چکیده

هدف: این پژوهش با هدف ارزشیابی برنامه ادغام بهداشت روان در نظام مراقبت های بهداشتی اولیه روستایی شهرستان سنندج انجام شده است.

روش:�در این پژوهش توصیفی- مقطعی اطلاعات مربوط به۳۳۰  نفر از جمعیت روستایی، ۶۰ نفر از بهورزان ، ۳۳ خانه بهداشت، ۱۱ مرکز روستایی و ۶۳ بیمار روانی با خانواده‌هایشان که به روش نمونه‌گیری تصادفی در سال ۱۳۸۲ انتخاب شده بودند، بررسی شد. ابزار گردآوری داده‌ها پرسش‌نامه‌های بیماریابی افراد جامعه روستایی، بررسی آگاهی و نگرش افراد جامعه، آگاهی و نگرش بهورزان، بررسی برنامه بهداشت روان در مراکز بهداشتی- درمانی روستایی، بررسی وضعیت بیماران شدید روانی و بررسی وضعیت بیماران صرعی بود. تحلیل داده ها به کمک روش‌های آمار توصیفی و آزمون آماری خی‌دو انجام شده است.

یافته‌ها:�این پژوهش نشان داد که آگاهی و نگرش بهورزان نسبت به بیماری‌های روانی خوب اما بیماریابی آنها ضعیف است. پزشکان شاغل در مراکز روستایی، به‌عنوان مهره کلیدی این مراکز در برنامه‌های بهداشت روان نظارت ضعیفی دارند. بیش از ۴۶%�داروهای اساسی بهداشت روان در مراکز روستایی وجود ندارد و در طی این یک‌سال هیچ‌گونه نظارتی بر فعالیت پزشکان مراکز روستایی از سوی مشاور علمی برنامه بهداشت روان (روانپزشک) انجام نشده است.

نتیجه‌گیری: شرکت پزشکان عمومی در برنامه ادغام بهداشت روان در مراقبت‌های بهداشتی اولیه چشم‌گیر نیست.

هدف: هدف این پژوهش، بررسی شیوع مشکلات روانپزشکی و علت مراجعه مبتلایان در مراکز بهداشتی‌‌درمانی منطقه ۱۷ تهران می‌‌باشد. هم‌چنین این مسأله بررسی شد که وجود شکایات مشخص روانپزشکی یا گزارش سابقه بیماری روانپزشکی توسط خود فرد تا چه حد می­تواند پیش­­بینی­کننده وجود مشکل روانپزشکی در مراجعان به این مراکز باشد. روش: این مطالعه یک بررسی مقطعی و توصیفی بود. دو مرکز بهداشتی‌‌درمانی در منطقه ۱۷ تهران به‌‌طور تصادفی از بین مراکز این منطقه انتخاب شدند. مراجعه­کنندگان به درمانگاه این مراکز، به صورت پیاپی وارد شده و با پرسش‌نامه سلامت عمومی (GHQ-۲۸) و پرسش‌نامه علت و مسیر مراجعه ارزیابی شدند. یافته­ها: ۱۲۶ نفر وارد مطالعه شدند (۵۴% مؤنث). بر اساس GHQ، ۴۲ نفر (۳/۳۳%) دچار مشکل روانپزشکی بودند. علت مراجعه تنها ۱۱ نفر (۷/۸%)، شکایت مشخص روانپزشکی بود و ۶۰ نفر (۶/۴۷%) خود را بیمار روانپزشکی می­دانستند. ۲۷ نفر (۲/۶۴%) از افرادی که بر اساس GHQ دچار نوعی مشکل روانپزشکی بودند، چه در گذشته و چه در نوبت اخیر مراجعه­ای برای مشکل روانپزشکی نداشتند. حساسیت وجود شکایات روانپزشکی و گزارش سابقه بیماری روانپزشکی توسط مراجعان، برای تشخیص مشکل روانپزشکی کمتر از ۷۰% و قدرت پیش‌بینی مثبت آنها کمتر از ۵۵% بود. نتیجه‌‌گیری: مشکلات روانپزشکی در درمانگاه­های عمومی شایع است، با این حال، اکثر مبتلایان هیچ مراجعه روانپزشکی ندارند. به‌علاوه، اتکای صرف به شکایت اصلی و اظهار خود فرد مبنی بر وجود مشکل روانپزشکی، روش مطمئنی برای غربال اختلالات روانپزشکی در مراکز مراقبت‌های اولیه نیست.

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی میزان اثربخشی آموزش بهداشت روان به داوطلبان بهداشتی و پزشکان متخصص غیرروانپزشک در جلب مشارکت مردمی و ارایه خدمات بهداشت روان در قالب یک الگوی مشارکتی شهری بود. روش: ساکنان سه محله ۱۱، ۱۶ و ۱۸ منطقه شش شهر تهران به عنوان جمعیت زیرپوشش درنظر گرفته شدند. ۲۰ داوطلب (به­عنوان رابط بهداشت روان)، شش کارشناس ارشد روان­شناسی بالینی یا مشاوره، سه روانپزشک و ۱۵ پزشک متخصص غیرروانپزشک (همگی ساکن منطقه شش شهرداری) آزمودنی­های پژوهش حاضر بودند که داوطلبانه و به­وسیله فراخوان عمومی در طرح شرکت کردند. داده­ها به دو روش کمی (با کاربرد پرسش­نامه­های ویژگی­های جمعیت­شناختی، نظرسنجی پزشکان متخصص و نظرسنجی رابطان بهداشت روان) و کیفی (با ثبت تجربه­ها و مشاهده­ها) گردآوری شدند. تجزیه و تحلیل داده­ها با کمک SPSS-۱۵ و به روش آزمون آماری t وابسته انجام شد. یافته­ها: یافته­ها نشان داد نمره­های به­دست آمده از دو پرسش­نامه نظرسنجی رابطان بهداشت روان و پزشکان متخصص در پیش­آزمون و پس­آزمون تفاوت دارد (۰۰۲/۰≥p). هم‌چنین رابطان بهداشت روان شهری پس از آموزش به شناسایی بیماران محله پرداخته، آنها را به مراکز مشاوره، پزشکان متخصص و بیمارستان محلی ارجاع دادند. نتیجه­گیری: آموزش مفاهیم بهداشت روان و درگیری رابطان و پزشکان متخصص در یک الگوی مشارکتی در محله­ها، می­تواند روش مؤثری برای ارایه خدمات مراقبت­های بهداشت روان اولیه در شهرهای بزرگ باشد. 

هدف: پژوهش حاضر با هدف سازگاری فرهنگی و بررسی روایی و پایایی نسخه فارسی پرسش­نامه تجربه مراقبت از بیمار (ECI) در خانواده بیماران مبتلا به اختلال­های شدید روانپزشکی انجام شد. روش: پس از برگردان ECI و پشت‌سر گذاشتن مراحلی برای سازگاری فرهنگی، ۲۲۵ نفر از اعضای خانواده بیماران مبتلا به اختلال‌های شدید روانپزشکی به ECI، پرسش‌نامه سلامت عمومی (GHQ-۲۸) و پرسش­نامه جمعیت‌شناختی پاسخ دادند. پایایی به دو روش دونیمه­سازی و آلفای کرونباخ و روایی به دو صورت هم‌زمان (همبستگی با GHQ-۲۸) و همگرا (همبستگی خرده­مقیاس­ها با هم و با نمره کل) ارزیابی شد. یافته­ها: پایایی با کاربرد ضریب همبستگی اسپیرمن- براون ۸۰/۰ و میزان ثبات درونی (آلفای کرونباخ) برای خرده­مقیاس­ها، نمره کل منفی و نمره کل مثبت ۹۰/۰-۵۱/۰ به­دست آمد. ضریب همبستگی پیرسون میان نمره کل منفی ECI و GHQ-۲۸ نیز ۳۷/۰ (۰۱/۰p<) بود. نتیجه‌گیری: ECI برای اعضای خانواده بیماران مبتلا به اختلال‌های شدید روانپزشکی روایی و پایایی قابل­قبولی دارد. 

هدف: هدف پژوهش حاضر، ارزشیابی برنامه ادغام بهداشت روان در سامانه مراقبت­های بهداشتی اولیه (PHC) بود. روش: پژوهش توصیفی- مقطعی حاضر به دو روش کمی و کیفی انجام شد. ۱۲۰۹ نفر از جمعیت عمومی، ۱۴۶ بهورز، ۳۵ کاردان و ۵۱ پزشک عمومی مراکز بهداشتی- درمانی مناطق زیر پوشش و غیرزیر پوشش بهداشت روان دانشگاه­های علوم­پزشکی گیلان، تهران، مشهد، ایران، کرمان و کرمانشاه، به­صورت چندمرحله­ای و به روش تصادفی مورد بررسی قرار گرفتند. شش پرسش­نامه آگاهی و نگرش بهورزان در مورد بیماری‌های روانی؛ عملکرد بهورزان در مورد آموزش، بیماریابی، پی‌گیری و ارجاع بیماران مبتنی بر برنامه ادغام بهداشت روان؛ آگاهی و نگرش جمعیت عمومی نسبت به بیماری‌های روانی، صرع و عقب‌ماندگی ذهنی و علل بروز این بیماری‌ها و روش‌های درمانی آنها؛ آگاهی پزشکان عمومی نسبت به درمان، ارجاع و ادغام برنامه بهداشت روان در PHC؛ عملکرد پزشکان عمومی مراکز بهداشتی­درمانی و بررسی کیفی در گروه متمرکز برای گردآوری داده­ها به­کار رفتند. داده­ها با روش­های آمار توصیفی و آزمون t مستقل تحلیل شدند. یافته‌ها: تفاوت دو گروه بهورزان زیر پوشش و غیر زیر پوشش در آگاهی (۰۱/۰≥p) و نگرش (۰۴/۰≥p)، نیز تفاوت دو گروه جمعیت عمومی زیر پوشش و غیر زیر پوشش در آگاهی (۰۰۱/۰≥p) و نگرش (۰۰۱/۰≥p) معنادار و میزان بیماریابی بهورزان در خانواده‌های زیر پوشش ۲۵/۸ در ۱۰۰۰ نفر جمعیت بود. درحالی­که آگاهی بهداشت روان پزشکان عمومی در مناطق زیر پوشش بالا بود، آنان در ۳/۳۴ و ۶/۴۸ درصد موارد به­ترتیب در تشخیص و درمان بیماران روان­پریش مشکل داشتند. نتیجه‌گیری: ادغام برنامه بهداشت روان در PHC، روشی مؤثر و به­صرفه است، که با نظارت و ارزشیابی مستمر، می­تواند به پیامدهای ارزشمندی بینجامد.

هدف: هدف پژوهش حاضر مرور بررسی‌های انجام‌شده در ایران در مورد برنامه ادغام خدمات بهداشت روان در مراقبت‌های بهداشتی اولیه ( PHC )، طی سال‌های ۱۳۶۷ تا ۱۳۸۶ است. روش : جست‌وجوی الکترونیک، جست‌وجوی دستی، جست‌وجو در فهرست منابع و تماس با اشخاص صاحب‌نظر انجام و بانک‌های اطلاعاتی Pubmed ، IranDoc ، SID ، IranPsych ، Embase ، PsycINFO و Iranmedex جست‌وجو شد. در مجموع، از تعداد ۱۵۶ چکیده پژوهش به‌دست‌آمده، ۲۶ گزارش و پژوهش مرتبط با برنامه ادغام خدمات بهداشت روان در PHC انتخاب شد. یافته‌ها : گزارش‌های مستند بیانگر آن است که در طول ۲۰ سال گسترش تدریجی برنامه، ۶/۵۴ درصد جمعیت کشور (۲/۹۵ درصد جمعیت روستایی و ۶/۳۶ درصد جمعیت شهری) زیر پوشش این برنامه قرار گرفته‌اند. میزان کل بیماریابی بهورزان در زمان بررسی ۷/۱۴-۳/۴ نفر در هزار نفر جمعیت بود. نُه بررسی انجام‌شده درباره سنجش آگاهی و نگرش بهورزان و افراد جامعه، حاکی از افزایش مطلوب در این متغیر بود. نتیجه‌گیری : اجراء برنامه ادغام خدمات بهداشت روان در PHC در مناطق روستایی و شهرهای کوچک با موفقیت همراه بوده، اما جوابگوی جمعیت کلان‌شهری و شهرهای بزرگ کشور نیست. بنابراین تجدیدنظر در این برنامه ضرورت دارد.

 هدف : هدف پژوهش حاضر مرور شواهد اثربخشی و هزینه- اثربخشی انواع خدمات جامعه‌نگر به بیماران مبتلا به اختلال‌های روانپزشکی بود. روش : بانک‌های اطلاعاتی کاکرین و پاب‌مد و فهرست منابع پژوهش‌های مرتبط بررسی شد. بررسی‌های مروری نظام‌دار و کارآزمایی‌های بالینی شاهددار تصادفی ارزیابی شدند. معیار ورود شامل دربرگرفتن شاخص‌های اثربخشی و هزینه- اثربخشی مدل­های ارائه خدمات بود. این شاخص‌ها در مورد خدمات ارائه‌شده به بیماران مبتلا به اختلال‌های شدید و خفیف روانپزشکی مقایسه شدند. یافته‌ها : خدمات ارائه‌شده شامل درمان جامعه‌نگر پیگیرانه، مدیریت بیمار، ویزیت در منزل، مداخله در بحران، یادآوری، آموزش خانواده و بیمار و اشتغال حمایت‌شده بود. اثربخشی و هزینه- اثربخشی درمان جامعه‌نگر پیگیرانه و آموزش خانواده قوی‌ترین شواهد را داشتند و بر شاخص‌هایی چون میزان بستری، مدت بستری و تداوم تماس با سامانه درمانی اثربخش بودند. شواهد مربوط به هزینه- اثربخشی سایر مدل‌ها ناکافی یا متناقض بود. در مورد اختلال‌های خفیف روانپزشکی، الگوهای ارائه خدمات شامل غربالگری و ارائه بازخورد صرف، آموزش پزشکی پیوسته، رهنمودهای بالینی، مداخله/ مراقبت مبتنی بر تلفن، سامانه ارجاع و مشاوره-رابط، برنامه‌ پیشگیری و درمانی مبتنی بر اینترنت، برنامه پیشگیری مبتنی بر مدرسه برای افسردگی و/یا اضطراب و مراقبت مشارکتی بود. مؤثرترین و هزینه- اثربخش‌ترین الگوها، مراقبت‌های مشارکتی و مراقبت‌های ارائه‌شده اینترنتی بود. کاهش نشانه‌های بیماری، رضایتمندی بیمار و کاهش بار اقتصادی ناشی از بیماری تحمیل شده بر خانواده از جمله پیامدهای مثبت مداخله‌ها بود. نتیجه­گیری : شواهد در مورد الگوهای ارائه خدمات به بیماران مبتلا به اختلال‌های روانپزشکی خفیف‌تر به‌طور عمده از مدل‌های مشارکتی برای ارائه خدمات و در مورد اختلال‌های شدیدتر از مدل‌های پیگیری فعال و آموزش خانواده حمایت می‌کنند. این مدل‌ها روی پیامدهای بالینی اثربخشند، قابل اجرا هستند و هزینه- اثربخشی مطلوبی دارند.

!هدف: خشونت خانگی پدیده‏ای شایع در جوامع و یک اولویت بهداشتی کشورهاست. عوامل متعددی، مانند عوامل زیست‏شناختی، ژنتیکی، روان‏شناختی، اجتماعی، فرهنگی و معنوی در شکل‏گیری خشونت خانگی یا جلوگیری از بروز آن نقش دارند. بنابراین، در مداخلات پیشگیرانه و مراقبت مستمر و مؤثر بهتر است نظام مراقبتی یکپارچه‏ای به‌کار گرفته شود که بتواند همه عوامل مؤثر را پوشش دهد. در ایران نیز پژوهش‏هایی در مورد شیوع‏ و چند مداخله با رویکردهای آموزشی انجام شده است. روش: با طراحی یک پژوهش پیشگیری از همسرآزاری در نظام مراقب‏های بهداشتی اولیه کوشش شد تا مدلی یکپارچه، مبتنی بر جامعه و بر مراقبت‏های بهداشتی اولیه ایران طراحی و اجرا شود. مدل حاصل از این پژوهش کاربردی در نوشته حاضر ارائه می‏شود. یافته‌ها: مدل «پیشگیری از همسرآزاری در نظام مراقبت‏های بهداشتی اولیه» به‌گونه‏ای طراحی شده که قادر است در سطح جامعه روستایی و شهرهای کوچک، با کمک متون آموزشی، کارکنان مراقبت‏های بهداشتی اولیه، مانند بهورزان، کاردان‏ها و کارشناسان بهداشتی و پزشکان خانواده را به‌شکل کوتاه‌مدت آموزش دهد تا بتوانند به شناسایی موارد همسرآزاری، برقراری ارتباط، ثبت موارد و ارجاع قربانیان همسرآزاری جسمی بپردازند و با درمان مشاوره‏ای، حمایتی و دارویی به تسکین رنج‌هایشان کمک کنند. نتیجه‌گیری: این مدل توانست با آگاه‏سازی و حساس‏سازی کارکنان مراقبت‏های بهداشتی اولیه بر همه محدودیت‏ها و نارسایی‏هایی که در مطالعه رمزی و همکاران درباره بی­میلی کارکنان در همکاری به برنامه پیشگیری از خشونت گزارش شده بود، غلبه کند و نشان دهد بخش پزشکی و مراقبت‏های بهداشتی اولیه منبع ارزشمندی در کمک به اجرای برنامه‏های پیشگیری از خشونت هستند. این مدل محدودیت‏هایی نیز دارد و پیشنهادهایی برای کمک به رفع محدودیت‏ها در سطح کشور و تبادل تجربه با کشورهای منطقه ارائه شده است.      

هدف: سلامت روان در ایران فراز و نشیب­های زیادی را گذرانده است. ادغام بهداشت روان در مراقبت­های بهداشتی اولیه با ایجاد دسترسی بخصوص در روستاها، نتایج قابل توجهی داشته است. با گذشت نزدیک به سه دهه از اجرای برنامه ادغام ، با توجه به تغییرات جمعیتی، نیازها و اولویت­ها تغییر کرده است و در ارزشیابی­های انجام شده، بازنگری آن ضروری بیان شده است. با توجه به اجرا و گسترش برنامه پزشک خانواده، و به منظور بهبود خدمات اولیه سلامت روان در چارچوب آن، بازنگری برنامه جاری مد نظر قرار گرفت. این مقاله به معرفی اهداف و راهبردها و اقدامات لازم تنظیم شده در این بازنگری می­پردازد. روش: در طرح «بازنگری برنامه ادغام سلامت روان در مراقبت­های بهداشتی اولیه و برنامه پزشک خانواده» ترکیبی از مطالعات مروری و روش های کیفی استفاده شد و منابع، تجارب و اسناد معتبر در دنیا و کشور مرور شد. از بحث گروهی و پانل خبرگان و روش دلفی برای تعیین نارسایی­ها، اهداف و راهکارها و رسیدن به اجماع استفاده شد. یافته­ها: ارزش­های مورد نظر برنامه در چند محور و با تعیین اهداف کلی شکل گرفت و برای دستیابی به این اهداف راهکارهایی در حیطه­های مختلف شامل: ارایه خدمت، آموزش، نظام اطلاعات و ارزشیابی، جلب مشارکت، تدارک داروهای اساسی، بهبود کیفیت و مسائل مالی و اداری طراحی شد و برای هر راهکار، اهداف و اقدامات لازم مشخص گردید. نتیجه‌گیری: در ارایه خدمات، علاوه بر افزایش پوشش، خدمات باید بیشتر جامعه نگر شوند و خدمات روانشناختی و ارتقای سلامت روان با دستورالعمل‌های مشخص در نظام ارایه خدمات استقرار یابند و به تمرکز برنامه باید از گسترش پوشش خدمات به سمت ارتقاء سوق پیدا کند. تقویت نظام جمع‌آوری اطلاعات با هدف تحقیقات کاربردی، و ایجاد نظامی برای حمایت از بیماران دچار اختلال­های مزمن شدید و مراقبان آن­ها، باید مد نظر قرار گیرد و تأمین نیروی انسانی توانمند و مشارکت سازمان­ها، ارایه دهندگان خدمات و دریافت کنندگان آن مورد توجه قرار گیرد و شاخص رضایت دریافت کنندگان خدمات برای بهبود کیفیت به کار گرفته شود. اجرای راهکارها و مداخلات سلامت روان با حفظ نقاط قوت برنامه­های قبلی در بستر برنامه پزشک خانواده و در هر بستر دیگر، برای ارایه مراقبت­های بهداشت روان، با تغییرات جزیی قابل اجرا است که وجود اراده لازم در تصمیم گیرندگان و جدیت و ثبات در تامین منابع لازم برای اجرای برنامه لازمه آن است.