هدف: بررسی اثربخشی شناخت‌درمانی گروهی مبتنی بر تفکر نظاره‌ای (ذهن‌آگاهی) و فعال‌سازی طرح‌واره‌های معنوی در کاهش عود مصرف مواد افیونی هدف اصلی این پژوهش بود.

روش: در یک طرح آزمایشی، 90 بیمار مرد با تشخیص وابستگی به مواد افیونی بر پایه معیارهای DSM-IV پس از دوره سم‌زدایی انتخاب و به‌تصادف در دو گروه آزمایشی و یک گروه گواه جای داده شدند. گروه‌های آزمایشی در طی 12 جلسه دو ساعته به‌صورت گروهی تحت درمان قرار گرفتند. آزمودنی‌ها به‌کمک مصاحبه ساختار یافته شاخص مصرف مواد افیونی (OTI) و پرسش‌نامه سلامت عمومی‌28 سؤالی (GHQ-28) و پرسش‌نامه اثر معنویت بر رفتار، پیش از آغاز درمان، جلسه دوازدهم وپایان مرحله پی‌گیری 4 ماهه پس از درمان گروهی ارزیابی شدند. گروه گواه بدون هیچ درمان گروهی تنها داروی نالترکسون دریافت کرد. داده‌ها به‌کمک روش آماری تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌های تکراری و آزمون خی‌دو تحلیل شدند.

یافته‌ها: نتایج نشان داد که هر دو روش شناخت‌درمانی مبتنی بر تفکر نظاره‌ای و فعال‌سازی طرح‌واره‌های معنوی و رفتاردرمانی شناختی در کاهش میزان عود

(01/0p< )، افزایش اطاعت‌درمانی، مدت باقی‌ماندن در درمان (0001/0p< )، کاهش مصرف مواد افیونی، علایم جسمانی، اضطراب، بهبود کارکرد اجتماعی، وضعیت سلامتی و افزایش تأثیر معنویت بر رفتار از نالترکسون مؤثرتر است. روش شناخت‌درمانی بر پایه تفکر نظاره‌ای و فعال‌سازی طرح‌واره‌های معنوی از نظر کاهش میزان عود، افزایش میزان اطاعت درمانی، کارکرد اجتماعی، کاهش مصرف مواد و بهبود سلامتی و معنویت از رفتاردرمانی شناختی مؤثرتر بود (01/0p< ).

نتیجه‌گیری: به نظر می‌رسد به‌کارگیری شناخت درمانی مبتنی بر تفکر نظاره‌ای (ذهن‌آگاهی) و فعال‌سازی طرح‌واره‌های معنوی به شکل چشم‌گیری اثربخشی درمان دارویی و رفتاردرمانی شناختی را در پیش‌گیری از عود مواد افیونی افزایش می‌دهد.