مقدمه

دوره‌های آمادگی پیش از ازدواج یک رویکرد جدید برای جلوگیری از نارضایتی در ازدواج و از بین رفتن آن است. پیش‌فرض این رویکرد این است که زوج‌ها می‌توانند یاد بگیرند که چگونه ازدواج موفق و پایدار داشته باشند [1]. بر این اساس، مشاوره پیش از ازدواج یک روش آموزشی، درمانی و پیشگیرانه است [2]. آموزش‌های پیشگیرانه دو هدف عمده را دنبال می‌کنند: یکی بهبود زندگی خانواده و دیگری پیشگیری از طلاق [3]. از آنجا که ازدواج مسائل جدیدی را پیش‌ِروی زوجین قرار می‌دهد زوج‌ها، نیاز به آموزش در مورد چگونگی مقابله با این مسائل دارند [4]. بررسی نظریه‌ها و مدل‌های مطرح‌شده در حوزه زناشویی روشن‌کننده این مهم است که عوامل مختلفی بر پایداری و ناپایداری ازدواج اثر می‌گذارند. یکی از عوامل بسیار مهم، ویژگی‌های شخصیتی همسران است [5]. محققین عدم آگاهی از خصوصیات شخصیتی همسر را از جمله عوامل پدیدآورنده تعارضات معرفی می‌کنند [6]. نتایج پژوهش‌های متعدد محققانی همچون دانلان و همکاران [7]، لو و کلونن [8]، کلاکستون و همکاران [9]، عباسی و همکاران [10] و محمدی و همکاران [11] حاکی از آن است که رضایت و سازگاری و نیز تعارضات زوجین، بیشترین تأثیر را از ویژگی‌های شخصیتی دریافت می‌کنند. از سوی دیگر، ایجاد و حفظ روابط عاشقانه و رضایت‌بخش نیازمند توانایی تشخیص عواطف و هیجان‌ها و توانایی ابراز آن است [12]. اﺑﺮازﮔﺮی ﻫﯿﺠﺎﻧﯽ به هرگونه تغییرات چهره‌ای، حرکات بدنی و یا ابراز کلامی اطلاق می‌شود که به طرزی ویژه و قابل اطمینان یک وضعیت هیجانی را منتقل می‌کند [13]. اﺑﺮازﮔﺮی ﻫﯿﺠﺎﻧﯽ با برخی از فرایندهای زوجی از جمله رضایت زناشویی مرتبط است [14].

 یکی ازموضوعاتی که در مبحث تیپ‌شناسی در روان‌شناسی مطرح است و در ایران کاملاً تازه و نوپاست، الگوی نُه‌گانه شخصیت است که به انیاگرام معروف است (تصویر شماره 1). انیاگرام پدیده بسیار جدیدی است که از سوی پژوهشگران و روان‌شناسان آمریکای جنوبی و شمالی مورد بررسی‌های علمی و تجربی قرار گرفته است [15]. «انیا» در زﺑﺎن ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ به معنای «نُه» و«گرام» به معنای «شکل یا چیز مکتوب» اﺳﺖ [16]. «انیاگرام»، سیستمی متشکل از ﻧـُﻪ تیپ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺪرت‌ﻫﺎ و اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻣﺸﻜﻼت ﻫﺮ تیپ شخصیت را توصیف کرده و یک زﺑﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻓﺮاﻫﻢ می‌کند ﻛﻪ ﻛﻤﻚ می‌ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺧـﻮد و دیگران سریع‌تر درک شوند [17]. طرح انیاگرام از یک مثلث و شش ضلع باز در درون یک دایره تشکیل شده است. ترکیب این عناصر نُه نقطه را در درون دایره به وجود می‌آورند. هر نُه نقطه ارائه‌شده در انیاگرام راهبردی را برای تعامل با محیط ارائه می‌دهد که بر شخصیت تأثیر می‌گذارد و نُه تیپ شخصیتی متفاوت و قابل تشخیص را تعیین می‌کند [6]. شکل امروزی و تکامل‌یافته انیاگرام، تیپ‌های شخصیتی نُه‌گانه را روی دایره توسط اعداد یک تا نُه نشان می‌دهد و شخصیت‌های نُه‌گانه را به طور مفصل و بسیار منطقی بررسی و تقسیم‌بندی می‌کند [18]. 

با در نظر گرفتن رویکرد پیشگیرانه آموزش‌های پیش از ازدواج و با توجه به اینکه مقوله پایداری ازدواج تأمین‌کننده بهداشت روانی خانواده و درنتیجه بهداشت روانی جامعه است و با عنایت به اینکه ابرازگری هیجان به عنوان یک عملکرد در روابط و تعاملات بین‌فردی زوجین تأثیرگذار است، بررسی ابرازگری هیجانی زوجین متقاضی ازدواج هم به لحاظ نظری و هم عملکردی اهمیت فراوانی دارد؛ چراکه فهم بیشتر ما از ویژگی‌های شخصیتی تأثیرگذار بر ابرازگری هیجان می‌تواند به درک بهتر از این پدیده به‌ویژه در مقوله پیش از ازدواج منجر شود؛ بنابراین با در نظر گرفتن این مسئله، بسته آموزش مبتنی بر تیپ‌های شخصیتی نُه‌گانه (انیاگرام) ساخته، و اثرگذاری آن بر ابرازگری هیجان زوجین متقاضی ازدواج بر اساس تکنیک‌های تیپ‌شناسی انیاگرام و پیشینه پژوهشی مربوط به مولفه‌های نُه تیپ شخصیتی، از جمله رفتارها، نگرش و دیدگاه، نیازها و تمایلات، ترس‌ها و نگرانی‌ها و مکانیسم‌های دفاعی سنجیده شد. بر اساس بررسی‌های پژوهشگران این تحقیق، تا کنون طرح مداخله آموزشی مبتنی بر تیپ‌های شخصیتی نُه‌گانه (انیاگرام) بر ابرازگری هیجان زوجین با تمرکز بر مؤلفه‌های شخصیت که با افزایش ابرازگری هیجان در ارتباط هستند، تدوین نشده است و به نظر می‌رسد این پژوهش اولین طرح موجود در این حوزه باشد. 

روش

این پژوهش از نظر دسته‌بندی بر مبنای هدف، از نوع تحقیقات کاربردی و از نظر دسته‌بندی بر مبنای شیوه جمع‌آوری داده‌ها، از نوع پژوهش‌های شبه‌آزمایشی است که در قالب طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با دو گروه انجام شد. ﺟﺎﻣﻌﻪ پژوهش ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﮐﻠﯿﻪ زوﺟﯿﻦ در مرحله پیش از ازدواج ﻣﺮاﺟﻌﻪ‌ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﺮاﮐﺰ ﻣﺸﺎوره ﺷﻬﺮ اصفهان در بهار و تابستان 1396 ﺑﻮد که از این میان، سی زوج به صورت در دسترس که تمایل به همکاری با پژوهش داشتند، انتخاب شدند. این تعداد با توجه به توصیه پژوهشگران مبنی بر وجود حداقل پانزده نفر برای مطالعات آزمایشی برای هر گروه، با در نظر گرفتن ریزش احتمالی انتخاب شدند. زوج‌های شرکت‌کننده در پژوهش پس از بررسی ملاک‌های ورود و خروج درباره آن‌ها به صورت تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل (هرکدام پانزده زوج) تقسیم شدند.

ملاک‌های ورود شرکت‌کننده‌ها عبارت بودند از: رضایت آگاهانه برای شرکت در پژوهش، ﺳﻄﺢ ﺗﺤﺼﯿﻼت ﺣﺪاﻗﻞ دیﭙﻠﻢ، ﻋﺪم ﺣﻀﻮر درﮐﻼس ﻫﺎی آﻣﻮزش پیش از ازدواج ﻗﺒﻞ از ورود ﺑﻪ ﻣﺮاﮐﺰ ﻣﺸﺎوره، قرار داشتن در دامنه سنی20 تا 35 سال، ﻋﺪم ﺳﺎﺑﻘﻪ ازدواج قبلی و مراجعه زوجی برای آموزش و ملاک‌های خروج شامل عدم شرکت در بیش از دو جلسه آموزش، قرار داشتن تحت آموزش و مشاوره موازی، ابتلا به بیماری و یا اختلال روانی که مانعی برای شرکت در جلسات آموزشی باشد (انجام ارزیابی روان‌پزشکی طبق معیارهای D‏SM-V توسط روان‌پزشک)، داشتن تجربه ازدواج قبلی و عدم مراجعه زوجی برای آموزش بودند. آزمودنی‌ها در هر دو گروه در دو نوبت (پیش از شروع جلسات و 45 روز پس از اتمام جلسات) به پرسش‌نامه‌ها پاسخ دادند. بسته آموزشی در ده جلسه نوددقیقه‌ای در گروه آزمایش اجرا شد و آموزش‌دهنده متعهد شد این دوره را برای افراد گروه کنترل در چند ماه آینده برگزار کند. 

پرسش‌نامه ابرازگری هیجانی کینگ و امونز 

این پرسش‌نامه را کینگ و امونز (1990) به منظور بررسی ابرازگری هیجانی طراحی کرده‌اند که شامل شانزده گویه است. پرسش‌نامه شامل سه زیرمقیاس ابرازگری هیجانی مثبت، ابراز صمیمیت و ابرازگری هیجانی منفی است. این پرسش‌نامه بر پایه مقیاس پنج‌رتبه‌ای لیکرت تنظیم شده است؛ بدین صورت که به پاسخ کاملاً موافق نمره پنج و به پاسخ کاملاً مخالف نمره یک تعلق می‌گیرد. بر اساس این شیو نمره‌گذاری نمره کل فرد از شانزده تا هشتاد متغیر است. نمره بالاتر بیانگر ابراز هیجانی بالاتر است. به منظور بررسی روایی هم‌گرا، بین نمرات پرسش‌نامه ابرازگری هیجانی و نمرات پرسش‌نامه چندوجهی شخصیت مینه سوتا، از مقیاس عاطفه مثبت برن استفاده شد و همبستگی مثبت به دست آمد [19]. پایایی این مقیاس به روش همسانی درونی با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ بررسی شد و مقدار آن برای کل مقیاس و زیرمقیاس‌های ابراز هیجان مثبت و برای ابراز صمیمیت و ابراز هیجان منفی (به ترتیب 0/68، 0/65، 0/59 و 0/68) شد که در سطح 0/001=α معنادار بود. همچنین در مورد روایی پرسش‌نامه هم مقیاس مذکور دارای همسالانی بالا و معنادار بین خرده‌مقیاس‌ها بوده است [20]. در پژوهش حاضر نیز آلفای کرونباخ این پرسش‌نامه برای کل مقیاس و زیرمقیاس‌های ابراز هیجان مثبت، ابراز صمیمیت و ابراز هیجان منفی (به ترتیب 0/79، 0/77‌، 0/73 و 0/77) شد که در سطح 0/001=α معنی‌دار بود. 
 

روش ساخت بسته آموزشی

به منظور تدوین و آماده‌سازی بسته آموزشی مبتنی بر تیپ‌شناسی انیاگرام، از روش پژوهش کیفی تحلیل موضوعی قیاسی متون مربوطه و از شیوه نظریه‌محور (رویکرد انیاگرام) استفاده شد. با توجه به نوپا بودن نظریه انیاگرام در دسترسی به منابع مرتبط با ادبیات پژوهشی انیاگرام، منابع متعدد شامل کتب، مقالات و پایان‌نامه‌های مرتبط با موضوع، بر پایه اشباع کامل اطلاعات موردنیاز در نظرگرفته شدند. در صورت نیاز به اطلاعات بیشتر نیز در مواردی، تا تکمیل اطلاعات مجدداً به این منابع مراجعه شده است. نتایج تحلیل موضوعی متن‌محور مبتنی بر نظریه، طی پنج مرحله اصلاح و پالایش، به شبکه مضامین درپنج مؤلفه رفتار، نگرش و دیدگاه، نیازها و تمایلات، ترس‌ها و نگرانی‌ها و مکانیسم‌های دفاعی برای هریک از نُه تیپ شخصیتی به صورت جداگانه منتهی شد.

پس از تحلیل مضمون انجام‌شده، با توجه به نُه تیپ شخصیتی و اهمیت کار روی هریک از این تیپ‌ها در طول جلسات آموزشی به شکل مساوی، و با توجه به شبکه مضامین مشخص شد نُه تیپ شخصیتی از نظر فراوانی اجزای کلان تا خرد خود با یکدیگر نزدیک هستند، به همین دلیل برای تدوین بسته آموزشی برای هریک از تیپ‌های شخصیتی یک جلسه آموزشی در نظر گرفته شد. زیرگروه‌های مفهومی‌محتوایی تشکیل‌شده در مرحله دوم به حیطه‌های قابل اجرا در آموزش تیپ‌شناسی انیاگرام جهت تدوین اولیه بسته آموزشی تبدیل شدند. بسته آموزشی اولیه به پنج نفر متخصص با مدرک دکتری در زمینه آموزش و مشاوره پیش از ازدواج ارائه و از آن‌ها درخواست شد راجع به ساختار و محتوای هریک از جلسات در قالب پرسش‌نامه نظرسنجی که به همراه بسته آموزشی تدوین شده در اختیارشان قرار گرفته بود، اعلام نظرکنند. علاوه بر این، یک فرم اظهار نظر بازپاسخ نیز به منظور ارائه پیشنهادات و نظرات اصلاحی هریک از متخصصان به منظور ارتقای محتوا، ساختار و فرایند بسته آموزشی در اختیار آن‌ها قرار گرفت. سپس نظرات تخصصی و اصلاحی متخصصان همراه با فرم نظرسنجی نهایی و محاسبه ضریب توافق متخصصان در مورد فرایند، ساختار و محتوای آموزشی در آماده‌سازی نهایی بسته اعمال شد. 

ضریب توافق بر سر محتوای جلسات برای آموزش انیاگرام زوجین در مرحله پیش از ازدواج (0/84)، ساختار آموزش (0/8)، کفایت آموزش (0/96)، مناسب بودن طول زمان آموزش و طول زمان جلسات آموزشی (0/92) همگی مطلوب و ضریب توافق کلی تخصصی روی بسته آموزشی مبتنی بر تیپ‌شناسی انیاگرام در مشاوره پیش از ازدواج برابر با 0/904 به دست آمد. خلاصه محتوای جلسات آموزش به همراه فنون ارائه‌شده در جدول شماره 1 ارائه شده است. مداخله آموزشی توسط فرد دارای پنج سال سوابق آموزشی در حوزه انیاگرام و پس از تأیید آموزش‌دهنده توسط متخصصین حوزه آموزش پیش از ازدواج انجام شد.

یافته‌ها

چنان که در جدول شماره 2 مشاهده می‌شود،پنجاه درصد آزمودنی‌های گروه کنترل و آزمایش مرد و پنجاه درصد زن بوده‌اند. مطابق با این جدول شصت درصد آزمودنی‌های گروه کنترل در دوران آشنایی، 26/7 درصد دوران نامزدی و 13/3 درصد در دوران عقد به سر می‌برند. در گروه آزمایش 73/3 درصد در دوران آشنایی، 20 درصد دوران نامزدی و 6/7 درصد در دوران عقد بوده‌اند. همچنین 26/7 درصد آزمودنی‌های گروه کنترل دارای مدرک دیپلم، 10 درصد فوق دیپلم، 60 درصد لیسانس و 3/3 درصد دارای مدرک فوق لیسانس و بالاتر بوده‌اند، 26 درصد آزمودنی‌های گروه آزمایش دارای مدرک دیپلم، 16/7 درصد فوق دیپلم، 46/7 درصد لیسانس و 10 درصد دارای مدرک فوق لیسانس و بالاتر بوده‌اند. مطابق جدول، 23/3 درصد آزمودنی‌های گروه کنترل بیکار، 33/3 درصد کارمند و 43/3 درصد دارای شغل آزاد بوده‌اند. در گروه آزمایش 30 درصد بیکار، 23/3 درصد کارمند و 46/7 درصد دارای شغل آزاد بوده‌اند. برای اطمینان از عدم تأثیر متغیرهای جمعیت‌شناختی بر نتایج، با استفاده از آزمون خی دو، سه متغیر جنسیت، وضعیت تأهل و میزان تحصیلات در گروه آزمایش و گروه کنترل مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج آزمون خی دو نشان داد بین دو گروه پژوهش در متغیرهای جمعیت‌شناختی تفاوت معناداری وجود ندارد (جدول شماره 2). 

در این بخش اثربخشی بسته تدوین‌شده بر ابرازگری هیجان زوجین متقاضی ازدواج بررسی شد. میانگین و انحراف استاندارد نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه‌های آزمایش و کنترل در متغیر خودابرازی هیجانی و مؤلفه‌های آن در جدول شماره 3 به تفکیک ارائه شده است.

نتایج جدول شماره 3 نشان می‌دهد که در متغیر ابرازگری هیجان مثبت، گروه کنترل در مرحله پیش‌آزمون دارای میانگین 20/9 و در مرحله پس‌آزمون دارای میانگین 39/25 بوده است. گروه آموزشی مبتنی بر تیپ‌شناسی انیاگرام نیز در مرحله پیش‌آزمون دارای میانگین برابر با 24 بوده و در پس‌آزمون میانگین ابرازگری هیجان مثبت در این گروه به 136/07 رسیده است. در متغیر ابراز صمیمیت، گروه کنترل در مرحله پیش‌آزمون دارای میانگین برابر 15/87 و در مرحله پس‌آزمون دارای میانگین 48/9 بوده است. گروه آموزشی مبتنی بر تیپ‌شناسی انیاگرام نیز در مرحله پیش‌آزمون دارای میانگین برابر با 18/4 بوده و در پس‌آزمون، میانگین ابراز صمیمیت در این گروه به 123/37 رسیده است. به همین ترتیب در متغیر ابرازگری هیجان منفی، گروه کنترل در مرحله پیش‌آزمون دارای میانگین برابر با 44/65 و در مرحله پس‌آزمون دارای میانگین 47/37 بوده است. گروه آموزشی مبتنی بر تیپ‌شناسی انیاگرام نیز در مرحله پیش‌آزمون دارای میانگین برابر با 10/73 بوده و در پس‌آزمون میانگین ابرازگری هیجان منفی در این گروه به 125/18 رسیده است. 

چنان‌که در جدول شماره 4 مشاهده می‌شود، در ابرازگری هیجان مثبت، ابراز صمیمیت، ابرازگری هیجان منفی و ابرازگری هیجانی کل، بین گروه آموزشی مبتنی بر تیپ‌شناسی انیاگرام با گروه کنترل در مرحله پس‌آزمون، پس از کنترل پیش‌آزمون در سطح P کوچک‌تر از 0/05>P، تفاوت معناداری وجود دارد. در ابرازگری هیجان مثبت، مقدار ضریب اتا برابر با 0/73 و توان آزمون برابر با یک است؛ به این معنی که تحلیل کوواریانس با صد درصد توان، 73 درصد تفاوت در ابرازگری هیجان مثبت بین گروه‌های پژوهش را تأیید کرده است. در ابراز صمیمیت، مقدار ضریب اتا برابر با 0/56 و توان آزمون برابر با یک است؛ به این معنی که تحلیل کوواریانس با صددرصد توان، 56 درصد تفاوت در ابراز صمیمیت بین گروه‌های پژوهش را تأیید کرده است. در متغیر ابرازگری هیجان منفی، مقدار ضریب اتا برابر با 0/55 و توان آزمون برابر با یک است؛ به این معنی که تحلیل کوواریانس با صددرصد توان، 55 درصد تفاوت در ابرازگری هیجان منفی بین گروه‌های پژوهش را تأیید کرده است. در ابرازگری هیجانی کلی، مقدار ضریب اتا برابر با 0/80 و توان آزمون برابر با یک است؛ به این معنی که تحلیل کوواریانس با صددرصد توان، 80 درصد تفاوت در ابرازگری هیجانی کلی بین گروه‌های پژوهش را تأیید کرده است؛ بنابراین بر اساس نتایج ارائه‌شده در جدول‌های شماره 3 و 4، اثربخشی آموزش مبتنی بر انیاگرام بر ابرازگری هیجانی متقاضیان ازدواج مورد تأیید قرار می‌گیرد.

چنان‌که در جدول شماره 4 مشاهده می‌شود، در هر سه مؤلفه  ابرازگری هیجان مثبت، ابراز صمیمیت، ابرازگری هیجان منفی و ابرازگری هیجانی کل، در گروه آموزشی مبتنی بر تیپ‌شناسی انیاگرام تغییرات از مرحله پیش‌آزمون به مرحله پس‌آزمون نسبت به گروه کنترل چشمگیرتر است. 

بحث

پژوهش حاضر با هدف تأثیر آموزش شخصیت‌محور مبتنی بر تیپ‌شناسی انیاگرام بر خودابرازگری هیجانی افراد متقاضی ازدواج انجام گرفت. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد، آموزش شخصیت‌محور مبتنی بر انیاگرام بر ابرازگری متقاضیان ازدواج اثربخش بوده است. با توجه به نوین بودن موضوع ﺗﻴﭗ‌شناسی شخصیت‌های انیاگرام به‌ویژه در فرهنگ ایران و در بررسی مطالعات پیشین، پژوهشی در دسترس قرار نگرفت که از نظر موضوعی با این پژوهش تطابق محتوایی نسبی داشته باشد، با این حال، نتایج حاصل از این تحقیق با بخش‌هایی از یافته‌های مطالعاتی همچون پژوهش معمارزاده و همکاران [21]، کارول و دوهرتی [22]، دانلان و همکاران [7]، مک گئورگ و کارلسون [23] و آرتور و آلن [24] همسوست. 

این ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺧﻮد ﺑﻪ ایﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ شناخت عمیق حاصل از آشنایی با ﺗﯿﭗﻫﺎی ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ انیاگرام در یﺎﻓﺘﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت، ﺑﺎورﻫﺎ، ﻧﻘﺎط ﻗﻮت، ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ، ﺗﺮسﻫﺎ، ﺗﻤﺎیﻼت، ﮔﺮایﺶﻫﺎی رﻓﺘﺎری و ﺳﺎیﺮ ﻋﻤﻠﮑﺮدﻫﺎ و ویﮋﮔﯽﻫﺎی ﺗﯿﭗﻫﺎی ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ در رﺿﺎیﺖ از زﻧﺪﮔﯽ و ﮐﯿﻔﯿﺖ رواﺑﻂ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﻌﻨﯽداری دارد. درﻧﺘﯿﺠﻪ، شناخت تیپ‌های شخصیتی ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در مشاوره‌های زﻧﺎﺷﻮیﯽ، ازدواج و ﺧﺎﻧﻮاده ﮐﺎرﺑﺮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ زیﺮا ایﻦ روش ﺑﺎ ﻓﻬﻢ ﻋﻤﯿﻖ و ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﻪای ﮐﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﯿﭗﻫﺎی ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻣﯽدﻫﺪ، ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ افراد ﺑﺎ دیﺪی ﺑﺎز و ﺻﺤﯿﺢ از ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺧﻮد و ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ وارد راﺑﻄﻪ ﺷﺪه و رواﺑﻂ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﻮی ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ و ﻫﺎرﻣﻮﻧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﻫﺪایﺖ ﺷﻮد [24، 25].

در زمینه ابرازگری هیجان نیز یافته‌های پژوهش حاضر با نتایج مطالعاتی همچون کشاورز افشار و همکاران [26]، کولاک و ولینگ [27] و فراین و همکاران [28] هم‌خوان بوده است. تفاوت مطالعه حاضر نسبت به پژوهش‌های قبلی در این است که ابرازگری هیجانی و مؤلفه‌های آن به عنوان متغیر وابسته و آموزش ویژگی تیپ‌های شخصیتی انیاگرام به عنوان متغیر مستقل با تمرکز بر زوجین متقاضی ازدواج، برای اولین‌بار در ایران به مرحله اجرا درآمده است. 

همان‌طور که در مقدمه نیز اشاره شد مفهوم امروزی خودابرازی هیجان بر «تفاوت‌های فردی» تأکید دارد. بر این اساس در تبیین یافته‌های پژوهش حاضر مبنی بر اثربخش بودن آموزش‌های مبتنی بر شناخت و درک تفاوت‌های فردی از جنس آموزش تیپ‌های شخصیتی انیاگرام و با توجه به اینکه محوریت آموزش‌های انیاگرام در زمینه هیجانات بر آگاه‌سازی افراد از تفاوت در نوع ابراز هیجان قرار دارد، می‌توان استدلال کرد که در طی آموزش تیپ‌های شخصیتی، زوجین به نحوه بروز هیجانات خود و نیز رفتارهای غیرکلامی‌ای که قبلاً نادیده گرفته می‌شدند، «توجه» بیشتری مبذول می‌دارند؛ در نتیجه، آگاهی عمیق‌تر و هشیارانه‌تری از تجارب هیجانی حاصل می‌شود که زمینه‌ساز توانمندسازی هیجانی در زوجین است. بر همین اساس، توانمند‌سازی هیجانی زوجین، مؤید کارکرد انطباقی هیجانات در رفتار افراد است؛ زیرا هیجان‌ها، به انسان کمک می‌کنند تا بتواند به مشکلات و فرصت‌هایی سازگارانه پاسخ دهد که در زندگی با آن‌ها روبه‌روست [29]. 

علاوه بر این، نظریه انیاگرام اصولی دارد که با توصیف و شناسایی سبک منحصربه‌فرد ابراز هیجان در هر تیپ شخصیتی و با تأکید بر «تفاوت‌های فردی» در این زمینه از طریق ایجاد یک چالش شناختی و ادراکی که به واسطه درک نیازها، انگیزش‌ها و دلایل رفتاری فرد دیگر در نگرش زوجین ایجاد می‌کند، موجب می‌شود زوجین نسبت به یکدیگر نگرش واقع‌بینانه‌تری پیدا کنند و تفاوت‌های فردی و اختلاف‌ها در زمینه ابرازگری هیجان را به عنوان یک چالش بپذیرند. این تغییر نگرش موجب می‌شود زوجین به یک دیدگاه مشابه در مورد مسائل دست یابند. بر اساس نظریه تعادل شناختی، نگرش مشابه نسبت به امور، نیاز زوج‌ها به تعادل را رفع می‌کند و باعث می‌شود زوج‌ها نسبت به هم احساس صمیمیت کنند [30]. افزایش صمیمیت روان‌شناختی به نوبه خود موجب می‌شود زوجینی که گرایش به بازداری در ابراز پاسخ‌های هیجانی خود دارند، در خودبیانگری و ابراز هیجانات مثبت احساس امنیت و اعتماد بیشتری داشته باشند و بنابراین می‌توان انتظار داشت ابرازگری هیجانی مثبت در زوجین تحت آموزش اصول تیپ‌شناسی انیاگرام به طور معناداری مؤثر واقع شود. 

در تبیین یافته دیگر پژوهش مبنی بر افزایش صمیمیت از طریق آموزش‌های انیاگرام باید اذعان کرد که اساس آموزه‌های انیاگرام بر «شناخت خود» و «رشد هویت» با حفظ «فردیت» و نهایتاً «رشد فردی» قرار دارد. افزون بر این، انیاگرام می‌تواند کمک بزرگی برای شناخت دیگران هم باشد؛ چراکه با این شیوه تشخیص تیپ شخصیتی می‌توان با ترس‌ها، تمایلات، باورها، ارزش‌ها، ضعف‌ها و توانایی‌های دیگران آشنا شد و تفاوت‌های بین خود و آن‌ها را شناخت. این یافته با نتایج پژوهش‌هایی از جمله پژوهش پاتریک و همکاران [31] کاملاً هم‌خوانی دارد. 

بر اساس پژوهش این محققان، از عوامل مؤثر درموفقیت ازدواج «صمیمیت زوجین» است که به عنوان توانایی ارتباط با دیگران با حفظ «فردیت» تعریف می‌شود. این‌گونه تعاریف مبتنی بر «خویشتن»، حاکی از آن است که فرد به درجه‌ای از «رشد فردی» دست یابد تا با دیگران رابطه صمیمانه برقرار کند. صمیمیت را می‌توان توانایی «شناخت خود» در حضور دیگران دانست؛ چراکه «خودآگاهی» و «رشد هویت»، برای ظرفیت قابلیت شخصی در جهت صمیمیت، بسیار ضروری است. بر این اساس، دست‌یابی به صمیمت از طریق آموزش‌های انیاگرام کاملاً با چنین تعریفی از صمیمیت هم‌خوانی دارد؛ از این رو می‌توان انتظار داشت آموزش تیپ‌های شخصیتی مبتنی بر انیاگرام در افزایش صمیمت زوجین، اثربخش بوده باشد. 

در تبیین اثربخشی آموزش تیپ‌های شخصیتی بر ابرازگری هیجانات منفی، می‌توان گفت آگاهی از تنوع سبک‌های ابرازگری هیجان در تیپ‌های شخصیتی مختلف به افراد بینش می‌دهد چگونه پاسخ‌های خاصی به دیگران دهند و حتی مهم‌تر از آن به درک و شناخت تفاوت‌ها در ارائه پاسخ کمک خواهد کرد. از این رو، آموزش تیپ‌های نُه‌گانه انیاگرام با افزایش آگاهی و پذیرش غیرقضاوتی هیجانات موجب می‌شود افراد با دست‌یابی به «خودآگاهی هیجانی» در ابراز پاسخ هیجانی به شکل تعدیل‌شده‌تری رفتار کنند. از سوی دیگر، آگاهی از آسیب‌پذیری و نقاط ضعف سبب می‌شود افراد در برابر بسیاری از افکار و هیجانات مقاومت نکرده و در عوض آن‌ها را همان‌گونه که هستند، بپذیرند که این خود به نوعی توانمند‌سازی هیجانی منجر می‌شود؛ چراکه افراد توانمند از نظر هیجانی در رویارویی با هر آنچه آزاردهنده است، احساس‌های خود را تشخیص می‌دهند، مفاهیم ضمنی آن را درک می‌کنند و به گونه مؤثرتری حالت‌های هیجانی خود را برای دیگران بیان می‌کنند. 

این افراد در مقایسه با افرادی که مهارت و توانایی ابراز مناسب هیجان‌های خود را ندارند، در کنار آمدن با تجربه‌های منفی از موفقیت بیشتری برخوردارند و سازگاری مناسب‌تری را در ارتباط با محیط و دیگران نشان می‌دهند [32]. بر این اساس، آموزش تیپ‌های شخصیتی مبتنی بر انیاگرام می‌تواند بر ابرازگری هیجان منفی به شکل صحیح و مناسب در زوجین متقاضی ازدواج اثربخش باشد. از آنجا که ﻫﺪف ﻧﻬﺎیﯽخودابرازی ایﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ زوجین ﮐﻤﮏ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﻏﯿﺮﺗﻬﺎﺟﻤﯽ و ﻣﺜﺒﺖ هیجانات خود را ابراز ﮐﺮده و ﺑﻪ ﺟﺎی راﻧﺪه ﺷﺪن از ﻫﻢ، ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺣﺪﻫﺎی ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ یﮑﺪیﮕﺮ ﻧﺰدیﮏ ﺷﻮﻧﺪ [33] و با توجه به یافته‌های پژوهش حاضر به نظر می‌رسد آموزش انیاگرام به زوجین در مرحله ازدواج در دست‌یابی به این هدف تأثیرگذار بوده است.

نتیجه‌گیری

ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪ‌ﻫﺎی ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ، ﻣﻲ‌ﺗﻮان ﮔﻔـﺖ یک روش مناسب برای زوجین متقاضی ازدواج، ﻛﻤـﻚ ﺑﻪآنﻫﺎ در جهت ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و اﺑﺮاز صحیح ﻫﻴﺠﺎن‌ﻫﺎی ﺧﻮد از طریق آشنایی با ویژگی‌های شخصیتی خود و طرف مقابل اﺳـﺖ. این مهم می‌تواند به متخصصان و دست‌اندرکاران امور مشاوره پیش از ازدواج جهت ارائه خدمات بهتر کمک کند. 

از سوی دیگر بسته مشاوره قبل از ازدواج مبتنی بر تیپ‌شناسی انیاگرام کمک می‌کند که زوجین در شرف انتخاب همسر با شناخت خود و شریک آینده، شفاف ساختن انتظارات خود از یکدیگر، ارتقای مهارت حل مسئله و آگاه شدن از خصوصیات سازگار و ناسازگار در دوره قبل از ازدواج روابطشان را بهبود بخشند. با توجه به اهمیت مقوله انتخاب مناسب در ازدواج و به منظور ثبات و تحکیم بنیان خانواده‌ها و غنی کردن روابط زوجین در زندگی مشترک و به منظور تداوم کیفیت خدمات ارائه‌شده به زوجین در شرف ازدواج، بسته آموزشی و مشاوره‌ای مبتنی بر تیپ‌شناسی انیاگرام بر اساس نیازهای زوجین طراحی شد.

هر پژوهشی در مراحل مختلف خود با محدودیت‌هایی مواجه می‌شود که بیان آن‌ها در بهبود کیفیت تحقیقات مشابه در آینده مؤثر خواهد بود. فقدان مرحله پیگیری، استفاده از ابزار خودگزارش‌دهی پرسش‌نامه و محدود بودن محیط پژوهش به زوج‌های متقاضی ازدواج در شهر اصفهان از محدودیت‌های پژوهش حاضر بود. بر این اساس و با توجه به اثربخشی بسته آﻣﻮزش تیپ‌های شخصیتی انیاگرام بر ابرازگری هیجان در زوج‌های متقاضی ازدواج پیشنهاد می‌شود که بسته آموزشی ارائه‌شده در این مطالعه در مراکز مشاوره پیش از ازدواج برای زوج‌های متقاضی ازدواج به کار گرفته شود. علاوه بر این پیشنهاد می‌شود تا کتابچه‌های ساده‌نویسی‌شده و کاربردی که برای تمام سطوح تحصیلی قابل استفاده باشد در مورد تیپ‌شناسی شخصیتی انیاگرام تهیه شود و جهت مطالعه در اختیار زوجین در مرحله پیش از ازدواج قرار گیرد.

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول  اخلاق پژوهش

به منظور رعایت مسائل اخلاقی، پس از آگاهی شرکت‌کنندگان از اهداف و روند اجرای پژوهش و داوطلبانه بودن شرکت در پژوهش، رضایت کتبی از تمام شرکت‌کنندگان گرفته شد و به آنان اطمینان داده شد اطلاعات دریافتی کاملاً محرمانه خواهد ماند. این مطالعه دارای کد اخلاق از کمیته پژوهش تحقیقات علمی (IR.IAU.KHUISF. REC. 1397.058) است.

حامی مالی

بنابر اظهار نویسنده مسئول، مقاله حامی مالی ندارد.

مشارکت نویسندگان

مفهوم‌سازی، تحلیل داده، مدیریت پروژه: تمام نویسندگان؛ روش‌شناسی: محسن گل‌پرور و فرناز نوابی‌فر؛ تحلیل، تحقیق و بررسی، منابع، نگارش پیش‌نویس، ویراستاری و نهایی‌سازی متن: فرناز نوابی‌فر.

تعارض منافع

بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
 

References

1.Kotrla K, Dyer P, Stelzer K. Marriage educatin with hispani couples: Evaluation of communication workshop. Family Science Review. 2010; 15(2):1-14.
https://www.semanticscholar.org/paper/Marriage-Education-with-Hispanic-Couples%3A-of-a-Kotrla-Stelzer/a8a8196c34e85ea543dc9779c1c6b4a149901a61?p2df

2.Doss BD, Rhoades GK, Stanley SM, Markman HJ, Johnson CA. Differential use of premarital education in first and second marriages. Journal of Family Psychology. 2009; 23(2):268-73. [DOI:10.1037/a0014356] [PMID]

3.Risch GS, Riley LA, Lawer MG. Problematic issues in the early years of marriage: Content for premarital education. Journal of Psychology and Theology. 2003; 31(3):253-69. [DOI:10.1177/009164710303100310]

4.Parhizgar O, Esmaelzadeh-Saeieh, S, Akbari Kamrani M, Rahimzadeh M, Tehranizadeh M. Effect of premarital counseling on marital satisfaction. Shiraz E-Medical Journal. 2017; 18(5):e13182. [DOI:10.5812/semj.44693]

5.Naderi F, Eftekhar Z, Amolla Zadeh S. [The correlations among personality characteristics and intimate relationships with couple burnout in spouses of addict men in Ahwaz (Persian)]. Journal of Social Psychology (New Findings in Psychology). 2009; 4(11):61- 78. https://www.sid.ir/Fa/Journal/ViewPaper.aspx?id=124229

6.Sepehrian-Azar F, Galavandee H. [The effect of enneagram training on decrease of marital conflict (Persian)]. Journal of Family Counseling & Psychotherapy. 2011; 1(2):161-70. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=149096

7.Brent Donnellan M, Conger RD, Bryant CM. Erratum to “The big five and enduring marriages” [Journal of Research in Personality 38 (2004) 481–504]. Journal of Research in Personality. 2005; 39(1):206-7. [DOI:10.1016/j.jrp.2004.10.001]

8.Luo Sh, Klohnen EC. Assortative mating and marital quality in newlyweds: A couple-centered approach. Journal of Personality and Social Psychology. 2005; 88(2):304-26. [DOI:10.1037/0022-3514.88.2.304] [PMID]

9.Claxton A, O’Rourke N, Smith JAZ, DeLongis A. Personality traits and marital satisfaction within enduring relationships: An intra-couple discrepancy approach. Journal of Social and Personal Relationships. 2012; 29(3):375-96. [DOI:10.1177/0265407511431183]

10.Abbasi R, Rasoulzadeh Tabatabaei SK. [Marital satisfaction and indivitual differences: The role of personality factors (Persian)]. International Journal of Behavioral Sciences. 2009; 3(3):237-42. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=99484

11.Mohammadi A, Sahaghi H , Neysi M, Rezaee Nia Z. [Providing a preliminary model of the happily marriage: A qualitative study (Persian)]. Rooyesh-e- Ravanshenasi Journal. 2016; 6(3):135-62. http://frooyesh.ir/article-1-472-en.html

12.Diefendorff JM, Richard EM, Yang J. Linking emotion regulation strategies to affective events and negative emotions at work. Journal of Vocational Behavior. 2008; 73(3):498-508. [DOI:10.1016/j.jvb.2008.09.006]

13.Feldman Barrett L, Adolphs R, Marsella S, Martinez AM, Pollak SD. Emotional expressions reconsidered: Challenges to inferring emotion from human facial movements. Psychological Science in the Public Interest. 2019; 20(1):1-68. [DOI:10.1177/1529100619832930] [PMID] [PMCID]

14.Konishi H, Froyen LG, Skibbe LE, Bowles RP. Family context and children’s early literacy skills: The role of marriage quality and emotional expressiveness of mothers and fathers. Early Childhood Research Quarterly. 2018; 42:183-92. [DOI:10.1016/j.ecresq.2017.10.008]

15.Pooralkhas Sh, Saljooghi Z. [Investigating the characters of the Miramar novel based on the Enneagram School (Persian)]. Paper presented at: 8th Conference on Persian Language and Literature Research. January 2016; Tehran, Iran. https://www.sid.ir/Fa/Seminar/ViewPaper.aspx?ID=31081

16.Daniels DL, Price VA. The essential Enneagram: the definitive personality test and self-discovery guide [N. Seyed Mohammadi, Persian trans]. Seyed Mohammadi Y, editor. Tehran: Arasbaran; 2016. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/4616314

17.Tallon R, Sikora M. Awareness to action: The Enneagram, emotional intelligence, and change. Scranton: University of Scranton Press; 2006. https://books.google.com/books?id=BrC6AAAACAAJ&dq

18.Daghighian P. [Psychology of nine personalities: Enneagram (Persian)]. 2nd ed. Tehran: Ashianeye Ketab; 2009. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/983829

19.King LA, Emmons RA. Conflict over emotional expression: Psychological and physical correlates. Journal of Personality and Social Psychology. 1990; 58(5):864-77. [DOI:10.1037/0022-3514.58.5.864]

20.Rafiei Nia P, Rasoulzadeh Tabatabaei SK, Azad Fallah P. [Relationship between emotional expression styles and general health in college students (Persian)]. Journal of Psychology. 2006; 10(1):84-105. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=49301

21.Memarzadeh M, Khodabakhshi-Koolaee A, Khatiban M. [The effect of training the nine Enneagram personality types on spouse selection criteria and marital attitude of single girls (Persian)]. Journal of Education and Community Health. 2017; 3(4):24-30. [DOI:10.21859/jech.3.4.24]

22.Carroll JS, Doherty WJ. Evaluating the effectiveness of premarital prevention programs: A meta-analytic review of outcome research. Family Relations. 2003; 52(2):105-18. [DOI:10.1111/j.1741-3729.2003.00105.x]

23.McGeorge CR, Carlson TS. Premarital education: An Assessment of program efficacy. Contemporary Family Therapy. 2006; 28(1):165-90. [DOI:10.1007/s10591-006-9701-8]

24.Arthur K, Allen K. The nature of love: Understanding the enneagram types as nine expressions of attachment. The Enneagram Journal. 2010; 3(1):6-22. http://iranenneagram.ir/wp-content/uploads/2017/03/iranenneagram.c022.pdf

25.Kashi G. [A survey of Enneagram training effectiveness on marital satisfaction of housewife self-esteeming  in Tehran (Persian)] [MSc. thesis]. Tehran: Psychology of Al-Zahra University; 2010.

26.Keshavarz-Afshar H, Abdini F, Ghahvehchi F, Asadi M, Jahanbakhshi Z. [The role of emotional expressiveness and demographic factors in predicting marital satisfaction among women (Persian)]. Semi-Annual Journal of Family Pathology, Counseling & Enrichment. 2015; 1(1):59-66. http://fpcej.ir/article-1-106-fa.html

27.Kolak AM, Volling BL. Parental expressiveness as a moderator of coparenting and marital relationship quality. Family Relations. 2007; 56(5):467-78. [DOI:10.1111/j.1741-3729.2007.00474.x] [PMID] [PMCID]

28.Froyen LC, Skibbe LE, Bowles RP, Blow AJ, Gerde HK. Marital satisfaction, family emotional expressiveness, home learning environments, and children’s emergent literacy. Journal of Marriage and Family. 2013; 75(1):42-55. [DOI:10.1111/j.1741-3737.2012.01035.x]

29.O’Leary KD, Smith DA. Marital interactions. Annual Review of Psychology, 1991; 42:191-212. [DOI:10.1146/annurev.ps.42.020191.001203] [PMID]

30.Moslemi M, Aghaei H. [The effectiveness of training based on group narrative therapy on the couples intimacy (Persian)]. Journal of Psychoscience. 2017; 16(62):265-82. http://psychologicalscience.ir/article-1-152-en.html

31.Patrick Sh, Sells JN, Giordano FG, Tollerud TR. Intimacy, differentiation, and personality variables as predictors of marital satisfaction. The Family Journal. 2007; 15(4):359-67. [DOI:10.1177/1066480707303754]

32.de Veld DMJ, Marianne Riksen-Walraven J, de Weerth C. The relation between emotion regulation strategies and physiological stress responses in middle childhood. Psychoneuroendocrinology. 2012; 37(8):1309-19. [DOI:10.1016/j.psyneuen.2012.01.004] [PMID]

33.Baron KG, Smith TW, Butner J, Nealey-Moore J, Hawkins MW, Uchino BN. Hostility, anger, and marital adjustment: Concurrent and prospective associations with psychological vulnerability. Journal of Behavioral Medicine. 2007; 30(1):1-10. [DOI:10.1007/s10865-006-9086-z] [PMID]