شنبه 3 آذر 1403
| English
دوره 28، شماره 2 - ( تابستان 1401 )
جلد 28 شماره 2 صفحات 161-144 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Saberi Zafarghandi M B, Javaheri A, Shati M, Roshanpajouh M. Evaluating the Effectiveness of Short-term Clinical Guideline to Treat Sexual Addiction Disorder in People With Sexual Addiction: A Clinical Trial. IJPCP 2022; 28 (2) :144-161
URL: http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-3472-fa.html
URL: http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-3472-fa.html
صابری زفزقندی محمدباقر، جواهری آرش، شتی محسن، روشن پژوه محسن. بررسی اثربخشی راهنمای بالینی کوتاه‌مدت درمان اختلال اعتیاد جنسی در افراد مبتلا به اعتیاد جنسی: یک کارآزمایی بالینی. مجله روانپزشكي و روانشناسي باليني ايران. 1401; 28 (2) :144-161
1- گروه اعتیاد، دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان (انستیتو روانپزشکی تهران)، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران.
2- گروه اعتیاد، دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان (انستیتو روانپزشکی تهران)، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران. ،ajavaheri68@gmail.com
3- مرکز تحقیقات بهداشت روان، دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان (انستیتو روانپزشکی تهران)، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران.
2- گروه اعتیاد، دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان (انستیتو روانپزشکی تهران)، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران. ،
3- مرکز تحقیقات بهداشت روان، دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان (انستیتو روانپزشکی تهران)، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران.
متن کامل [PDF 6684 kb]
(1129 دریافت)
| چکیده (HTML) (3783 مشاهده)
.jpg)
References
متن کامل: (1257 مشاهده)
مقدمه
در اعتیاد رفتاری فرد برخلاف آگاهی نسبت به نتایج منفی احتمالی، میل شدید و غیرقابل کنترلی برای تکرار برخی رفتارهای لذت‌بخش دارد. قبل از شروع رفتار، فرد تنش زیادی را احساس می‌کندکه انجام فعالیت‌ها به‌صورت موقت موجب آرامش فرد می‌شود. ازنظر روان‌شناختی، عصب‌شناختی و اجتماعی، این الگوهای رفتاری تکراری که به‌عنوان »رفتار اعتیادی» شناخته می‌شوند مشابه الگوی رفتار اعتیادی در سایر مواد و الکل هستند [1].
یکی از اعتیادهای رفتاری، با شیوعی بین 3 تا 6 درصد درجمعیت عمومی [14 ،13 ،5 ،3] اعتیاد به رابطه جنسی (اعتیاد جنسی) است. در این اختلال، خیال‌پردازی و رفتارهای جنسی به سختی قابل کنترل هستند و انجام اجباری این رفتارها باعث مشکلاتی در زندگی افراد مبتلا و همچنین قربانبان می‌شود [2]. اعتیاد جنسی [2 ,3 ,4 ,5]، رفتار جنسی تکانشی اجباری [5 ,2]، وسواس جبری جنسی [6 ،3]، فزون‌کنشی یا بیش‌فعالی جنسی [8 ،7 ،3]، رفتار جنسی اجبارگونه [8]، اختلال جنسی تکانشی [9] اصطلاحات مختلفی هستند که به توصیف افرادی می‌پردازد که احساس می‌کنند بر ابراز رفتارهای جنسی‌شان کنترل ندارند.
راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی در ویرایش پنجم، طبقه جدیدی تحت عنوان «اختلال فزون‌کنشی یا بیش‌فعالی جنسی» پیشنهاد کرده‌است. این اختلال با خودارضایی، استفاده از پورنوگرافی، حضور در باشگاه رقص لختی‌ها، تکرار خیانت زناشویی، برقراری ارتباط از‌طریق اینترنت و برقراری رابطه جنسی، برقراری رابطه جنسی با روسپی‌ها، رابطه جنسی محافظت‌نشده با افراد متعدد و سایر رفتارهای برانگیزاننده جنسی مشخص می‌شود. این رفتارها باوجود تلاش‌های فراوان برای کنترل یا به تعویق انداختن آن‌ها به‌صورت اجبارگونه انجام می‌شود که درنهایت، عملکرد فردی و اجتماعی افراد مبتلا را مختل می‌کند [8, 10, 11].
به‌عبارتی اول، اشتغال فکری وسواس‌گونه به خیال‌پردازی‌ها و رفتارهای جنسی که حداقل به‌مدت 6 ماه طول کشیده باشد؛ دوم، عدم توانایی کنترل این خیال‌پردازی‌ها و رفتارهای جنسی باوجود تلاش‌های فراوان برای کنترل یا به تعویق انداختن آن‌ها و سوم، اختلال در عملکرد و بروز پیامدهای منفی در روابط بین فردی، شغلی، اجتماعی، تحصیلی، قانونی و سلامت جسمی و روانی برای مبتلایان [12] 3 ملاک اصلی برای اعتیاد جنسی هستند. اعتیاد جنسی اثرات نامطلوب سایر اعتیادهای رفتاری را دارد. همچنین به دلیل رفتارهای جنسی پرخطر و تماس‌های جنسی محافظت‌نشده خطر ابتلا و انتشار عفونت‌های مقاربتی مثل ایدز و اچ‌آی‌وی وجود دارد. حاملگی‌های ناخواسته نیز از عوارض جدی این اختلال است [14, 15, 16]. این افراد در معرض درگیر شدن با انواع رفتارهای پرخطر، ازجمله مصرف مواد مخدر، دخانیات، الکل، کوکائین و مت‌آمفتامین نیز هستند [6, 7 ,16, 17, 18, 19, 20].
با توجه به عوارض فردی و اجتماعی قابل‌توجه این اختلال، انجام آزمایشات درمانی ضروری است. در ارتباط با درمان اختلال اعتیاد جنسی اختلاف نظرهایی وجود دارد. برخی اعتقاد دارند این اختلال باید به‌عنوان یک اعتیاد و با نگاه به درمانی که برای معتادان مواد مخدر مطرح است، درمان شوند. برخی نیز بر این نظر هستند که این اختلال باید در طبقه‌بندی اختلالات جنسی یا اختلال در کنترل تکانه قرار گرفته و درمان متناسب و همسو با آن اختلالات را دریافت کنند [21].
فارغ از اختلاف نظرهای مذکور، آنچه مسلم شده این است که برای درمان اختلال اعتیاد جنسی باید از رویکردهایی که در درمان انواع اعتیادها شناخته شده‌اند، یعنی یک طرح درمانی چندعاملی با رویکرد زیستی، روان‌شناختی، اجتماعی و معنوی استفاده کرد [22, 23]. در کنار درمان دارویی، اثربخشی آزمایشات غیردارویی، ازجمله راهبردهای شناختی رفتاری [24, 25, 26 ,27]، روان‌درمانی روان‌پویشی [28 ،25] درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد [29]، ذهن‌آگاهی [30]، گشتالت‌درمانی [31]، برنامه درمانی مبتنی بر انجام تکلیف و پروتکل درمانی رفتارهای جنسی خارج از کنترل [32] ثابت شده است.
همچنین درمان گروهی و انفرادی، مصاحبه انگیزشی، رویکردهای شناختیرفتاری برای شناسایی راه‌اندازها، مهارت‌های رفتاری دیالکتیکی برای مدیریت ولع‌ها، راهبردهای پیشگیری از عود، درمان بینش‌محور جهت شناسایی عمیق‌تر علت و انگیزه ها، خانواده‌درمانی برای حل تعارضات، ورزش و رژیم غذایی مناسب، درمان اختلالات روانی و اعتیادهای هم‌بود، برنامه 12 قدم و استفاده از داروهای روان پزشکی با هدف کاهش رفتارهای جنسی ناسازگار و کاهش ولع نیز توصیه می‌شود [5].
کارنز نیز برنامه‌ای طراحی کرده که مبتنی بر تکلیف است. در این مجموعه، از کتاب کارهای عملی و تکالیف خانگی با تأکید فراوان بر خودمراقبتی، تغذیه، ورزش، استراحت، تفکر و تأمل، دوستی و زندگی سالم برای بیماران استفاده شده است. علاوه‌بر‌این، رفتار جنسی و خودارضایی کاملاً کنترل و به شکلی معرفی می‌شوند که موجب ارتقای اهداف جنسی سالم و اجتناب از راه‌اندازها به‌منظور پیشگیری از عود شوند [33, 34 ,35].
راهنمای درمانی مبتنی بر درمان شناختیرفتاری هالبرگ [19]، ازنظر اثربخشی، تناسب و کارایی مطالعه شده است. نتایج نشان داد درمان شناختیرفتاری گروهی برای اختلال فزون‌کنشی جنسی مناسب بوده و در پایان درمان، کاهش قابل‌توجهی در علائم اختلال فزون‌کنشی جنسی مشاهده شده است.
نتایج پژوهش فیروزی‌خجسته‌فر و همکاران [36] نشان داد درمان شناختیرفتاری و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در کاهش افسردگی و رفتار فزون‌کنشی بیماران مبتلا به اعتیاد جنسی تأثیر داشتند و بین این 2 روش تفاوت معناداری وجود نداشت. بیشتر درمانگران باتجربه با این عقیده لوین [11] موافق هستند که اعتیاد جنسی و اختلالات مرتبط نتیجه تعامل پیچیده زیست‌شناسی، روانشناسی و فرهنگ است؛ بنابراین درمانگران باید عوامل زیادی را که در ایجاد و تداوم فزون‌کنشی جنسی نقش دارند، شناسایی و به‌صورت ماهرانه مدیریت کنند.
با وجود اینکه بسیاری از این رویکردهای چندعاملی در درمان اختلال اعتیاد جنسی اثرگذار بوده‌اند [19]، اما بسیار طولانی‌مدت و زمان‌بر هستند؛ تا جایی که برخی از آن‌ها حدود 5 سال طول می‌کشد که اجرای آن‌ها در ایران با توجه به وضعیت اقتصادی مراجعان و عوامل دیگر، ازجمله هماهنگی‌های بین‌بخشی با چالش‌های اساسی همراه است. پس ضرورت تدوین و به‌کارگیری روش‌های درمانی کوتاه‌مدت و ارزان قیمت احساس می‌شود.
مرور منابع نشان داد تدوین و ارزیابی راهنمای اختصاصی کوتاه‌مدت درمان افراد مبتلا به اختلال اعتیاد جنسی در ایران انجام نشده است. به‌همین‌منظور، تدوین یک راهنمای بالینی کوتاه‌مدت و ارزیابی بالینی آن در دستورکار گروه اعتیاد دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران قرار گرفت. تدوین راهنما و مطالعه بالینی آن در قالب پایان‌نامه دکتری به یکی از دانشجویان واگذار شد. پایان‌نامه مراحل قانونی و علمی خودش را طی کرد و تدوین راهنما انجام و مطالعه اثربخشی آن نیز شروع شد. در این مقاله، نتایج بررسی اثربخشی راهنمای بالینی درمان اختلال اعتیاد جنسی در افراد مبتلا به اختلال اعتیاد جنسی که حاصل پایان‌نامه نویسنده مسئول این مقاله است (آرش جواهری) ارائه می‌شود.
روش
پس از تدوین راهنمای بالینی‌تألیفی مطابق دست‌نامه سازمان بهداشت جهانی [37, 38]، فاز درمان آغاز شد. پژوهش حاضر یک کارآزمایی بالینی تصادفی‌شده [39] با پیش‌آزمون و پس‌آزمون همراه با گروه کنترل و پیگیری است. درواقع، این مطالعه از نوع کارآزمایی بالینی با نمونه انسانی و ازلحاظ هدف پژوهش، کاربردی است. حجم نمونه براساس جی‌پاور با توجه به درنظر گرفتن آلفای 05/ و بتای 0/2 برای ارزیابی یک اندازه اثر متوسط برای مقایسه 2 گروه در 3 اندازه‌گیری مکرر، برابر 28 نفر (یعنی هر گروه 14 نفر) برآورد شد. با توجه به ریزش احتمالی، حجم نمونه 30 نفر بود. طرح مطالعه از نوع طراحی موازی بود.
جمعیت موردمطالعه از بین مردان دچار اختلال اعتیاد جنسی که در شهر اصفهان زندگی می‌کردند و معیار قرار گرفتن در مطالعه را داشتند، انتخاب شدند. جامعه آماری از افراد مراجعه‌کننده به مراکز درمانی سرپایی و اقامتی مصرف مواد، مراکز درمانی روانپزشکی و مراکز درمان اختلالات جنسی انتخاب شدند.
در ابتدا اطلاع‌رسانی با انتشار فراخوان، درخصوص هدف پژوهش انجام شد. 100 نفر اعلام آمادگی کردند که از بین جمعیت موردمطالعه طبق ملاک‌های ورود و خروج، نمونه‌ای به تعداد 30 نفر مبتلا به اختلال اعتیاد جنسی انتخاب شدند. از این بین، 4 نفر از آزمودنی‌ها درگروه کنترل از پژوهش خارج شدند (2 نفر در پیگیری پاسخگو نبودند و 2 نفر دیگر تمایل داشتند در گروه انتظارنباشند). ملاک‌های ورود به مطالعه شامل تمایل فرد و وجود معیارهای تشخیص اختلال اعتیاد جنسی بودند. ملاک‌های خروج، وجود ناتوانی ذهنی، علائم روان‌پریشی، اختلال 2 قطبی، افکار حاد خودکشی، مصرف مواد مخدر یا افیونی، مصرف دارو و داشتن هرگونه اختلال جسمی از‌قبیل سابقه ضربه به سر همراه با بیهوشی، تشنج، تومور مغزی و غیره موجب اختلال‌های شناختی و روان‌شناختی بودند.
افراد براساس روش بلوک‌های متوازن تصادفی‌شده به گروه‌های مختلف تقسیم شدند. مسئول تصادفی‌سازی، دانشجوی دکترای مطالعات اعتیاد با مدرک کارشناسی ارشد روان‌شناس بالینی بود. ارزیابی معیارهای ورود و خروج و اخذ رضایت آگاهانه توسط مسئول تصادفی‌سازی انجام شد، سپس افراد نزد مسئول پذیرش مرکز درمانی که جدول تصادفی‌سازی در اختیار ایشان بود، ارجاع داده شدند. اسامی این افراد به‌ترتیب در جدول تصادفی‌سازی ثبت شد. سپس یک کارت به افراد داده شد که کد جدول تصادفی‌سازی و نام آن فرد روی کارت نوشته شده بود. آزمودنی‌ها هر زمان که برای آزمایش یا پیگیری مراجعه می‌کردند این کد را به همراه داشتند و این مبنای ثبت اطلاعات در مراجعات بعدی بود.
روش تصادفی‌سازی، ساده و واحد تصادفی‌سازی فردی بود. متخصص اپیدمیولوژی مشاور طرح با استفاده از نرم‌افزار اکسل، جدول بلوک‌های 4 تایی متوازن را برای مطالعه طراحی و ترسیم کرد. در این کارآزمایی بالینی محتوای طراحی‌شده برای گروه آزمایش، براساس پیشینه پژوهشی، درنظر گرفتن مشکلات ویژه بیماران مبتلا به اختلال اعتیاد جنسی و استفاده از محتوای منابع مربوطه (12، 19، 35، 47) تدوین شد. تشخیص اختلال اعتیاد جنسی براساس پرسش‌نامه رفتار فزون‌کنشی جنسی انجام شد. از این 30 نفر، 15 نفر در گروه آزمایش و 15 نفر در گروه کنترل قرار گرفتند. برای گروه آزمایش، راهنمای بالینی در قالب 10 جلسه 120 دقیقه‌ای هفتگی انجام شد (با توجه به شرایط ناشی از همه‌گیری بیماری کووید-19، جلسات از‌طریق فضای اسکایپ برگزار شد).
گروه کنترل هم در حالت انتظار قرار گرفتند که اگر راهنما اثربخش بود بعداً برای آن‌ها نیز انجام شود. بلافاصله پس از آزمایش و 3 ماه پس از آزمایش نیز آزمودنی‌ها با پرسش‌نامه رفتار فزون‌کنشی جنسی ارزیابی و نتایج با استفاده از آزمون تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر تحلیل شد. امکان انصراف آزمودنی‌ها از پژوهش و استفاده از درمان‌های دیگر در صورت ضرورت در هر زمان وجود داشت.
ابزار پژوهش
پرسش‌نامه رفتار فزون‌کنشی جنسی
این پرسش‌نامه که توسط کافکا [7] برای راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی در ویرایش پنجم پیشنهاد شده است، رفتارهای افراد درگیر در رفتارهای فزون‌کنشانه و اعتیاد‌گونه جنسی را به‌صورت دقیق ارزیابی می‌کند. این ابزار شامل 19 سؤال خود‌گزارشی است که در آن افراد پاسخ‌های خود را در یک مقیاس لیکرت 5 درجه‌ای رتبه‌بندی می‌کنند. نمرات پاسخ‌داده‌شده در دامنه 1 (هرگز)، تا 5 (همیشه) قرار می‌گیرند. این ابزار، فزون‌کنشی جنسی را در 3 بُعد (کنترل، پیامدها و مقابله) بررسی می‌کند.
تعداد گویه‌ها در بُعد کنترل 8 عدد، در بُعد پیامدها 7 و در بُعد مقابله‌ای 4 عدد است. آیتم‌های 2، 4، 7، 10، 11، 12، 15 و 16 به زیرمقیاس کنترل، آیتم‌های 1، 3، 6، 8، 13، 16 و 18 به پیامدها، آیتم‌های 5، 9، 14 و 19 به آیتم مقابله‌ای مربوط است. نقطه برش این پرسش‌نامه نمره 53 و بالاتر است [42]. ویژگی‌های روان‌سنجی آن در ایران از سوی سید هاشمی [43] مطلوب گزارش شده است و ضرایب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس 0/90 و برای 3 زیرمقیاس کنترل، پیامدها و مقابله‌ای به‌ترتیب 0/82، 0/80 و 0/86 به‌دست‌آمده و نتایج تحلیل عاملی تأییدی نیز از برازش مطلوبی برخوردار بوده‌است (0/98=CFI).
2. راهنمای بالینی درمان اختلال اعتیاد جنسی: مطابق دست‌نامه سازمان بهداشت جهانی [37, 38] توصیه‌ها و دستورالعمل‌هایی که برای کمک به ارائه‌دهندگان و دریافت‌کنندگان مراقبت‌های بهداشتی و سایر ذی‌نفعان در تصمیم‌گیری‌های آگاهانه درنظر گرفته شده است را راهنمای بالینی گویند. مطابق این دست‌نامه 4 مدل راهنما شامل راهنمای مشورتی سریع، راهنمای استاندارد، راهنمای کامل و راهنمای تألیفی یا گردآوری‌شده وجود دارد.
طبق تعریف راهنمای تألیفی شامل توصیه‌ها و دستورالعمل‌های فعلی از سازمان بهداشت جهانی یا سایر منابع است و دستورالعمل جدیدی را شامل نمی‌شود. راهنمای بالینی درمان اختلال اعتیاد جنسی از نوع تألیفی و مطابق شیوه تدوین راهنمای تألیفی تدوین شده است. دلیل انتخاب روش تألیفی برای تدوین راهنما نیاز به یک راهنمای کوتاه‌مدت با توجه به وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در ایران بود.
در ابتدا گروه تدوین راهنما که شامل 2 روان‌پزشک عضو هیئت علمی، 1 متخصص آمار عضو هیئت علمی استادان راهنما و مشاور پایان‌نامه، 1 نفر دکترای مطالعات اعتیاد عضو هیئت علمی و 1 نفر دکترای روانشناسی بالینی عضو هیئت علمی و دیگری دانشجوی دکترای مطالعات اعتیاد بود، مراحل تدوین راهنما را مشخص و درنهایت، راهنمای تدوین‌شده را تأیید کردند. مطابق بررسی‌های انجام‌شده دستورالعملی از سازمان بهداشت جهانی در رابطه با اعتیاد جنسی یافت نشد، به‌همین‌جهت از سایر منابع معتبر و به‌روز استفاده شد.
پس از ارزیابی نهایی، بر استفاده از 4 منبع برای گردآوری راهنما شامل ویس [12]، هالبرگ [19]، کارنز [35] و ویس [47] توافق شد. منبع اول ترجمه شده و تحت عنوان کتاب کار اعتیاد جنسی در دسترس است. مواردی که از منبع دوم استفاده شده (صفحه 37) بیشتر شامل آزمایشات شناختیرفتاری است. منبع سوم درواقع، یک قسمت از مجموعه جامع کتاب کارهای پاتریک کارنز است که برای 1 دوره 5 ساله طراحی شده است. درمان مربوط به 130 روز اول در این کتاب (صفحات 13، 15، 17، 67، 82 و 140) برای راهنمای تألیفی استفاده شد. منبع چهارم نیز قسمتی از یک کتاب راهنماست که موارد هم‌پوشانی آن با راهنمای تألیفی در صفحات 247، 253، 254، 263، 264 و 265 آمده‌است. راهنما پس از تدوین و تأیید گروه تدوین برای اجرای آزمایشی آماده شد.
راهنمای بالینی درمان اختلال اعتیاد جنسی، راهنمای کاربالینی یا شیوه‌نامه اجرایی و مشتمل بر همه اقدامات درمان روان‌شناختی و اجتماعی جهت درمان افراد مبتلا به اختلال اعتیاد جنسی است [44]. این راهنما در قالب 10 جلسه 120 دقیقه‌ای هفتگی انجام شد. خلاصه برنامه جلسات در جدول شماره 1 شرح داده شده است.
.jpg)
یافته‌ها
دامنه سنی بین 18 تا 35 سال و میانگین 26/4 بود. اطلاعات مربوط به ویژگی‌های جمعیت‌شناختی بررسی شد. همانطورکه اطلاعات موجود در جدول شماره 2 نشان می‌دهد 15 نفر در گروه آزمایش و 15 نفر در گروه کنترل قرار داشتند.
.jpg)
همان‌طور که در جدول شماره 3 مشاهده می‌شود، سطح تحصیلات و وضعیت تأهل اعضای گروه‌های موردمطالعه نیز تقریباً مشابه یکدیگر است.
.jpg)
از شرکت‌کنندگان در پژوهش، 7 نفر دارای سطح تحصیلات دیپلم (23/33 درصد)، 18 نفر لیسانس (60 درصد) و 5 نفر دارای تحصیلات فوق‌لیسانس (16/66 درصد) بودند. 25 نفر از شرکت‌کنندگان در پژوهش، مجرد (83/33 درصد) و 5 نفر از شرکت‌کنندگان، متأهل (16/66 درصد) بودند.
برای سنجش معناداری تفاوت بین گروه‌ها ازلحاظ متغیر تحصیلات آزمون کای‌اسکوئر انجام شد که نتایج حاکی از عدم تفاوت معنادار بین گروه‌ها بود (0/984=.Sig). برای سنجش معناداری تفاوت بین گروه‌ها ازلحاظ متغیر وضعیت تأهل آزمون کای‌اسکوئر انجام شد که نتایج حاکی از عدم تفاوت معنادار بین گروه‌ها بود (0/249=.Sig).
جدول شماره 3 شاخص‌های آمار توصیفی مربوط به نمرات پرسش‌نامه رفتار فزون‌کنشی جنسی در 2 گروه در 3 مقطع زمانی (بلافاصله قبل از آزمایش، بلافاصله بعد از آزمایش، 3 ماه پس از آزمایش) را نشان می‌دهد.
همانطورکه داده‌های جدول شماره 3 نشان می‌دهد، میان میانگین 2 گروه در زمان‌های مختلف اجرا در مقیاس رفتار فزون‌کنشی جنسی تفاوت وجود دارد.
براساس اطلاعات حاصل از جدول شماره 4 نتایج آزمون چندمتغیره لامبدای ویلکز مربوط به تعامل متغیر رفتار فزون‌کنشی جنسی با عضویت گروهی معنا دارد (P<0/01).
.jpg)
به‌عبارت‌دیگر، این اطلاعات نشان می‌دهد که میان سه مرحله ارزیابی (پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری) بین 2 گروه در متغیر وابسته تفاوت معناداری وجود دارد. پیش از بررسی دقیق‌تر این تفاوت‌ها نیاز به بررسی فرض کرویت است که بدین منظور از آزمون موچلی استفاده شد که نتایج آن در جدول شماره 5 آمده است.
.jpg)
همان‌طور که جدول شماره 5 نشان می‌دهد فرض کرویت برقرار است (05/P>0)؛ بنابراین در جدول شماره 6 از اطلاعات مربوط به برقراری مفروضه کرویت استفاده شده است.
.jpg)
نتایج تحلیل اثرات درون و بین‌گروهی در جدول شماره 6 خلاصه شده است.
نتایج حاصل از جدول شماره 6 نشان می‌دهد تأثیر زمان اندازه‌گیری بر نمرات رفتار فزون‌کنشی جنسی معنادار است (0/002=.Sig و 12/122=F). با این شرایط می‌توان بیان کرد صرف‌نظر از گروه‌های موردمطالعه، بین میانگین نمرات رفتار فزون‌کنشی جنسی در پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معنی‌داری وجود دارد. همچنین اثر تعاملی زمان و گروه درمان معنادار است (0/235=.Sig و 1/487=F). به‌عبارت‌دیگر، تفاوت میانگین نمرات رفتار فزون‌کنشی جنسی در زمان‌های مختلف با توجه به گروه آزمایش و کنترل متفاوت است.
همان‌طور که تصویر شماره 1 نشان می‌دهد نتایج آزمون تحلیل واریانس با داده‌های تکراری حاکی از آن است.
در اعتیاد رفتاری فرد برخلاف آگاهی نسبت به نتایج منفی احتمالی، میل شدید و غیرقابل کنترلی برای تکرار برخی رفتارهای لذت‌بخش دارد. قبل از شروع رفتار، فرد تنش زیادی را احساس می‌کندکه انجام فعالیت‌ها به‌صورت موقت موجب آرامش فرد می‌شود. ازنظر روان‌شناختی، عصب‌شناختی و اجتماعی، این الگوهای رفتاری تکراری که به‌عنوان »رفتار اعتیادی» شناخته می‌شوند مشابه الگوی رفتار اعتیادی در سایر مواد و الکل هستند [1].
یکی از اعتیادهای رفتاری، با شیوعی بین 3 تا 6 درصد درجمعیت عمومی [14 ،13 ،5 ،3] اعتیاد به رابطه جنسی (اعتیاد جنسی) است. در این اختلال، خیال‌پردازی و رفتارهای جنسی به سختی قابل کنترل هستند و انجام اجباری این رفتارها باعث مشکلاتی در زندگی افراد مبتلا و همچنین قربانبان می‌شود [2]. اعتیاد جنسی [2 ,3 ,4 ,5]، رفتار جنسی تکانشی اجباری [5 ,2]، وسواس جبری جنسی [6 ،3]، فزون‌کنشی یا بیش‌فعالی جنسی [8 ،7 ،3]، رفتار جنسی اجبارگونه [8]، اختلال جنسی تکانشی [9] اصطلاحات مختلفی هستند که به توصیف افرادی می‌پردازد که احساس می‌کنند بر ابراز رفتارهای جنسی‌شان کنترل ندارند.
راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی در ویرایش پنجم، طبقه جدیدی تحت عنوان «اختلال فزون‌کنشی یا بیش‌فعالی جنسی» پیشنهاد کرده‌است. این اختلال با خودارضایی، استفاده از پورنوگرافی، حضور در باشگاه رقص لختی‌ها، تکرار خیانت زناشویی، برقراری ارتباط از‌طریق اینترنت و برقراری رابطه جنسی، برقراری رابطه جنسی با روسپی‌ها، رابطه جنسی محافظت‌نشده با افراد متعدد و سایر رفتارهای برانگیزاننده جنسی مشخص می‌شود. این رفتارها باوجود تلاش‌های فراوان برای کنترل یا به تعویق انداختن آن‌ها به‌صورت اجبارگونه انجام می‌شود که درنهایت، عملکرد فردی و اجتماعی افراد مبتلا را مختل می‌کند [8, 10, 11].
به‌عبارتی اول، اشتغال فکری وسواس‌گونه به خیال‌پردازی‌ها و رفتارهای جنسی که حداقل به‌مدت 6 ماه طول کشیده باشد؛ دوم، عدم توانایی کنترل این خیال‌پردازی‌ها و رفتارهای جنسی باوجود تلاش‌های فراوان برای کنترل یا به تعویق انداختن آن‌ها و سوم، اختلال در عملکرد و بروز پیامدهای منفی در روابط بین فردی، شغلی، اجتماعی، تحصیلی، قانونی و سلامت جسمی و روانی برای مبتلایان [12] 3 ملاک اصلی برای اعتیاد جنسی هستند. اعتیاد جنسی اثرات نامطلوب سایر اعتیادهای رفتاری را دارد. همچنین به دلیل رفتارهای جنسی پرخطر و تماس‌های جنسی محافظت‌نشده خطر ابتلا و انتشار عفونت‌های مقاربتی مثل ایدز و اچ‌آی‌وی وجود دارد. حاملگی‌های ناخواسته نیز از عوارض جدی این اختلال است [14, 15, 16]. این افراد در معرض درگیر شدن با انواع رفتارهای پرخطر، ازجمله مصرف مواد مخدر، دخانیات، الکل، کوکائین و مت‌آمفتامین نیز هستند [6, 7 ,16, 17, 18, 19, 20].
با توجه به عوارض فردی و اجتماعی قابل‌توجه این اختلال، انجام آزمایشات درمانی ضروری است. در ارتباط با درمان اختلال اعتیاد جنسی اختلاف نظرهایی وجود دارد. برخی اعتقاد دارند این اختلال باید به‌عنوان یک اعتیاد و با نگاه به درمانی که برای معتادان مواد مخدر مطرح است، درمان شوند. برخی نیز بر این نظر هستند که این اختلال باید در طبقه‌بندی اختلالات جنسی یا اختلال در کنترل تکانه قرار گرفته و درمان متناسب و همسو با آن اختلالات را دریافت کنند [21].
فارغ از اختلاف نظرهای مذکور، آنچه مسلم شده این است که برای درمان اختلال اعتیاد جنسی باید از رویکردهایی که در درمان انواع اعتیادها شناخته شده‌اند، یعنی یک طرح درمانی چندعاملی با رویکرد زیستی، روان‌شناختی، اجتماعی و معنوی استفاده کرد [22, 23]. در کنار درمان دارویی، اثربخشی آزمایشات غیردارویی، ازجمله راهبردهای شناختی رفتاری [24, 25, 26 ,27]، روان‌درمانی روان‌پویشی [28 ،25] درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد [29]، ذهن‌آگاهی [30]، گشتالت‌درمانی [31]، برنامه درمانی مبتنی بر انجام تکلیف و پروتکل درمانی رفتارهای جنسی خارج از کنترل [32] ثابت شده است.
همچنین درمان گروهی و انفرادی، مصاحبه انگیزشی، رویکردهای شناختیرفتاری برای شناسایی راه‌اندازها، مهارت‌های رفتاری دیالکتیکی برای مدیریت ولع‌ها، راهبردهای پیشگیری از عود، درمان بینش‌محور جهت شناسایی عمیق‌تر علت و انگیزه ها، خانواده‌درمانی برای حل تعارضات، ورزش و رژیم غذایی مناسب، درمان اختلالات روانی و اعتیادهای هم‌بود، برنامه 12 قدم و استفاده از داروهای روان پزشکی با هدف کاهش رفتارهای جنسی ناسازگار و کاهش ولع نیز توصیه می‌شود [5].
کارنز نیز برنامه‌ای طراحی کرده که مبتنی بر تکلیف است. در این مجموعه، از کتاب کارهای عملی و تکالیف خانگی با تأکید فراوان بر خودمراقبتی، تغذیه، ورزش، استراحت، تفکر و تأمل، دوستی و زندگی سالم برای بیماران استفاده شده است. علاوه‌بر‌این، رفتار جنسی و خودارضایی کاملاً کنترل و به شکلی معرفی می‌شوند که موجب ارتقای اهداف جنسی سالم و اجتناب از راه‌اندازها به‌منظور پیشگیری از عود شوند [33, 34 ,35].
راهنمای درمانی مبتنی بر درمان شناختیرفتاری هالبرگ [19]، ازنظر اثربخشی، تناسب و کارایی مطالعه شده است. نتایج نشان داد درمان شناختیرفتاری گروهی برای اختلال فزون‌کنشی جنسی مناسب بوده و در پایان درمان، کاهش قابل‌توجهی در علائم اختلال فزون‌کنشی جنسی مشاهده شده است.
نتایج پژوهش فیروزی‌خجسته‌فر و همکاران [36] نشان داد درمان شناختیرفتاری و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در کاهش افسردگی و رفتار فزون‌کنشی بیماران مبتلا به اعتیاد جنسی تأثیر داشتند و بین این 2 روش تفاوت معناداری وجود نداشت. بیشتر درمانگران باتجربه با این عقیده لوین [11] موافق هستند که اعتیاد جنسی و اختلالات مرتبط نتیجه تعامل پیچیده زیست‌شناسی، روانشناسی و فرهنگ است؛ بنابراین درمانگران باید عوامل زیادی را که در ایجاد و تداوم فزون‌کنشی جنسی نقش دارند، شناسایی و به‌صورت ماهرانه مدیریت کنند.
با وجود اینکه بسیاری از این رویکردهای چندعاملی در درمان اختلال اعتیاد جنسی اثرگذار بوده‌اند [19]، اما بسیار طولانی‌مدت و زمان‌بر هستند؛ تا جایی که برخی از آن‌ها حدود 5 سال طول می‌کشد که اجرای آن‌ها در ایران با توجه به وضعیت اقتصادی مراجعان و عوامل دیگر، ازجمله هماهنگی‌های بین‌بخشی با چالش‌های اساسی همراه است. پس ضرورت تدوین و به‌کارگیری روش‌های درمانی کوتاه‌مدت و ارزان قیمت احساس می‌شود.
مرور منابع نشان داد تدوین و ارزیابی راهنمای اختصاصی کوتاه‌مدت درمان افراد مبتلا به اختلال اعتیاد جنسی در ایران انجام نشده است. به‌همین‌منظور، تدوین یک راهنمای بالینی کوتاه‌مدت و ارزیابی بالینی آن در دستورکار گروه اعتیاد دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران قرار گرفت. تدوین راهنما و مطالعه بالینی آن در قالب پایان‌نامه دکتری به یکی از دانشجویان واگذار شد. پایان‌نامه مراحل قانونی و علمی خودش را طی کرد و تدوین راهنما انجام و مطالعه اثربخشی آن نیز شروع شد. در این مقاله، نتایج بررسی اثربخشی راهنمای بالینی درمان اختلال اعتیاد جنسی در افراد مبتلا به اختلال اعتیاد جنسی که حاصل پایان‌نامه نویسنده مسئول این مقاله است (آرش جواهری) ارائه می‌شود.
روش
پس از تدوین راهنمای بالینی‌تألیفی مطابق دست‌نامه سازمان بهداشت جهانی [37, 38]، فاز درمان آغاز شد. پژوهش حاضر یک کارآزمایی بالینی تصادفی‌شده [39] با پیش‌آزمون و پس‌آزمون همراه با گروه کنترل و پیگیری است. درواقع، این مطالعه از نوع کارآزمایی بالینی با نمونه انسانی و ازلحاظ هدف پژوهش، کاربردی است. حجم نمونه براساس جی‌پاور با توجه به درنظر گرفتن آلفای 05/ و بتای 0/2 برای ارزیابی یک اندازه اثر متوسط برای مقایسه 2 گروه در 3 اندازه‌گیری مکرر، برابر 28 نفر (یعنی هر گروه 14 نفر) برآورد شد. با توجه به ریزش احتمالی، حجم نمونه 30 نفر بود. طرح مطالعه از نوع طراحی موازی بود.
جمعیت موردمطالعه از بین مردان دچار اختلال اعتیاد جنسی که در شهر اصفهان زندگی می‌کردند و معیار قرار گرفتن در مطالعه را داشتند، انتخاب شدند. جامعه آماری از افراد مراجعه‌کننده به مراکز درمانی سرپایی و اقامتی مصرف مواد، مراکز درمانی روانپزشکی و مراکز درمان اختلالات جنسی انتخاب شدند.
در ابتدا اطلاع‌رسانی با انتشار فراخوان، درخصوص هدف پژوهش انجام شد. 100 نفر اعلام آمادگی کردند که از بین جمعیت موردمطالعه طبق ملاک‌های ورود و خروج، نمونه‌ای به تعداد 30 نفر مبتلا به اختلال اعتیاد جنسی انتخاب شدند. از این بین، 4 نفر از آزمودنی‌ها درگروه کنترل از پژوهش خارج شدند (2 نفر در پیگیری پاسخگو نبودند و 2 نفر دیگر تمایل داشتند در گروه انتظارنباشند). ملاک‌های ورود به مطالعه شامل تمایل فرد و وجود معیارهای تشخیص اختلال اعتیاد جنسی بودند. ملاک‌های خروج، وجود ناتوانی ذهنی، علائم روان‌پریشی، اختلال 2 قطبی، افکار حاد خودکشی، مصرف مواد مخدر یا افیونی، مصرف دارو و داشتن هرگونه اختلال جسمی از‌قبیل سابقه ضربه به سر همراه با بیهوشی، تشنج، تومور مغزی و غیره موجب اختلال‌های شناختی و روان‌شناختی بودند.
افراد براساس روش بلوک‌های متوازن تصادفی‌شده به گروه‌های مختلف تقسیم شدند. مسئول تصادفی‌سازی، دانشجوی دکترای مطالعات اعتیاد با مدرک کارشناسی ارشد روان‌شناس بالینی بود. ارزیابی معیارهای ورود و خروج و اخذ رضایت آگاهانه توسط مسئول تصادفی‌سازی انجام شد، سپس افراد نزد مسئول پذیرش مرکز درمانی که جدول تصادفی‌سازی در اختیار ایشان بود، ارجاع داده شدند. اسامی این افراد به‌ترتیب در جدول تصادفی‌سازی ثبت شد. سپس یک کارت به افراد داده شد که کد جدول تصادفی‌سازی و نام آن فرد روی کارت نوشته شده بود. آزمودنی‌ها هر زمان که برای آزمایش یا پیگیری مراجعه می‌کردند این کد را به همراه داشتند و این مبنای ثبت اطلاعات در مراجعات بعدی بود.
روش تصادفی‌سازی، ساده و واحد تصادفی‌سازی فردی بود. متخصص اپیدمیولوژی مشاور طرح با استفاده از نرم‌افزار اکسل، جدول بلوک‌های 4 تایی متوازن را برای مطالعه طراحی و ترسیم کرد. در این کارآزمایی بالینی محتوای طراحی‌شده برای گروه آزمایش، براساس پیشینه پژوهشی، درنظر گرفتن مشکلات ویژه بیماران مبتلا به اختلال اعتیاد جنسی و استفاده از محتوای منابع مربوطه (12، 19، 35، 47) تدوین شد. تشخیص اختلال اعتیاد جنسی براساس پرسش‌نامه رفتار فزون‌کنشی جنسی انجام شد. از این 30 نفر، 15 نفر در گروه آزمایش و 15 نفر در گروه کنترل قرار گرفتند. برای گروه آزمایش، راهنمای بالینی در قالب 10 جلسه 120 دقیقه‌ای هفتگی انجام شد (با توجه به شرایط ناشی از همه‌گیری بیماری کووید-19، جلسات از‌طریق فضای اسکایپ برگزار شد).
گروه کنترل هم در حالت انتظار قرار گرفتند که اگر راهنما اثربخش بود بعداً برای آن‌ها نیز انجام شود. بلافاصله پس از آزمایش و 3 ماه پس از آزمایش نیز آزمودنی‌ها با پرسش‌نامه رفتار فزون‌کنشی جنسی ارزیابی و نتایج با استفاده از آزمون تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر تحلیل شد. امکان انصراف آزمودنی‌ها از پژوهش و استفاده از درمان‌های دیگر در صورت ضرورت در هر زمان وجود داشت.
ابزار پژوهش
پرسش‌نامه رفتار فزون‌کنشی جنسی
این پرسش‌نامه که توسط کافکا [7] برای راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی در ویرایش پنجم پیشنهاد شده است، رفتارهای افراد درگیر در رفتارهای فزون‌کنشانه و اعتیاد‌گونه جنسی را به‌صورت دقیق ارزیابی می‌کند. این ابزار شامل 19 سؤال خود‌گزارشی است که در آن افراد پاسخ‌های خود را در یک مقیاس لیکرت 5 درجه‌ای رتبه‌بندی می‌کنند. نمرات پاسخ‌داده‌شده در دامنه 1 (هرگز)، تا 5 (همیشه) قرار می‌گیرند. این ابزار، فزون‌کنشی جنسی را در 3 بُعد (کنترل، پیامدها و مقابله) بررسی می‌کند.
تعداد گویه‌ها در بُعد کنترل 8 عدد، در بُعد پیامدها 7 و در بُعد مقابله‌ای 4 عدد است. آیتم‌های 2، 4، 7، 10، 11، 12، 15 و 16 به زیرمقیاس کنترل، آیتم‌های 1، 3، 6، 8، 13، 16 و 18 به پیامدها، آیتم‌های 5، 9، 14 و 19 به آیتم مقابله‌ای مربوط است. نقطه برش این پرسش‌نامه نمره 53 و بالاتر است [42]. ویژگی‌های روان‌سنجی آن در ایران از سوی سید هاشمی [43] مطلوب گزارش شده است و ضرایب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس 0/90 و برای 3 زیرمقیاس کنترل، پیامدها و مقابله‌ای به‌ترتیب 0/82، 0/80 و 0/86 به‌دست‌آمده و نتایج تحلیل عاملی تأییدی نیز از برازش مطلوبی برخوردار بوده‌است (0/98=CFI).
2. راهنمای بالینی درمان اختلال اعتیاد جنسی: مطابق دست‌نامه سازمان بهداشت جهانی [37, 38] توصیه‌ها و دستورالعمل‌هایی که برای کمک به ارائه‌دهندگان و دریافت‌کنندگان مراقبت‌های بهداشتی و سایر ذی‌نفعان در تصمیم‌گیری‌های آگاهانه درنظر گرفته شده است را راهنمای بالینی گویند. مطابق این دست‌نامه 4 مدل راهنما شامل راهنمای مشورتی سریع، راهنمای استاندارد، راهنمای کامل و راهنمای تألیفی یا گردآوری‌شده وجود دارد.
طبق تعریف راهنمای تألیفی شامل توصیه‌ها و دستورالعمل‌های فعلی از سازمان بهداشت جهانی یا سایر منابع است و دستورالعمل جدیدی را شامل نمی‌شود. راهنمای بالینی درمان اختلال اعتیاد جنسی از نوع تألیفی و مطابق شیوه تدوین راهنمای تألیفی تدوین شده است. دلیل انتخاب روش تألیفی برای تدوین راهنما نیاز به یک راهنمای کوتاه‌مدت با توجه به وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در ایران بود.
در ابتدا گروه تدوین راهنما که شامل 2 روان‌پزشک عضو هیئت علمی، 1 متخصص آمار عضو هیئت علمی استادان راهنما و مشاور پایان‌نامه، 1 نفر دکترای مطالعات اعتیاد عضو هیئت علمی و 1 نفر دکترای روانشناسی بالینی عضو هیئت علمی و دیگری دانشجوی دکترای مطالعات اعتیاد بود، مراحل تدوین راهنما را مشخص و درنهایت، راهنمای تدوین‌شده را تأیید کردند. مطابق بررسی‌های انجام‌شده دستورالعملی از سازمان بهداشت جهانی در رابطه با اعتیاد جنسی یافت نشد، به‌همین‌جهت از سایر منابع معتبر و به‌روز استفاده شد.
پس از ارزیابی نهایی، بر استفاده از 4 منبع برای گردآوری راهنما شامل ویس [12]، هالبرگ [19]، کارنز [35] و ویس [47] توافق شد. منبع اول ترجمه شده و تحت عنوان کتاب کار اعتیاد جنسی در دسترس است. مواردی که از منبع دوم استفاده شده (صفحه 37) بیشتر شامل آزمایشات شناختیرفتاری است. منبع سوم درواقع، یک قسمت از مجموعه جامع کتاب کارهای پاتریک کارنز است که برای 1 دوره 5 ساله طراحی شده است. درمان مربوط به 130 روز اول در این کتاب (صفحات 13، 15، 17، 67، 82 و 140) برای راهنمای تألیفی استفاده شد. منبع چهارم نیز قسمتی از یک کتاب راهنماست که موارد هم‌پوشانی آن با راهنمای تألیفی در صفحات 247، 253، 254، 263، 264 و 265 آمده‌است. راهنما پس از تدوین و تأیید گروه تدوین برای اجرای آزمایشی آماده شد.
راهنمای بالینی درمان اختلال اعتیاد جنسی، راهنمای کاربالینی یا شیوه‌نامه اجرایی و مشتمل بر همه اقدامات درمان روان‌شناختی و اجتماعی جهت درمان افراد مبتلا به اختلال اعتیاد جنسی است [44]. این راهنما در قالب 10 جلسه 120 دقیقه‌ای هفتگی انجام شد. خلاصه برنامه جلسات در جدول شماره 1 شرح داده شده است.
یافته‌ها
دامنه سنی بین 18 تا 35 سال و میانگین 26/4 بود. اطلاعات مربوط به ویژگی‌های جمعیت‌شناختی بررسی شد. همانطورکه اطلاعات موجود در جدول شماره 2 نشان می‌دهد 15 نفر در گروه آزمایش و 15 نفر در گروه کنترل قرار داشتند.
همان‌طور که در جدول شماره 3 مشاهده می‌شود، سطح تحصیلات و وضعیت تأهل اعضای گروه‌های موردمطالعه نیز تقریباً مشابه یکدیگر است.
از شرکت‌کنندگان در پژوهش، 7 نفر دارای سطح تحصیلات دیپلم (23/33 درصد)، 18 نفر لیسانس (60 درصد) و 5 نفر دارای تحصیلات فوق‌لیسانس (16/66 درصد) بودند. 25 نفر از شرکت‌کنندگان در پژوهش، مجرد (83/33 درصد) و 5 نفر از شرکت‌کنندگان، متأهل (16/66 درصد) بودند.
برای سنجش معناداری تفاوت بین گروه‌ها ازلحاظ متغیر تحصیلات آزمون کای‌اسکوئر انجام شد که نتایج حاکی از عدم تفاوت معنادار بین گروه‌ها بود (0/984=.Sig). برای سنجش معناداری تفاوت بین گروه‌ها ازلحاظ متغیر وضعیت تأهل آزمون کای‌اسکوئر انجام شد که نتایج حاکی از عدم تفاوت معنادار بین گروه‌ها بود (0/249=.Sig).
جدول شماره 3 شاخص‌های آمار توصیفی مربوط به نمرات پرسش‌نامه رفتار فزون‌کنشی جنسی در 2 گروه در 3 مقطع زمانی (بلافاصله قبل از آزمایش، بلافاصله بعد از آزمایش، 3 ماه پس از آزمایش) را نشان می‌دهد.
همانطورکه داده‌های جدول شماره 3 نشان می‌دهد، میان میانگین 2 گروه در زمان‌های مختلف اجرا در مقیاس رفتار فزون‌کنشی جنسی تفاوت وجود دارد.
براساس اطلاعات حاصل از جدول شماره 4 نتایج آزمون چندمتغیره لامبدای ویلکز مربوط به تعامل متغیر رفتار فزون‌کنشی جنسی با عضویت گروهی معنا دارد (P<0/01).
به‌عبارت‌دیگر، این اطلاعات نشان می‌دهد که میان سه مرحله ارزیابی (پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری) بین 2 گروه در متغیر وابسته تفاوت معناداری وجود دارد. پیش از بررسی دقیق‌تر این تفاوت‌ها نیاز به بررسی فرض کرویت است که بدین منظور از آزمون موچلی استفاده شد که نتایج آن در جدول شماره 5 آمده است.
همان‌طور که جدول شماره 5 نشان می‌دهد فرض کرویت برقرار است (05/P>0)؛ بنابراین در جدول شماره 6 از اطلاعات مربوط به برقراری مفروضه کرویت استفاده شده است.
نتایج تحلیل اثرات درون و بین‌گروهی در جدول شماره 6 خلاصه شده است.
نتایج حاصل از جدول شماره 6 نشان می‌دهد تأثیر زمان اندازه‌گیری بر نمرات رفتار فزون‌کنشی جنسی معنادار است (0/002=.Sig و 12/122=F). با این شرایط می‌توان بیان کرد صرف‌نظر از گروه‌های موردمطالعه، بین میانگین نمرات رفتار فزون‌کنشی جنسی در پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معنی‌داری وجود دارد. همچنین اثر تعاملی زمان و گروه درمان معنادار است (0/235=.Sig و 1/487=F). به‌عبارت‌دیگر، تفاوت میانگین نمرات رفتار فزون‌کنشی جنسی در زمان‌های مختلف با توجه به گروه آزمایش و کنترل متفاوت است.
همان‌طور که تصویر شماره 1 نشان می‌دهد نتایج آزمون تحلیل واریانس با داده‌های تکراری حاکی از آن است.
گروه آزمایش در پس‌آزمون و مرحله پیگیری نسبت به گروه کنترل در نمرات پرسش‌نامه رفتار فزون‌کنشی جنسی کاهش معناداری داشته و نمرات و علائم اختلال اعتیاد جنسی کاهش داشته است.
نتایج پس‌آزمون بیانگر اثربخشی درمان بود، اما نتایج پیگیری نشان داد پایداری درمان با گذشت زمان کم می‌شود. برای بررسی تفاوت نمرات بین 2 گروه در مرحله پیگیری، از آزمون تی مستقل استفاده شد و نتایج بیانگر معناداری تفاوت بین نمرات 2 گروه در مرحله پیگیری بود (0/014=.Sig و 6=F).
بحث
پژوهش حاضر بعد از تدوین راهنمای بالینی اختلال اعتیاد جنسی در درمان اختلال اعتیاد جنسی که حاصل پایان‌نامه بود با هدف بررسی اثربخشی آن انجام شده است. نتایج تحلیل آماری نشان داد گروه آزمایش پس از درمان، بهبود بیشتری نسبت به گروه کنترل در پرسش‌نامه رفتار فزون‌کنشی جنسی نشان داده‌است. در جلسات درمانی راهنمای بالینی اختلال اعتیاد جنسی، بیماران در ابتدا ماهیت بیماری خود را شناختند و اعتیاد جنسی را به‌عنوان یک اعتیاد رفتاری پذیرفتند.
با هدف‌گذاری مطابق فرمت استاندارد و ارائه فرم جدول برنامه هفتگی، درمان‌جویان از چرخه اعتیاد جنسی آگاه شده و توانستند به درک واقع‌بینانه‌تری از روند درمان اختلال اعتیاد جنسی برسند. نقش راهاندازهای درونی و بیرونی در ایجاد وسوسه‌های جنسی، لغزش و نهایتاً عود برای بیماران کاملاً تشریح شد و به‌منظور جلوگیری از وقوع وسوسه از فرم لغزش / عدم وجود لغزش و ابزارهای اصلی کنترل جنسی استفاده شد. همچنین آن‌ها یاد گرفتند که هر رفتار جنسی خود را با توجه به چرخه اعتیاد جنسی با یک رفتار سالم جایگزین کنند و به این شکل از انجام عمل جنسی جلوگیری کنند.
تمرین تن‌آرامی به‌منظور بالا بردن آستانه تحمل بیماران در مقابله با موقعیت‌هایی که راه‌انداز چرخه اعتیاد جنسی هستند، آموزش داده شد. به‌منظور درک همه‌جانبه اختلال، تاریخچه اشتغال و تاریخچه اختلالات روانپزشکی هم‌بود و مصرف مواد نیز بررسی شد و برای هر‌یک از اختلالات هم‌بود، ارجاع انجام شد. درواقع، طی جلسات درمانی، بیماران مشکل اعتیاد جنسی را به‌عنوان یک بیماری قابل‌مهار دریافتند که در صورت اصلاح سبک زندگی، درک و فهم زندگی جنسی سالم و ابعاد آن قادر به مهار کردن آن هستند.
همانطورکه یافته‌ها نشان داد بین نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون 2 گروه کنترل و آزمایش تفاوت معناداری مشاهده شد که نشان از اثربخشی آزمایش در کاهش نشانه‌های اختلال اعتیاد جنسی دارد.
این نتایج با یافته‌های سایر تحقیقات فیروزی‌خجسته‌فر و همکاران [36]، مینارسیک [45]، هالبرگ [19]، کروسبی و توهیگ [46]، مارک لاسر [41]، کارنز [35 ،4]، ویس [47] که در‌زمینه اثربخشی یک برنامه درمانی بر اختلال اعتیاد جنسی انجام شده‌اند، هم‌خوانی دارد [48 ،43 ،6].
راهنمای درمانی مبتنی بر درمان شناختیرفتاری هالبرگ [19]، ازنظر اثربخشی، تناسب و کارایی موردمطالعه قرار گرفته‌است. این راهنما روی 3 گروه افراد مبتلا اجرا شده است. برای گروه اول، درمان شناختیرفتاری گروهی، برای گروه دوم یا افراد لیست انتظار، به‌صورت کارآزمایی بالینی تصادفی 7 جلسه درمان شناختیرفتاری گروهی و در گروه سوم، اثربخشی درون‌گروهی و تناسب برنامه درمان شناختیرفتاری اینترنتی 12 هفته‌ای در افراد مبتلا به اختلال فزون‌کنشی جنسی با یا بدون انحراف جنسی ارزیابی شده است.
هر 3 پژوهش شامل پیگیری 3 و 6 ماهه بودند. نتایج درگروه اول نشان داد درمان شناختیرفتاری گروهی برای اختلال فزون‌کنشی جنسی مناسب بود و در پایان درمان کاهش قابل‌توجهی در علائم اختلال فزون‌کنشی جنسی مشاهده و این اثرات در پیگیری 3 و 6 ماهه پایدار بود. نتایج در گروه دوم با کاهش متوسط علائم فزون‌کنشی جنسی پس از درمان و در پیگیری همراه با بهبود روان‌شناختی همراه بود. نتایج در گروه سوم نیز اثرات معناداری نشان داد. هرچند این اثرات برای افرادی که علاوه بر اختلال فزون‌کنشی جنسی به انحراف جنسی نیز مبتلا بودند، کمتر بود. بهزیستی روان‌شناختی این گروه نیز افزایش یافته بود.
فیروزی‌خجسته‌فر و همکاران [36] در پژوهش خود به مقایسه اثربخشی درمان شناختیرفتاری و درمان مبتنی برپذیرش و تعهد بر افسردگی و رفتار فزون‌کنشی بیماران مبتلا به اعتیاد جنسی پرداختند. برای این پژوهش که در سال 1398 و در شهر تهران انجام شد، 30 بیمار به روش گلوله‌برفی انتخاب شدند. نتایج نشان داد درمان شناختیرفتاری و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در کاهش افسردگی و رفتار فزون‌کنشی بیماران مبتلا به اعتیاد جنسی تأثیر داشتند و بین این 2 روش تفاوت معناداری وجود نداشت.
ویلسون [49] در پژوهش خود، 2 روش درمانی هنردرمانی و درمان شناختیرفتاری را برای افراد مبتلا به اعتیاد جنسی مقایسه کرد. جلسات هر 2 گروه شامل 12 جلسه 90 دقیقه‌ای بود. نتایج نشان داد میزان کاهش برخی نشانه‌ها (شرم) در گروه هنردرمانی به اندازه گروه درمان شناختیرفتاری نبود. کاهش رفتارهای جنسی معتادگونه در هر 2 گروه معنادار و برابر بود.
کراسبی و توهیگ [46] در یک کارآزمایی بالینی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد را برای افرادی که دچار استفاده مشکل‌ساز از پورنوگرافی برخط بودند، بررسی کردند. این پژوهش شامل 1 گروه 27 نفری از مردان بود که تحت درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد انفرادی قرار گرفتند. تعداد جلسات 12 و زمان هر جلسه 90 دقیقه بود. نتایج نشان داد کاهش استفاده از پورنوگرافی در گروه درمان 93 درصد و در گروه کنترل 21 درصد بود. در پیگیری 3 ماهه، توقف کامل استفاده از پورنوگرافی در 35 درصد آزمودنی‌ها و کاهش حداقل 70 درصدی در 74 درصد آزمودنی‌ها مشاهده شد.
هدف پژوهش هالبرگ و همکاران [50]، ارزیابی متناسب بودن راهنمای درمان شناختیرفتاری مختص اختلال فزون‌کنشی جنسی بود. به این منظور از معیارهای کاهش علائم اختلال، حضور مداوم درجلسات درمان و رضایت مراجع از درمان استفاده شد. 10 مرد مبتلا به اختلال فزون‌کنشی جنسی در برنامه گروه‌درمانی شناختیرفتاری شرکت کردند. نمرات مقیاس‌ها، قبل از درمان، درطول درمان، پایان درمان و پیگیری 3 و 6 ماهه اندازه‌گیری شد. نتایج بیانگرکاهش معنادار علائم اختلال فزون‌کنشی جنسی از مرحله قبل تا بعد از درمان، کاهش تعداد رفتارهای جنسی مشکل‌ساز در طول دوره درمان و میزان حضور 93 درصدی و میزان بالای رضایت مراجع از درمان بود.
پژوهش کلانتز و همکاران [51] به ارزیابی اثربخشی برنامه درمانی اقامتی مختصر پرداخت که برای درمان اعتیاد جنسی از یک روش درمانی تجربی که همره با تکنیک‌های شناختیرفتاری بود، استفاده کرد. درمان شامل 32 ساعت گروه‌درمانی تجربی فشرده با استفاده از تئاتردرمانی و همچنین 12 ساعت آموزش روانی درباره اعتیاد جنسی طی یک دوره 8 روزه بود. نتایج نشان داد پریشانی روانی شرکت‌کنندگان پس از درمان نسبت به قبل از درمان کاهش یافت. علاوه‌بر‌این، مردان کاهش معناداری در علائم اختلال را در 6 ماه پیگیری نسبت به مرحله پس از درمان نشان دادند؛ هرچند کاهش علائم در زنان معنادار نبود.
نتایج این پژوهش همچنین نشان داد پایداری درمان با گذشت زمان کم می‌شود. در تبیین این یافته می‌توان گفت راهنمای بالینی درمان اختلال اعتیاد جنسی با مبنا قرار دادن ادراک افراد از تجارب‌شان، تغییر در رفتار و اصلاح سبک زندگی و پایش منظم وضعیت بیماران باعث اثربخشی درمان شد. از‌طرف‌دیگر، با توجه به برنامه‌های درمانی جامع انجام‌شده در حوزه اختلال اعتیاد جنسی توسط پیشگامان این حوزه [کارنز 4 و 23، ویس 37 و مارک لاسر 28]، درمان جامع اختلال اعتیاد جنسی یک برنامه طولانی‌مدت است که حداقل 1/5 سال زمان می‌برد. با توجه به محدودیت زمانی برای انجام این پژوهش، در تبیین اصلی‌ترین عامل کاهش اثربخشی راهنمای بالینی درمان اختلال اعتیاد جنسی می‌توان به کوتاه‌مدت بودن بازه زمانی آن اشاره کرد (فرایند درمان طی 10 جلسه هفتگی و 1 پیگیری 3 ماهه انجام شد).
درمجموع، نتایج پژوهش حاضر نشانگر اثربخشی راهنمای بالینی اختلال اعتیاد جنسی بر ابعاد اختلال اعتیاد جنسی بود. براین‌اساس، بیماران در بُعد کنترل، پس از درمان کنترل بیشتری بر افکار، احساسات و رفتارهای مرتبط با اعتیاد جنسی داشتند. در بُعد پیامد، میزان استفاده از رابطه و رفتار جنسی به‌عنوان ابزاری برای رهایی از احساسات ناخوشایند در آن‌ها کمتر شد و در بُعد مقابله‌ای، اختلال در عملکرد شغلی، اجتماعی، تحصیلی و روابط بین‌فردی نیز کاهش یافت.
نتیجه‌گیری
نتایج پژوهش حاضر نشان داد راهنمای بالینی درمان اختلال اعتیاد جنسی در درمان این اختلال مؤثر است و می‌تواند کاهش قابل‌توجه و سریع در علائم اعتیاد جنسی به‌وجود آورد؛ بنابراین می‌توان از این راهنمای درمانی کم‌هزینه و کوتاه‌مدت برای درمان اختلال اعتیاد جنسی استفاده کرد. با استفاده از این راهنمای درمانی، درمان‌جویان با ماهیت بیماری خود آشنا می‌شوند و اعتیاد جنسی را به‌عنوان یک اختلال می‌پذیرند، می‌توانند راهاندازهای درونی و بیرونی را بشناسند و با وسوسه و لغزش مقابله کنند. همچنین قادر خواهند شد هر رفتار جنسی را با رفتار سالم جایگزین کنند. هنگام درمان با تشخیص اختلالات هم‌بود ارجاع مناسب برای پیگیری درمان انجام می‌شود.
حجم پایین نمونه و انتخاب تک‌جنسیتی آزمودنی‌ها، ازجمله محدودیت‌های پژوهش حاضر است که تعمیم‌پذیری نتایج پژوهش را با مشکلاتی مواجه می‌کند. نمونه‌گیری هدفمند و مدت‌زمان کوتاه پیگیری نیز نقاط ضعف این مطالعه است.
برای افزایش اعتبار بیرونی یافته‌ها و بررسی بیشتر اثربخشی راهنمای بالینی درمان اختلال اعتیاد جنسی پیشنهاد می‌شود این درمان در چارچوب طرح‌های کارآزمایی بالینی کنترل‌شده، در مراکز درمانی مختلف و در زنان مبتلا به اختلال اعتیاد جنسی، با حجم نمونه بیشتر و مقایسه با سایر روش‌های درمانی بررسی شود. همچنین برای بررسی تداوم اثربخشی، انجام پیگیری‌های بعدی، ازجمله 6 ماهه و 1 ساله توصیه می‌شود.
از‌طرف‌دیگر، با توجه به هم‌بودی بالای اختلال اعتیاد جنسی با انواع اعتیادهای رفتاری، ازجمله قماربازی، خرید اجباری و مصرف مواد، ازجمله الکل، کوکائین، آمفتامین و سایر اختلالات روانی، ازجمله اختلالات خلقی، اختلالات اضطرابی و اختلال نقص توجه / بیش‌فعالی، پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های آتی اثرات درمانی این راهنمای بالینی روی افراد مبتلا به اختلال اعتیاد جنسی که این اختلالات هم‌بود را نیز دارند، بررسی شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
پژوهش حاضر با کد اخلاق 945/1399 در کمیته اخلاق معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران تأیید و در پایگاه ثبت کارآزمایی بالینی ایران با کد IRCT20200905048628N1 ثبت شده است.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه دکتری آرش جواهری در گروه مطالعات اعتیاد دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران بود که با همکاری معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران انجام شد.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌پردازی، تحقیق و بررسی، ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته، نظارت و مدیریت: محمدباقر صابری زفرقندی، آرش جواهری؛ روش‌شناسی: محسن شتی، محسن روشن‌پژوه؛ تأیید نهایی مقاله: همه نویسندگان.
تعارض منافع
بنا‌بر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از زحمات محمدکاظم نجفی، سکس‌تراپیست و مدیریت مجموعه دکتر کازی (توسعه‌دهنده تجهیزات پزشکی در حوزه اختلالات جنسی) و مدرسه کازی (رسانه آموزشی علمی در حوزه مسائل جنسی) و علی‌اکبر ابراهیمی، سرپرست معاونت پیشگیری بهزیستی استان اصفهان به‌خاطر همکاری در اجرای پژوهش، معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران به‌خاطر حمایت مالی و تمام درمان‌جویان محترمی که با مشارکت و همکاری خود به افزایش دانش در‌زمینه تشخیص و درمان اختلال اعتیاد جنسی کمک کردند، سپاس‌گزاری می‌شود.
نتایج پس‌آزمون بیانگر اثربخشی درمان بود، اما نتایج پیگیری نشان داد پایداری درمان با گذشت زمان کم می‌شود. برای بررسی تفاوت نمرات بین 2 گروه در مرحله پیگیری، از آزمون تی مستقل استفاده شد و نتایج بیانگر معناداری تفاوت بین نمرات 2 گروه در مرحله پیگیری بود (0/014=.Sig و 6=F).
بحث
پژوهش حاضر بعد از تدوین راهنمای بالینی اختلال اعتیاد جنسی در درمان اختلال اعتیاد جنسی که حاصل پایان‌نامه بود با هدف بررسی اثربخشی آن انجام شده است. نتایج تحلیل آماری نشان داد گروه آزمایش پس از درمان، بهبود بیشتری نسبت به گروه کنترل در پرسش‌نامه رفتار فزون‌کنشی جنسی نشان داده‌است. در جلسات درمانی راهنمای بالینی اختلال اعتیاد جنسی، بیماران در ابتدا ماهیت بیماری خود را شناختند و اعتیاد جنسی را به‌عنوان یک اعتیاد رفتاری پذیرفتند.
با هدف‌گذاری مطابق فرمت استاندارد و ارائه فرم جدول برنامه هفتگی، درمان‌جویان از چرخه اعتیاد جنسی آگاه شده و توانستند به درک واقع‌بینانه‌تری از روند درمان اختلال اعتیاد جنسی برسند. نقش راهاندازهای درونی و بیرونی در ایجاد وسوسه‌های جنسی، لغزش و نهایتاً عود برای بیماران کاملاً تشریح شد و به‌منظور جلوگیری از وقوع وسوسه از فرم لغزش / عدم وجود لغزش و ابزارهای اصلی کنترل جنسی استفاده شد. همچنین آن‌ها یاد گرفتند که هر رفتار جنسی خود را با توجه به چرخه اعتیاد جنسی با یک رفتار سالم جایگزین کنند و به این شکل از انجام عمل جنسی جلوگیری کنند.
تمرین تن‌آرامی به‌منظور بالا بردن آستانه تحمل بیماران در مقابله با موقعیت‌هایی که راه‌انداز چرخه اعتیاد جنسی هستند، آموزش داده شد. به‌منظور درک همه‌جانبه اختلال، تاریخچه اشتغال و تاریخچه اختلالات روانپزشکی هم‌بود و مصرف مواد نیز بررسی شد و برای هر‌یک از اختلالات هم‌بود، ارجاع انجام شد. درواقع، طی جلسات درمانی، بیماران مشکل اعتیاد جنسی را به‌عنوان یک بیماری قابل‌مهار دریافتند که در صورت اصلاح سبک زندگی، درک و فهم زندگی جنسی سالم و ابعاد آن قادر به مهار کردن آن هستند.
همانطورکه یافته‌ها نشان داد بین نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون 2 گروه کنترل و آزمایش تفاوت معناداری مشاهده شد که نشان از اثربخشی آزمایش در کاهش نشانه‌های اختلال اعتیاد جنسی دارد.
این نتایج با یافته‌های سایر تحقیقات فیروزی‌خجسته‌فر و همکاران [36]، مینارسیک [45]، هالبرگ [19]، کروسبی و توهیگ [46]، مارک لاسر [41]، کارنز [35 ،4]، ویس [47] که در‌زمینه اثربخشی یک برنامه درمانی بر اختلال اعتیاد جنسی انجام شده‌اند، هم‌خوانی دارد [48 ،43 ،6].
راهنمای درمانی مبتنی بر درمان شناختیرفتاری هالبرگ [19]، ازنظر اثربخشی، تناسب و کارایی موردمطالعه قرار گرفته‌است. این راهنما روی 3 گروه افراد مبتلا اجرا شده است. برای گروه اول، درمان شناختیرفتاری گروهی، برای گروه دوم یا افراد لیست انتظار، به‌صورت کارآزمایی بالینی تصادفی 7 جلسه درمان شناختیرفتاری گروهی و در گروه سوم، اثربخشی درون‌گروهی و تناسب برنامه درمان شناختیرفتاری اینترنتی 12 هفته‌ای در افراد مبتلا به اختلال فزون‌کنشی جنسی با یا بدون انحراف جنسی ارزیابی شده است.
هر 3 پژوهش شامل پیگیری 3 و 6 ماهه بودند. نتایج درگروه اول نشان داد درمان شناختیرفتاری گروهی برای اختلال فزون‌کنشی جنسی مناسب بود و در پایان درمان کاهش قابل‌توجهی در علائم اختلال فزون‌کنشی جنسی مشاهده و این اثرات در پیگیری 3 و 6 ماهه پایدار بود. نتایج در گروه دوم با کاهش متوسط علائم فزون‌کنشی جنسی پس از درمان و در پیگیری همراه با بهبود روان‌شناختی همراه بود. نتایج در گروه سوم نیز اثرات معناداری نشان داد. هرچند این اثرات برای افرادی که علاوه بر اختلال فزون‌کنشی جنسی به انحراف جنسی نیز مبتلا بودند، کمتر بود. بهزیستی روان‌شناختی این گروه نیز افزایش یافته بود.
فیروزی‌خجسته‌فر و همکاران [36] در پژوهش خود به مقایسه اثربخشی درمان شناختیرفتاری و درمان مبتنی برپذیرش و تعهد بر افسردگی و رفتار فزون‌کنشی بیماران مبتلا به اعتیاد جنسی پرداختند. برای این پژوهش که در سال 1398 و در شهر تهران انجام شد، 30 بیمار به روش گلوله‌برفی انتخاب شدند. نتایج نشان داد درمان شناختیرفتاری و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در کاهش افسردگی و رفتار فزون‌کنشی بیماران مبتلا به اعتیاد جنسی تأثیر داشتند و بین این 2 روش تفاوت معناداری وجود نداشت.
ویلسون [49] در پژوهش خود، 2 روش درمانی هنردرمانی و درمان شناختیرفتاری را برای افراد مبتلا به اعتیاد جنسی مقایسه کرد. جلسات هر 2 گروه شامل 12 جلسه 90 دقیقه‌ای بود. نتایج نشان داد میزان کاهش برخی نشانه‌ها (شرم) در گروه هنردرمانی به اندازه گروه درمان شناختیرفتاری نبود. کاهش رفتارهای جنسی معتادگونه در هر 2 گروه معنادار و برابر بود.
کراسبی و توهیگ [46] در یک کارآزمایی بالینی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد را برای افرادی که دچار استفاده مشکل‌ساز از پورنوگرافی برخط بودند، بررسی کردند. این پژوهش شامل 1 گروه 27 نفری از مردان بود که تحت درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد انفرادی قرار گرفتند. تعداد جلسات 12 و زمان هر جلسه 90 دقیقه بود. نتایج نشان داد کاهش استفاده از پورنوگرافی در گروه درمان 93 درصد و در گروه کنترل 21 درصد بود. در پیگیری 3 ماهه، توقف کامل استفاده از پورنوگرافی در 35 درصد آزمودنی‌ها و کاهش حداقل 70 درصدی در 74 درصد آزمودنی‌ها مشاهده شد.
هدف پژوهش هالبرگ و همکاران [50]، ارزیابی متناسب بودن راهنمای درمان شناختیرفتاری مختص اختلال فزون‌کنشی جنسی بود. به این منظور از معیارهای کاهش علائم اختلال، حضور مداوم درجلسات درمان و رضایت مراجع از درمان استفاده شد. 10 مرد مبتلا به اختلال فزون‌کنشی جنسی در برنامه گروه‌درمانی شناختیرفتاری شرکت کردند. نمرات مقیاس‌ها، قبل از درمان، درطول درمان، پایان درمان و پیگیری 3 و 6 ماهه اندازه‌گیری شد. نتایج بیانگرکاهش معنادار علائم اختلال فزون‌کنشی جنسی از مرحله قبل تا بعد از درمان، کاهش تعداد رفتارهای جنسی مشکل‌ساز در طول دوره درمان و میزان حضور 93 درصدی و میزان بالای رضایت مراجع از درمان بود.
پژوهش کلانتز و همکاران [51] به ارزیابی اثربخشی برنامه درمانی اقامتی مختصر پرداخت که برای درمان اعتیاد جنسی از یک روش درمانی تجربی که همره با تکنیک‌های شناختیرفتاری بود، استفاده کرد. درمان شامل 32 ساعت گروه‌درمانی تجربی فشرده با استفاده از تئاتردرمانی و همچنین 12 ساعت آموزش روانی درباره اعتیاد جنسی طی یک دوره 8 روزه بود. نتایج نشان داد پریشانی روانی شرکت‌کنندگان پس از درمان نسبت به قبل از درمان کاهش یافت. علاوه‌بر‌این، مردان کاهش معناداری در علائم اختلال را در 6 ماه پیگیری نسبت به مرحله پس از درمان نشان دادند؛ هرچند کاهش علائم در زنان معنادار نبود.
نتایج این پژوهش همچنین نشان داد پایداری درمان با گذشت زمان کم می‌شود. در تبیین این یافته می‌توان گفت راهنمای بالینی درمان اختلال اعتیاد جنسی با مبنا قرار دادن ادراک افراد از تجارب‌شان، تغییر در رفتار و اصلاح سبک زندگی و پایش منظم وضعیت بیماران باعث اثربخشی درمان شد. از‌طرف‌دیگر، با توجه به برنامه‌های درمانی جامع انجام‌شده در حوزه اختلال اعتیاد جنسی توسط پیشگامان این حوزه [کارنز 4 و 23، ویس 37 و مارک لاسر 28]، درمان جامع اختلال اعتیاد جنسی یک برنامه طولانی‌مدت است که حداقل 1/5 سال زمان می‌برد. با توجه به محدودیت زمانی برای انجام این پژوهش، در تبیین اصلی‌ترین عامل کاهش اثربخشی راهنمای بالینی درمان اختلال اعتیاد جنسی می‌توان به کوتاه‌مدت بودن بازه زمانی آن اشاره کرد (فرایند درمان طی 10 جلسه هفتگی و 1 پیگیری 3 ماهه انجام شد).
درمجموع، نتایج پژوهش حاضر نشانگر اثربخشی راهنمای بالینی اختلال اعتیاد جنسی بر ابعاد اختلال اعتیاد جنسی بود. براین‌اساس، بیماران در بُعد کنترل، پس از درمان کنترل بیشتری بر افکار، احساسات و رفتارهای مرتبط با اعتیاد جنسی داشتند. در بُعد پیامد، میزان استفاده از رابطه و رفتار جنسی به‌عنوان ابزاری برای رهایی از احساسات ناخوشایند در آن‌ها کمتر شد و در بُعد مقابله‌ای، اختلال در عملکرد شغلی، اجتماعی، تحصیلی و روابط بین‌فردی نیز کاهش یافت.
نتیجه‌گیری
نتایج پژوهش حاضر نشان داد راهنمای بالینی درمان اختلال اعتیاد جنسی در درمان این اختلال مؤثر است و می‌تواند کاهش قابل‌توجه و سریع در علائم اعتیاد جنسی به‌وجود آورد؛ بنابراین می‌توان از این راهنمای درمانی کم‌هزینه و کوتاه‌مدت برای درمان اختلال اعتیاد جنسی استفاده کرد. با استفاده از این راهنمای درمانی، درمان‌جویان با ماهیت بیماری خود آشنا می‌شوند و اعتیاد جنسی را به‌عنوان یک اختلال می‌پذیرند، می‌توانند راهاندازهای درونی و بیرونی را بشناسند و با وسوسه و لغزش مقابله کنند. همچنین قادر خواهند شد هر رفتار جنسی را با رفتار سالم جایگزین کنند. هنگام درمان با تشخیص اختلالات هم‌بود ارجاع مناسب برای پیگیری درمان انجام می‌شود.
حجم پایین نمونه و انتخاب تک‌جنسیتی آزمودنی‌ها، ازجمله محدودیت‌های پژوهش حاضر است که تعمیم‌پذیری نتایج پژوهش را با مشکلاتی مواجه می‌کند. نمونه‌گیری هدفمند و مدت‌زمان کوتاه پیگیری نیز نقاط ضعف این مطالعه است.
برای افزایش اعتبار بیرونی یافته‌ها و بررسی بیشتر اثربخشی راهنمای بالینی درمان اختلال اعتیاد جنسی پیشنهاد می‌شود این درمان در چارچوب طرح‌های کارآزمایی بالینی کنترل‌شده، در مراکز درمانی مختلف و در زنان مبتلا به اختلال اعتیاد جنسی، با حجم نمونه بیشتر و مقایسه با سایر روش‌های درمانی بررسی شود. همچنین برای بررسی تداوم اثربخشی، انجام پیگیری‌های بعدی، ازجمله 6 ماهه و 1 ساله توصیه می‌شود.
از‌طرف‌دیگر، با توجه به هم‌بودی بالای اختلال اعتیاد جنسی با انواع اعتیادهای رفتاری، ازجمله قماربازی، خرید اجباری و مصرف مواد، ازجمله الکل، کوکائین، آمفتامین و سایر اختلالات روانی، ازجمله اختلالات خلقی، اختلالات اضطرابی و اختلال نقص توجه / بیش‌فعالی، پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های آتی اثرات درمانی این راهنمای بالینی روی افراد مبتلا به اختلال اعتیاد جنسی که این اختلالات هم‌بود را نیز دارند، بررسی شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
پژوهش حاضر با کد اخلاق 945/1399 در کمیته اخلاق معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران تأیید و در پایگاه ثبت کارآزمایی بالینی ایران با کد IRCT20200905048628N1 ثبت شده است.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه دکتری آرش جواهری در گروه مطالعات اعتیاد دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران بود که با همکاری معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران انجام شد.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌پردازی، تحقیق و بررسی، ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته، نظارت و مدیریت: محمدباقر صابری زفرقندی، آرش جواهری؛ روش‌شناسی: محسن شتی، محسن روشن‌پژوه؛ تأیید نهایی مقاله: همه نویسندگان.
تعارض منافع
بنا‌بر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از زحمات محمدکاظم نجفی، سکس‌تراپیست و مدیریت مجموعه دکتر کازی (توسعه‌دهنده تجهیزات پزشکی در حوزه اختلالات جنسی) و مدرسه کازی (رسانه آموزشی علمی در حوزه مسائل جنسی) و علی‌اکبر ابراهیمی، سرپرست معاونت پیشگیری بهزیستی استان اصفهان به‌خاطر همکاری در اجرای پژوهش، معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران به‌خاطر حمایت مالی و تمام درمان‌جویان محترمی که با مشارکت و همکاری خود به افزایش دانش در‌زمینه تشخیص و درمان اختلال اعتیاد جنسی کمک کردند، سپاس‌گزاری می‌شود.
References
1.Dasgupta A. Alcohol, drugs, genes and the clinical laboratory. Cambridge: Academic Press; 2017. [Link]
2.Rosenberg KP, Curtiss Feder L. Behavioral addictions: Criteria, evidence, and treatment. Cambridge: Academic Press; 2014. [DOI:10.1016/C2012-0-02731-7]
3.Stavro K, Rizkallah E, Dinh-Williams L, Chiasson J-P, Potvin S. Hypersexuality among a substance use disorder population. Sexual Addiction & Compulsivity. 2013; 20(3):210-6. [DOI:10.1080/10720162.2013.787379]
4.Carnes P. Out of the shadows: Understanding sexual addiction: Center City: Hazelden Publishing; 2001. [Link]
5.Kaplan MS, Krueger RB. Diagnosis, assessment, and treatment of hypersexuality. Journal of Sex Research. 2010; 47(2-3):181-98. [DOI:10.1080/00224491003592863] [PMID]
6.Seyyed Hashemi SG, Shalchi B, Yaghoubi H. [Comparison of hypersexual disorder and its dimensions in patients with drug use disorder and normal people (Persian)]. Journal of Internal Medicine Today. 2018; 24(1):61-6. [Link]
7.Kafka MP. Hypersexual disorder: A proposed diagnosis for DSM-V. Archives of Sexual Behavior. 2010; 39(2):377-400. [DOI:10.1007/s10508-009-9574-7] [PMID]
8.Garcia FD, Thibaut F. Sexual addictions. The American Journal of Drug and Alcohol Abuse. 2010; 36(5):254-60. [DOI:10.3109/00952990.2010.503823] [PMID]
9.Barth RJ, Kinder BN. The mislabeling of sexual impulsivity. Journal of Sex & Marital Therapy. 1987; 13(1):15-23. [DOI:10.1080/00926238708403875] [PMID]
10.American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5®). Washington: American Psychiatric Association Publishing; 2013. [Link]
11.Levine SB. Problematic sexual excesses. Neuropsychiatry. 2012; 2(1):69. [DOI:10.2217/npy.11.70]
12.Robert W. The workbook, 24 proven exercises to guide sex addiction recovery [S. Aghakhani, Persian trans]. Tehran: Arjmand; 2019. [Link]
13.Långström N, Hanson RK. High rates of sexual behavior in the general population: Correlates and predictors. Archives of Sexual Behavior. 2006; 35(1):37-52. [DOI:10.1007/s10508-006-8993-y] [PMID]
14.Frances RJ, Miller SI, Mack AH. Clinical textbook of addictive disorders. New York: Guilford Press; 2011. [Link]
15.Raymond NC, Coleman E, Miner MH. Psychiatric comorbidity and compulsive/impulsive traits in compulsive sexual behavior. Comprehensive Psychiatry. 2003; 44(5):370-80. [DOI:10.1016/S0010-440X(03)00110-X]
16.Reid RC, Meyer MD. Substance use disorders in hypersexual adults. Current Addiction Reports. 2016; 3:400-5. [DOI:10.1007/s40429-016-0124-9]
17.Coombs RH. Handbook of addictive disorders: A practical guide to diagnosis and treatment. Hoboken: John Wiley & Sons; 2004. [Link]
18.Miles LA, Cooper RL, Nugent WR, Ellis RA. Sexual addiction: A literature review of treatment interventions. Journal of Human Behavior in the Social Environment. 2016; 26(1):89-99. [DOI:10.1080/10911359.2015.1062672]
19.Hallberg J. Hypersexual disorder: Clinical presentation and treatment [PhD thesis]. Stockholm: Karolinska Institutet; 2019. [Link]
20.Antonio N, Diehl A, Niel M, Pillon S, Ratto L, Pinheiro MC, et al. Sexual addiction in drug addicts: The impact of drug of choice and poly-addiction. Revista da Associação Médica Brasileira. 2017; 63(5):414-21. [DOI:10.1590/1806-9282.63.05.414] [PMID]
21.Derbyshire KL, Grant JE. Compulsive sexual behavior: A review of the literature. Journal of Behavioral Addictions. 2015; 4(2):37-43. [DOI:10.1556/2006.4.2015.003] [PMID] [PMCID]
22.Leiblum SR. Principles and practice of sex therapy. New York: Guilford Publications; 2006. [Link]
23.Earle RH, Earle MR, Osborn K. Sex addiction: Case studies and management. New York: Brunner/Mazel Publishers; 1995. [Link]
24.McConaghy N, Armstrong M, Blaszczynski A. Expectancy, covert sensitization and imaginal desensitization in compulsive sexuality. Acta Psychiatrica Scandinavica. 1985; 72(2):176-87. [DOI:10.1111/j.1600-0447.1985.tb02592.x] [PMID]
25.Mack AH, Brady KT, Frances RJ, Miller SI. Clinical textbook of addictive disorders. New York: Guilford Publications; 2016.
26.Yates PM. Treatment of adult sexual offenders: A therapeutic cognitive-behavioural model of intervention. Journal of Child Sexual Abuse. 2004; 12(3-4):195-232. [DOI:10.1300/J070v12n03_08] [PMID]
27.Birchard T. CBT for compulsive sexual behaviour: A guide for professionals. London: Routledge; 2015. [Link]
28.Cooper A, Putnam DE, Planchon LA, Boies SC. Online sexual compulsivity: Getting tangled in the net. Sexual Addiction & Compulsivity: The Journal of Treatment and Prevention. 1999; 6(2):79-104. [DOI:10.1080/10720169908400182]
29.Lantheaume S. [ACT in the treatment of sexual addiction: About a clinical case (French)]. L’encephale. 2017; 44(4):387-91. [DOI:10.1016/j.encep.2017.06.001] [PMID]
30.Shorey RC, Elmquist J, Gawrysiak MJ, Anderson S, Stuart GL. The relationship between mindfulness and compulsive sexual behavior in a sample of men in treatment for substance use disorders. Mindfulness. 2016; 7(4):866-73. [DOI:10.1007/s12671-016-0525-9] [PMID] [PMCID]
31.Friedman HR. A Gestalt approach to sexual compulsivity. Sexual Addiction & Compulsivity: The Journal of Treatment and Prevention. 1999; 6(1):63-75. [DOI:10.1080/10720169908400179]
32.Katehakis A. Affective neuroscience and the treatment of sexual addiction. Sexual Addiction & Compulsivity. 2009; 16(1):1-31. [DOI:10.1080/10720160802708966]
33.Carnes PJ. Sexual addiction and compulsion: Recognition, treatment, and recovery. CNS Spectrums. 2000; 5(10):63-72. [DOI:10.1017/S1092852900007689] [PMID]
34.Carnes P, Rosenberg K. Sexual compulsivity and addiction. New Yor: American Psychiatric Association; 2014. [Link]
35.Carnes P. Recovery start kit therapist manual: A 100-day plan for addiction recovery. Carefree: Gentle Path Press Carefree; 2006. [Link]
36.Firoozikhojastehfar R, Asgari K, Kalantari M, Raisi F. [Comparison of the effectiveness of cognitive-behavioral therapy and acceptance and commitment therapy on depression symptoms and hypersexual behaviours in patients with sex addiction (Persian)]. Journal of Psychologicalscience. 2021; 20(99):341-52. [Link]
37.World Health Organization (WHO). WHO handbook for guideline development. Genava: World Health Organization; 2014. [Link]
38.World Health Organization (WHO). Appraisal of guidelines for research and evaluation II (AGREE). Genava: World Health Organization; 2017. [Link]
39.Grant S, Mayo-Wilson E, Montgomery P, Macdonald G, Michie S, Hopewell S, et al. CONSORT-SPI 2018 explanation and elaboration: Guidance for reporting social and psychological intervention trials. Trials. 2018; 19(1):406. [DOI:10.1186/s13063-018-2735-z] [PMID] [PMCID]
40.Collins G, Collins NC, Adleman A. Breaking the cycle: Free yourself from sex addiction, porn obsession, and shame. Oakland: New Harbinger Publications; 2011. [Link]
41.Laaser M. Healing the wounds of sexual addiction. Cascade: Zondervan; 2009. [Link]
42.Reid RC, Garos S, Carpenter BN. Reliability, validity, and psychometric development of the hypersexual behavior inventory in an outpatient sample of men. Sexual Addiction & Compulsivity. 2011; 18(1):30-51. [DOI:10.1080/10720162.2011.555709]
43.Shalchi B, Seyed Hashemi SG. [Internal consistency and confirmatory factor analysis of hypersexual behavior inventory among students (Persian)]. Journal of School of Public Health and Institute of Public Health Research. 2017; 15(3):239-51. [Link]
44.Shekelle PG, Woolf SH, Eccles M, Grimshaw J. Developing guidelines. BMJ. 1999; 318(7183):593-6. [DOI:10.1136/bmj.318.7183.593] [PMID] [PMCID]
45.Minarcik J. Proposed treatment of problematic pornography use: A cognitive-behavioral approach [PhD thesis]. Fayetteville: University of Arkansas; 2016. [Link]
46.Crosby JM, Twohig MP. Acceptance and commitment therapy for problematic internet pornography use: A randomized trial. Behavior Therapy. 2016; 47(3):355-66. [DOI:10.1016/j.beth.2016.02.001] [PMID]
47.Weiss R. Treating sex addiction. In: Coombs RH, editor. Handbook of addictive disorders: A practical guide to diagnosis and treatment. Hoboken: John Wiley & Sons Inc; 2004. [Link]
48.Modaresi F, Mohamadi M, Naziri G. [Effect of eye movement desensitization and reprocessing on the treatment of sex addicts women (Persian)]. Psychological Methods and Models. 2013; 3(11):1-16. [Link]
49.Wilson M. A comparative study of art therapy and cognitive behavioral therapy in the treatment of sexually addictive behaviors and an investigation into the relationship between shame and sexually addicted behaviors in adults. Dissertation Abstracts International: Science & Engineering. 2010; 71:2706. [Link]
50.Hallberg J, Kaldo V, Arver S, Dhejne C, Öberg KG. A cognitive-behavioral therapy group intervention for hypersexual disorder: A feasibility study. The Journal of Sexual Medicine. 2017; 14(7):950-8. [DOI:10.1016/j.jsxm.2017.05.004] [PMID]
51.Klontz BT, Garos S, Klontz PT. The effectiveness of brief multimodal experiential therapy in the treatment of sexual addiction. Sexual Addiction & Compulsivity. 2005; 12(4):275-94. [DOI:10.1080/10720160500362488]
2.Rosenberg KP, Curtiss Feder L. Behavioral addictions: Criteria, evidence, and treatment. Cambridge: Academic Press; 2014. [DOI:10.1016/C2012-0-02731-7]
3.Stavro K, Rizkallah E, Dinh-Williams L, Chiasson J-P, Potvin S. Hypersexuality among a substance use disorder population. Sexual Addiction & Compulsivity. 2013; 20(3):210-6. [DOI:10.1080/10720162.2013.787379]
4.Carnes P. Out of the shadows: Understanding sexual addiction: Center City: Hazelden Publishing; 2001. [Link]
5.Kaplan MS, Krueger RB. Diagnosis, assessment, and treatment of hypersexuality. Journal of Sex Research. 2010; 47(2-3):181-98. [DOI:10.1080/00224491003592863] [PMID]
6.Seyyed Hashemi SG, Shalchi B, Yaghoubi H. [Comparison of hypersexual disorder and its dimensions in patients with drug use disorder and normal people (Persian)]. Journal of Internal Medicine Today. 2018; 24(1):61-6. [Link]
7.Kafka MP. Hypersexual disorder: A proposed diagnosis for DSM-V. Archives of Sexual Behavior. 2010; 39(2):377-400. [DOI:10.1007/s10508-009-9574-7] [PMID]
8.Garcia FD, Thibaut F. Sexual addictions. The American Journal of Drug and Alcohol Abuse. 2010; 36(5):254-60. [DOI:10.3109/00952990.2010.503823] [PMID]
9.Barth RJ, Kinder BN. The mislabeling of sexual impulsivity. Journal of Sex & Marital Therapy. 1987; 13(1):15-23. [DOI:10.1080/00926238708403875] [PMID]
10.American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5®). Washington: American Psychiatric Association Publishing; 2013. [Link]
11.Levine SB. Problematic sexual excesses. Neuropsychiatry. 2012; 2(1):69. [DOI:10.2217/npy.11.70]
12.Robert W. The workbook, 24 proven exercises to guide sex addiction recovery [S. Aghakhani, Persian trans]. Tehran: Arjmand; 2019. [Link]
13.Långström N, Hanson RK. High rates of sexual behavior in the general population: Correlates and predictors. Archives of Sexual Behavior. 2006; 35(1):37-52. [DOI:10.1007/s10508-006-8993-y] [PMID]
14.Frances RJ, Miller SI, Mack AH. Clinical textbook of addictive disorders. New York: Guilford Press; 2011. [Link]
15.Raymond NC, Coleman E, Miner MH. Psychiatric comorbidity and compulsive/impulsive traits in compulsive sexual behavior. Comprehensive Psychiatry. 2003; 44(5):370-80. [DOI:10.1016/S0010-440X(03)00110-X]
16.Reid RC, Meyer MD. Substance use disorders in hypersexual adults. Current Addiction Reports. 2016; 3:400-5. [DOI:10.1007/s40429-016-0124-9]
17.Coombs RH. Handbook of addictive disorders: A practical guide to diagnosis and treatment. Hoboken: John Wiley & Sons; 2004. [Link]
18.Miles LA, Cooper RL, Nugent WR, Ellis RA. Sexual addiction: A literature review of treatment interventions. Journal of Human Behavior in the Social Environment. 2016; 26(1):89-99. [DOI:10.1080/10911359.2015.1062672]
19.Hallberg J. Hypersexual disorder: Clinical presentation and treatment [PhD thesis]. Stockholm: Karolinska Institutet; 2019. [Link]
20.Antonio N, Diehl A, Niel M, Pillon S, Ratto L, Pinheiro MC, et al. Sexual addiction in drug addicts: The impact of drug of choice and poly-addiction. Revista da Associação Médica Brasileira. 2017; 63(5):414-21. [DOI:10.1590/1806-9282.63.05.414] [PMID]
21.Derbyshire KL, Grant JE. Compulsive sexual behavior: A review of the literature. Journal of Behavioral Addictions. 2015; 4(2):37-43. [DOI:10.1556/2006.4.2015.003] [PMID] [PMCID]
22.Leiblum SR. Principles and practice of sex therapy. New York: Guilford Publications; 2006. [Link]
23.Earle RH, Earle MR, Osborn K. Sex addiction: Case studies and management. New York: Brunner/Mazel Publishers; 1995. [Link]
24.McConaghy N, Armstrong M, Blaszczynski A. Expectancy, covert sensitization and imaginal desensitization in compulsive sexuality. Acta Psychiatrica Scandinavica. 1985; 72(2):176-87. [DOI:10.1111/j.1600-0447.1985.tb02592.x] [PMID]
25.Mack AH, Brady KT, Frances RJ, Miller SI. Clinical textbook of addictive disorders. New York: Guilford Publications; 2016.
26.Yates PM. Treatment of adult sexual offenders: A therapeutic cognitive-behavioural model of intervention. Journal of Child Sexual Abuse. 2004; 12(3-4):195-232. [DOI:10.1300/J070v12n03_08] [PMID]
27.Birchard T. CBT for compulsive sexual behaviour: A guide for professionals. London: Routledge; 2015. [Link]
28.Cooper A, Putnam DE, Planchon LA, Boies SC. Online sexual compulsivity: Getting tangled in the net. Sexual Addiction & Compulsivity: The Journal of Treatment and Prevention. 1999; 6(2):79-104. [DOI:10.1080/10720169908400182]
29.Lantheaume S. [ACT in the treatment of sexual addiction: About a clinical case (French)]. L’encephale. 2017; 44(4):387-91. [DOI:10.1016/j.encep.2017.06.001] [PMID]
30.Shorey RC, Elmquist J, Gawrysiak MJ, Anderson S, Stuart GL. The relationship between mindfulness and compulsive sexual behavior in a sample of men in treatment for substance use disorders. Mindfulness. 2016; 7(4):866-73. [DOI:10.1007/s12671-016-0525-9] [PMID] [PMCID]
31.Friedman HR. A Gestalt approach to sexual compulsivity. Sexual Addiction & Compulsivity: The Journal of Treatment and Prevention. 1999; 6(1):63-75. [DOI:10.1080/10720169908400179]
32.Katehakis A. Affective neuroscience and the treatment of sexual addiction. Sexual Addiction & Compulsivity. 2009; 16(1):1-31. [DOI:10.1080/10720160802708966]
33.Carnes PJ. Sexual addiction and compulsion: Recognition, treatment, and recovery. CNS Spectrums. 2000; 5(10):63-72. [DOI:10.1017/S1092852900007689] [PMID]
34.Carnes P, Rosenberg K. Sexual compulsivity and addiction. New Yor: American Psychiatric Association; 2014. [Link]
35.Carnes P. Recovery start kit therapist manual: A 100-day plan for addiction recovery. Carefree: Gentle Path Press Carefree; 2006. [Link]
36.Firoozikhojastehfar R, Asgari K, Kalantari M, Raisi F. [Comparison of the effectiveness of cognitive-behavioral therapy and acceptance and commitment therapy on depression symptoms and hypersexual behaviours in patients with sex addiction (Persian)]. Journal of Psychologicalscience. 2021; 20(99):341-52. [Link]
37.World Health Organization (WHO). WHO handbook for guideline development. Genava: World Health Organization; 2014. [Link]
38.World Health Organization (WHO). Appraisal of guidelines for research and evaluation II (AGREE). Genava: World Health Organization; 2017. [Link]
39.Grant S, Mayo-Wilson E, Montgomery P, Macdonald G, Michie S, Hopewell S, et al. CONSORT-SPI 2018 explanation and elaboration: Guidance for reporting social and psychological intervention trials. Trials. 2018; 19(1):406. [DOI:10.1186/s13063-018-2735-z] [PMID] [PMCID]
40.Collins G, Collins NC, Adleman A. Breaking the cycle: Free yourself from sex addiction, porn obsession, and shame. Oakland: New Harbinger Publications; 2011. [Link]
41.Laaser M. Healing the wounds of sexual addiction. Cascade: Zondervan; 2009. [Link]
42.Reid RC, Garos S, Carpenter BN. Reliability, validity, and psychometric development of the hypersexual behavior inventory in an outpatient sample of men. Sexual Addiction & Compulsivity. 2011; 18(1):30-51. [DOI:10.1080/10720162.2011.555709]
43.Shalchi B, Seyed Hashemi SG. [Internal consistency and confirmatory factor analysis of hypersexual behavior inventory among students (Persian)]. Journal of School of Public Health and Institute of Public Health Research. 2017; 15(3):239-51. [Link]
44.Shekelle PG, Woolf SH, Eccles M, Grimshaw J. Developing guidelines. BMJ. 1999; 318(7183):593-6. [DOI:10.1136/bmj.318.7183.593] [PMID] [PMCID]
45.Minarcik J. Proposed treatment of problematic pornography use: A cognitive-behavioral approach [PhD thesis]. Fayetteville: University of Arkansas; 2016. [Link]
46.Crosby JM, Twohig MP. Acceptance and commitment therapy for problematic internet pornography use: A randomized trial. Behavior Therapy. 2016; 47(3):355-66. [DOI:10.1016/j.beth.2016.02.001] [PMID]
47.Weiss R. Treating sex addiction. In: Coombs RH, editor. Handbook of addictive disorders: A practical guide to diagnosis and treatment. Hoboken: John Wiley & Sons Inc; 2004. [Link]
48.Modaresi F, Mohamadi M, Naziri G. [Effect of eye movement desensitization and reprocessing on the treatment of sex addicts women (Persian)]. Psychological Methods and Models. 2013; 3(11):1-16. [Link]
49.Wilson M. A comparative study of art therapy and cognitive behavioral therapy in the treatment of sexually addictive behaviors and an investigation into the relationship between shame and sexually addicted behaviors in adults. Dissertation Abstracts International: Science & Engineering. 2010; 71:2706. [Link]
50.Hallberg J, Kaldo V, Arver S, Dhejne C, Öberg KG. A cognitive-behavioral therapy group intervention for hypersexual disorder: A feasibility study. The Journal of Sexual Medicine. 2017; 14(7):950-8. [DOI:10.1016/j.jsxm.2017.05.004] [PMID]
51.Klontz BT, Garos S, Klontz PT. The effectiveness of brief multimodal experiential therapy in the treatment of sexual addiction. Sexual Addiction & Compulsivity. 2005; 12(4):275-94. [DOI:10.1080/10720160500362488]
نوع مطالعه: پژوهشي اصيل |
موضوع مقاله:
روانپزشکی و روانشناسی
دریافت: 1400/1/18 | پذیرش: 1400/7/21 | انتشار: 1401/4/10
دریافت: 1400/1/18 | پذیرش: 1400/7/21 | انتشار: 1401/4/10
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران
تهران، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی ایران
تلفن دانشگاه : 02166506899
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
وبسایت: http://ijpcp.iums.ac.ir
ایمیل: ijpcp@iums.ac.ir
