ایران نیز نشان‌دهنده همسانی درونی 0/85 برای نمره کل بود و برای مؤلفه‌های 5 گانه بین 0/63 تا 0/87 قرار داشت. همچنین پایایی بازآزمایی بین 0/78 تا 0/86 گزارش شد [20].
سنجۀ ذهنآگاهی جنسی (SMM)
لویت و همکاران در سال 2019 براساس مقیاس 5 وجهی ذهنآگاهی و وام‌گیری عبارات و گویه‌های آن دست به طراحی سنجه ذهنآگاهی جنسی زدند. این سنجه بر ذهنآگاهی در تجربه جنسی تمرکز دارد و در قالب دو زیرمقیاس آگاهی و قضاوت نکردن تجربه می‌سنجد. این پرسش‌نامه دارای 7 گویه (4 گویه برای آگاهی و 3 گویه برای قضاوت نکردن تجربه) و براساس مقیاس لیکرت 5 درجه‌ای نمره‌گذاری می‌شود. همسانی درونی مقیاس در گروه‌های مختلف بین 0/69 تا 0/81 به دست آمد و بررسی همبستگی پرسش‌نامه به ذهنآگاهی صفتی بیانگر اعتبار همگرای مناسب بود [4].
تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
داده‌های پژوهش با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 25 و نرم‌افزار AMOS تجزیه‌وتحلیل شدند. برای ارزیابی روایی پرسش‌نامه از تحلیل عاملی اکتشافی، تأییدی و روایی همگرا استفاده شد. برای سنجش پایایی پرسش‌نامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که آلفای کرونباخ بالای 0/70 نشان‌دهنده پایایی مناسب است. به‌منظور ارائه یک ارزیابی جامع از برازش الگوی مدل، شاخص نیکویی برازش، شاخص برازش مقایسه‌ای، شاخص نکویی برازش انطباقی، ریشه خطای میانگین مجذورات تقریب، برازش مقصد هنجارشده، برازش تطبیقی مقتصد، توکر و لویس، کای اسکوئر بهنجار یا نسبی استفاده شد.
یافته ها
مناسب بودن داده‌ها
برای مناسب بودن داده‌ها و کفایت نمونه‌گیری از آزمون کفایت نمونه‌گیری کیزر-میر-اولکین استفاده شد. مقدار کومو بین (0) تا (1) است. اگر عدد به‌دست‌آمده بالاتر از 70/0 باشد، می‌توان تحلیل عاملی را انجام داد و از کفایت نمونه‌بردار برخوردار است. در پژوهش حاضر مقدار KMO به‌دست‌آمده برابر با 76/0 بود که نشان‌دهنده کفایت حجم نمونه است.
نتایج تحلیل عاملی اکتشافی
یکی از مهم‌ترین روش‌ها برای تعیین تعداد عامل‌های یک پرسش‌نامه استفاده از نمودار سنگ‌ریزه‌ای می‌باشد که چنانچه ارزش یک عامل بیش از 1 باشد، نشان‌دهنده نقش آن عامل در پرسش‌نامه است. همان‌گونه که نتایج تصویر شماره 1 نشان می‌دهد در این پرسش‌نامه دو عامل بالاتر از ارزش 1 وجود دارد که این دو عامل حدود 62/27 واریانس کل پرسش‌نامه را تبیین می‌کردند. این دو عامل با یافته‌های نسخه اصلی پرسش‌نامه همسو بود.
ثبات درونی
برای بررسی ثبات درونی از آلفای کرونباخ استفاده شد که میزان آلفای کرونباخ برای آگاهی برابر با 0/83 و برای عدم قضاوت برابر با 0/71 بود که نشان‌دهنده این بود پرسش‌نامه در هر دو بعد از ثبات درونی مناسبی برخوردار است.
بار عاملی سؤالات
مقدار بار عاملی به‌عنوان یک معیار تجربی برای تفسیر عامل‌ها استفاده می‌شود و اگر بار عاملی 0/4 و یا بیشتر باشد، می‌توان آن را معنی‌دار فرض کرد. پس از اجرای تحلیل عاملی اکتشافی مشخص شد سؤالات 1 تا 4 یک عامل و سؤالات 5 تا 7 یک عامل را تشکیل می‌دهند که این یافته با پژوهش اصلی همسو بود. هرچه بار عاملی یک سؤال زیادتر باشد، نفوذ آن سؤال در تبیین ماهیت عامل موردنظر بیشتر است. نتایج ماتریس چرخش‌یافته با شیوه واریماکس در جدول شماره 1 ارائه شده است. همان‌گونه که مشاهده می‌شود بارعاملی سؤالات بر روی دو عامل پرسش‌نامه مناسب است.
برای تأیید عوامل استخراج‌شده از تحلیل عاملی اکتشافی از روش تحلیل عاملی تأییدی با استفاده از نرم‌افزار AMOS استفاده شد و شاخص‌های برازش نشان‌دهنده تأیید مدل بود. برای بررسی ساختار عاملی پرسش‌نامه از تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد که نتایج نشان داد در این پژوهش همانند نسخه اصلی پرسش‌نامه از دو عامل آگاهی و عدم قضاوت تشکیل شده است. میزان شاخص‌های برازش به‌دست‌آمده برای شاخص برازندگی تطبیقی، شاخص نیکویی برازش، شاخص نیکویی برازش تعدیل یافته، شاخص تناسب فزاینده، کای بهنجارشده درجه آزادی، شاخص تناسب بهنجار، شاخص برازش توکر-لویس، شاخص ریشه میانگین مربعات خطای برآوردو شاخص ریشه میانگین مربعات باقیمانده، به‌ترتیب برابر با 0/95، 0/95، 0/91، 0/95، 2/14، 0/93، 0/91، 0/06 و 0/04 به دست آمد. بار عاملی برای همه پرسش‌نامه بالاتر از 0/40 به دست آمد که نشان‌دهنده بار عاملی مناسب همه آن‌هاست. در تصویر شماره 2، نتایج تحلیل عاملی تأییدی و بار عاملی پرسش‌ها گزارش شده است.
روایی
برای بررسی روایی از پرسش‌نامه ذهنآگاهی صفتی و کارکرد جنسی استفاده شد که نتایج در جدول شماره 2 نشان داده شده است. همان‌گونه که نتایج نشان می‌دهد هم آگاهی و هم عدم قضاوت در پرسش‌نامه ذهنآگاهی جنسی با ذهنآگاهی صفتی و ابعاد گوناگون کارکرد جنسی و نمره کلی آن همبستگی داشته‌اند، اما میزان همبستگی برای هر دو بعد ذهنآگاهی جنسی با کارکرد جنسی بیشتر از ذهنآگاهی صفتی بوده است.
همچنین آزمودنی‌ها ازنظر جنسیت در متغیرهای پژوهش ارزیابی و مقایسه شدند که نتایج نشان داد بین دو گروه تفاوت معنی‌داری وجود ندارد (جدول شماره 3).
برای آزمون روایی پیش‌بین از تحلیل رگرسیون استفاده شد. نتایج جدول تحلیل واریانس نشان داد این مدل معنی‌دار بود (fd=2 و F=132/496) و توانست 0/55 واریانس کارکرد جنسی را پیش‌بینی کند. نتایج جدول ضرایب بتای استاندارد نشان داد آگاهی جنسی با 0/60 و عدم قضاوت با 0/30 درصد توانستند به‌صورت معنی‌داری کارکرد جنسی را پیش‌بینی کنند. نتایج ضریب بتای استاندارد در جدول شماره 4 ارائه شده است.
بحث
باوجود نقش ذهنآگاهی در کارکرد جنسی و پژوهش‌های گوناگون همچنان پژوهش‌های اندکی به بررسی ویژگی‌های اختصاصی ذهنآگاهی جنسی (عدم قضاوت و آگاهی در هنگام تجربه رابطه جنسی) و ارتباط آن با کارکرد جنسی پرداخته‌اند. ازاین‌رو پژوهش حاضر با هدف بررسی ویژگی‌های روانسجی پرسش‌نامه ذهنآگاهی جنسی و ارتباط آن با کارکرد جنسی در زنان انجام شده است. نتایج تحلیل عاملی تأییدی با پژوهش اصلی و نسخه هنجاریابی‌شده در کشور فرانسه همسو بود که نتایج پژوهش آن‌ها نشان داد این پرسش‌نامه از دو عامل بی‌قضاوتی و آگاهی تشکیل شده است [4، 21]. نتایج همبستگی بین این دو متغیر نشان داد این دو متغیر همبستگی خیلی بالایی با یکدیگر نداشتند که نشان‌دهنده مجزا بودن این دو مؤلفه و ارتباط آن‌ها با ذهن‌آگاه بودن در طول رابطه جنسی است [4، 22].
همچنین این دو مؤلفه با تعریف پایه‌ای ذهنآگاهی که حاوی دو مفهوم آگاهی از نوع مشاهده‌گری و عدم قضاوت است همسو است [9]، اما مهم‌ترین تفاوت ذهنآگاهی جنسی با ذهنآگاهی صفتی و مراقبه در این است که این موضوع در یک بافت ارتباطی جنسی و درارتباط‌با دیگری شکل می‌گیرد. همان‌گونه که ذهنآگاهی به‌صورت کلی با سلامت روان مرتبط است ذهنآگاهی جنسی نیز با بهبود سلامت جنسی همراه است. درواقع استفاده از عمل ذهن‌آگاهانه و غیرقضاوتی در رابطه جنسی ممکن است به همسران برای اجتناب از تعارضات و بدفهمی‌های رایج در رابطه جنسی کمک کند [6].
با عدم قضاوت تجارب جنسی افراد می‌توانند از ارزیابی منفی کارکرد جنسی که یکی از دلایل اصلی مشکلات جنسی است اجتناب کنند [6، 9]. همچنین نتایج آلفای کرونباخ بیانگر ثبات درونی بالای این پرسش‌نامه در هر دو بعد است. درنتیجه این پرسش‌نامه روایی سازه و ثبات درونی مناسبی از خود نشان داده است. این پرسش‌نامه به‌دلیل کوتاه و مفید بودن ابزاری گزینشی برای سنجش ذهنآگاهی جنسی در بافت‌های بالینی و پژوهشی در ایران است.
نتایج درمورد ارتباط بین کارکرد جنسی زناشویی و ذهنآگاهی جنسی نشان داد کارکرد جنسی زناشویی چه در نمره کلی و چه ابعاد آن با آگاهی جنسی و عدم قضاوت جنسی به‌صورت معنی‌داری ارتباط داشت. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد کارکرد جنسی به‌صورت معنی‌داری به‌وسیله آگاهی جنسی و عدم قضاوت جنسی پیش‌بینی شد. این یافته با یافته پژوهش نسخه اصلی این پرسش‌نامه همسو بود که نتایج آن نشان داد بین ذهنآگاهی جنسی و رضایت از کارکرد جنسی همبستگی معنی‌داری وجود دارد [4]. همچنین با یافته نسخه هنجاریابی‌شده در جامعه فرانسه همسو بود که نتایج آن نشان داد ذهنآگاهی جنسی با ارتباط جنسی رابطه معنی‌داری دارد [21].
درواقع ارتباط جنسی سالم نیازمند این است که فرد به میزانی از آگاهی و غیرقضاوتی بودن رسیده باشد که بتواند در حین رابطه جنسی تمرکز خود را بر زمان حال و رابطه جنسی بگذارد که بتواند هیجانات گوناگون ازجمله اضطراب و استرس را که مخل رابطه جنسی مثبت است مدیریت کند تا کارکرد جنسی سالمی داشته باشد [11]. در صورتی‌که در حالت قضاوت منفی و عدم آگاهی نسبت به رابطه جنسی معمولاً هیجانات از حد طبیعی خود خارج و به‌صورت یک هیجان ناکارآمد عمل می‌کنند و به‌جای اینکه رابطه جنسی را تسهیل کنند معمولاً رابطه جنسی را از روند طبیعی خارج و به‌صورت مشکلات جنسی گوناگون مانند رابطه ناکامل، اختلال در نعوط، زودانزالی و غیره بروز می‌کند که خود این مشکلات علاوه‌بر ناکارآمدی جنسی فردی، میزان نارضایتی جنسی زوجین را افزایش می‌دهد [23].
همچنین کارکرد جنسی رضایت‌بخش به معنای یک لذت مشترک از سوی دو طرف است. در بسیاری از زوجین معمولاً به لذت همسر توجه بیشتری می‌کنند، در صورتی که در ذهنآگاهی جنسی افراد می‌آموزند که بر لذت جنسی و تحریک جنسی متمرکز می‌شوند که رضایت جنسی را افزایش می‌دهد [6]. یکی دیگر از مهم‌ترین منابع تعیین‌کننده کیفیت رابطه جنسی تصویر بدن است که نگرانی در این مورد با رضایت و کارکرد جنسی ضعیف همراه است [24]. در صورتی که در ذهنآگاهی جنسی این‌گونه قضاوت‌ها تعدیل و کاهش می‌یابد. درنتیجه فرد کارکرد جنسی سالم‌تری را تجربه می‌کند.
چه ازنظر کیفیت رابطه با شریک جنسی و چه ازنظر روانی، رابطه جنسی رضایت‌بخش به این توانایی نیاز دارد که فرد از قضاوت خود و شریک جنسی که با سلامت جنسی و کارکرد جنسی ارتباط دارد، اجتناب کند. بنابراین درمانگران می‌توانند از ذهنآگاهی جنسی به‌عنوان روشی برای بهبود رضایت و کاکرد جنسی افراد استفاده کنند. همچنین باید به این نکته توجه داشت که ذهنآگاهی جنسی متفاوت از تمرکز احساس است، زیرا در تمرکز احساس به حضور شریک زندگی نیاز است اما در ذهنآگاهی جنسی به حضور شریک زندگی نیاز نیست [21]. بنابراین افراد می‌توانند از ذهنآگاهی جنسی برای تمرکز بر تنفس در حین رابطه جنسی، آگاهی از احساسات جنسی و گذر از خودقضاوتی بدون اینکه به یک شریک زندگی نیاز باشد استفاده کنند. ذهنآگاهی جنسی توانایی برای فرد ایجاد می‌کند تا به‌صورت مستقل تجارب جنسی‌اش را هدف قرار دهد که به‌نوبه‌خود یک احساس خودکارآمدی برای فرد ایجاد می‌کند.
نتیجه‌گیری
باتوجه‌به این یافته‌ها و اهمیت مسئله ذهنآگاهی جنسی درارتباط‌با رضایت از عملکرد جنسی زناشویی، این‌گونه می‌توان گفت که اولاً استفاده از ابزار حاضر یعنی پرسش‌نامه ذهنآگاهی جنسی به‌دلیل کوتاه بودن برای سنجش ذهنآگاهی جنسی در افراد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. همچنین درمانگران برای بهبود کارکرد جنسی در بیماران خود بهتر است به این مؤلفه یعنی ذهنآگاهی جنسی توجه ویژه‌ای داشته باشند که برای ارزیابی کارایی مداخله می‌توانند از این ابزار استفاده کنند.
محدودیت ها و پیشنهادهای پژوهش
باوجوداین پژوهش حاضر دارای محدودیت‌های عمده‌ای بود که در تعمیم یافته‌ها باید به آن دقت کرد. ازنظر جنسیت بیشتر آزمودنی‌های این پژوهش زنان بودند. پژوهش حاضر ازنظر نوع پژوهش مقطعی بود که در نتیجه استنباط‌های علی در این زمینه دشوار است.
یکی دیگر از محدودیت‌های این پژوهش این بود که نمونه‌های این پژوهش به‌صورت آنلاین پرسش‌نامه‌ها را تکمیل کردند، در صورتی‌که بسیاری از افراد متأهل جامعه ممکن است به‌دلیل مشکلات اجتماعی-اقتصادی به تلفن هوشمند دسترسی نداشته باشند. ازاین‌رو در تعمیم این یافته‌ها به افراد با جایگاه اجتماعی-اقتصادی ضعیف باید احتیاط کرد.
همچنین نمونه این پژوهش جمعیت عمومی بود نه جامعه بالینی، از این‌رو پیشنهاد می‌شود پژوهش‌های آینده بر روی نمونه با توازن جنسیتی، پایگاه‌های اجتماعی اقتصادی گوناگون، دربر گرفتن جمعیت بالینی و در قالب طولی انجام دهند.
ملاحظات اخلاقی
این پژوهش با دریافت شناسه اخلاق (IR.IUMS.REC.1402.232) از دانشگاه علوم پزشکی ایران انجام شد. همه شرکت‌کنندگان از محرمانه بودن اطلاعات و تمایل به همکاری در پژوهش یا خروج از آن آگاهی داشتند.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشتد.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از تمام افرادی که در این پژوهش همکاری کردند سپاس‌گزاری و برای آن‌ها آرزوی تندرستی و موفقیت می‌کنند.
References
- Brown KW, Creswell JD, Ryan RM. Handbook of mindfulness: Theory, research, and practice. New York: Guilford Press; 2015. [Link]
- Stevenson JC, Emerson LM, Millings A. The relationship between adult attachment orientation and mindfulness: A systematic review and meta-analysis. Mindfulness. 2017; 8(6):1438-55. [DOI:10.1007/s12671-017-0733-y] [PMID]
- Kabat-Zinn J. The liberative potential of mindfulness. Mindfulness. 2021; 12(6):1555-63. [DOI:10.1007/s12671-021-01608-6]
- Leavitt CE, Lefkowitz ES, Waterman EA. The role of sexual mindfulness in sexual wellbeing, Relational wellbeing, and self-esteem. Journal of Sex & Marital Therapy. 2019; 45(6):497-509. [DOI:10.1080/0092623X.2019.1572680] [PMID]
- Godbout N, Bakhos G, Dussault É, Hébert M. Childhood interpersonal trauma and sexual satisfaction in patients seeing sex therapy: Examining mindfulness and psychological distress as mediators. Journal of Sex & Marital Therapy. 2020; 46(1):43-56. [DOI:10.1080/0092623X.2019.1626309] [PMID]
- Kharaju ZG, Hosseinian S, Taheri A, Adam F. Psychometric properties of the sexual five-facet mindfulness questionnaire (FFMQ-S): Validation among a community sample of Persian-speaking women. 2023. [Unpblishd]. [Link]
- Brown KW, Ryan RM. The benefits of being present: Mindfulness and its role in psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology. 2003; 84(4):822-48. [DOI:10.1037/0022-3514.84.4.822] [PMID]
- Dussault É, Fernet M, Godbout N. A metasynthesis of qualitative studies on mindfulness, sexuality, and relationality. Mindfulness. 2020; 11:2682-94. [DOI:10.1007/s12671-020-01463-x]
- Leavitt CE, Whiting JB, Hawkins AJ. The sexual mindfulness project: An initial presentation of the sexual and relational associations of sexual mindfulness. Journal of Couple & Relationship Therapy. 2021; 20(1):32-49. [DOI:10.1080/15332691.2020.1757547]
- Barnes S, Brown KW, Krusemark E, Campbell WK, Rogge RD. The role of mindfulness in romantic relationship satisfaction and responses to relationship stress. Journal of Marital and Family Therapy. 2007; 33(4):482-500. [DOI:10.1111/j.1752-0606.2007.00033.x] [PMID]
- Kleinplatz PJ, Paradis N, Charest M, Lawless S, Neufeld M, Neufeld R, et al. From sexual desire discrepancies to desirable sex: Creating the optimal connection. Journal of Sex & Marital Therapy. 2018; 44(5):438-49. [DOI:10.1080/0092623X.2017.1405309] [PMID]
- Rowland DL, Cempel LM, Tempel AR. Women’s attributions regarding why they have difficulty reaching orgasm. Journal of Sex & Marital Therapy. 2018; 44(5):475-84. [DOI:10.1080/0092623X.2017.1408046] [PMID]
- Atkinson BJ. Mindfulness training and the cultivation of secure, satisfying couple relationships. Couple and Family Psychology: Research and Practice. 2013; 2(2):73. [DOI:10.1037/cfp0000002]
- Dawson SJ, Jang GE, Goldberg SY. A brief psychoeducational sexual mindfulness intervention to bolster sexual well-being. Mindfulness. 2022; 13:2827-44. [DOI:10.1007/s12671-022-01999-0]
- Jaderek I, Lew-Starowicz M. A systematic review on mindfulness meditation-based interventions for sexual dysfunctions. The Journal of Sexual Medicine. 2019; 16(10):1581-96. [DOI:10.1016/j.jsxm.2019.07.019] [PMID]
- Adam F, Heeren A, Day J, de Sutter P. Development of the Sexual Five-Facet Mindfulness Questionnaire (FFMQ-S): Validation among a community sample of French-speaking women. The Journal of Sex Research. 2015; 52(6):617-26. [DOI:10.1080/00224499.2014.894490] [PMID]
- Anthoine E, Moret L, Regnault A, Sébille V, Hardouin JB. Sample size used to validate a scale: A review of publications on newly-developed patient reported outcomes measures. Health and Quality of Life Outcomes. 2014; 12:176. [DOI:10.1186/s12955-014-0176-2] [PMID]
- Farajnia S, Hosseinian S, Shahidi H, Sadeghi AS. [Codifying and examine psychometric properties of Marital Sexual Function Scale (MSFS) (Persian)]. Biannual Journal of Applied Counseling. 2014; 4(1):85-102. [DOI:10.22055/jac.2014.12563]
- Baer RA, Smith GT, Hopkins J, Krietemeyer J, Toney L. Using self-report assessment methods to explore facets of mindfulness. Assessment. 2006; 13(1):27-45. [DOI:10.1177/1073191105283504] [PMID]
- Tamannaeifar Sh, Asgharnejad AA, Mirzaee M, Soleimani M. [Psychometric properties of five factor mindfulness questionnarie (Persian)]. Developmental Psychology (Journal of Iranian Psychologists). 2016; 12(47):321-9. [Link]
- Dussault E, Lafortune D, Canivet C, Boislard MA, Leavitt CE, Godbout N. Validation of the French sexual mindfulness measure and its links with psychosexual well-being. Sexual and Relationship Therapy. 2021; 1-17. [DOI:10.1080/14681994.2021.2009794]
- Leavitt CE, Allsop DB, Busby DM, Driggs SM, Johnson HM, Saxey MT. Associations of mindfulness with adolescent outcomes and sexuality. Journal of Adolescence. 2020; 81:73-86. [DOI:10.1016/j.adolescence.2020.04.008] [PMID]
- Fischer VJ, Andersson G, Billieux J, Vögele C. The relationship between emotion regulation and sexual function and satisfaction: A scoping review. Sexual Medicine Reviews. 2022; 10(2):195-208. [DOI:10.1016/j.sxmr.2021.11.004] [PMID]
- Becker CB, Verzijl CL, Kilpela LS, Wilfred SA, Stewart T. Body image in adult women: Associations with health behaviors, quality of life, and functional impairment. Journal of Health Psychology. 2019; 24(11):1536-47. [DOI:10.1177/1359105317710815] [PMID]
نوع مطالعه: پژوهشي اصيل |
موضوع مقاله:
روانپزشکی و روانشناسی
دریافت: 1403/3/12 | پذیرش: 1403/8/6 | انتشار: 1403/5/10
دریافت: 1403/3/12 | پذیرش: 1403/8/6 | انتشار: 1403/5/10
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران
تهران، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی ایران
تلفن دانشگاه : 02166506899
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
وبسایت: http://ijpcp.iums.ac.ir
ایمیل: ijpcp@iums.ac.ir
