مقدمه 
اعتیاد به مواد اپیوئیدی یک نگرانی مهم در حوزه بهداشت عمومی در سراسر جهان است که با نرخ عود بالا و مشکلات در حفظ پرهیز از مواد در بیمارانی که سم‌دایی شدند همراه است. درمان نگهدارنده با متادون یک درمان دارویی مؤثر برای اعتیاد به مواد اپیوئیدی است که به افراد کمک می‌کند تا میزان ماده اپیوئیدی را در بدن خود تا حدودی ثابت نگه دارند که نتیجه آن ایجاد ثبات جسمی و روانی فرد تحت درمان است و باعث می‌شود فرد عملکرد نسبتاً مؤثر در حوزه‌های شغلی، تحصیلی، خانوادگی داشته باشد. بااین‌حال، بسیاری از افراد در (MMT) هنوز با ولع مصرف، اختلال حافظه کاری و توانایی ناکافی در کنترل تکانه دست‌وپنجه نرم می‌کنند [1، 2].
تکانش‌گری به رفتاری گفته می‌شود که بدون بازداری و فاقد ارزیابی مناسب از نتایج قریب‌الوقوع خود است، رفتارهای تکانش‌گرانه نمونه‌ای از واکنش‌های سریع و بدون برنامه‌ریزی هستند که در پاسخ به محرک‌های درونی یا بیرونی بدون توجه به پیامدهای منفی آن برای خود و دیگران صورت می‌گیرند. عدم توانایی مناسب در کنترل تکانه‌ها اغلب در افراد مبتلابه اعتیاد مشاهده می‌شود. همچنین اختلال در کنترل تکانه‌ها از عوامل زمینه‌ساز ابتلا به اعتیاد و یکی از عوامل مهم عود در افرادی که مواد مخدر را ترک کرده‌اند محسوب می‌شود [3]. 
با مطالعه افرادی که دارای اختلال مصرف اپیوئید بودند، مشخص شد هروئین دارای تأثیر منفی بر لوب پیشانی، توجه، توانایی کنترل تکانه و انعطاف‌پذیری ذهنی است. همچنین اغلب مصرف‌کنندگان مزمن انواع موادمخدر اپیوئیدی اختلال در کنترل تکانه را نشان می‌دهند. برخی اختلالات عصب روان‌شناختی نیز در بین مصرف‌کنندگان تریاک گزارش شده است. در میان مصرف‌کنندگان هروئین که بهبود یافته‌اند، معمولاً اختلالات چون کندی روانی حرکتی و نقص توجه مشاهده می‌شود، علاوه‌براین مصرف‌کنندگان اپیوئید اختلال شناختی بیشتری نسبت به دیگر بیماران روان‌پزشکی نشان می‌دهند [4، 5].
ولع مصرف یک پاسخ عصب‌ شناختی-عاطفی-انگیزشی پویا به طیف وسیعی از نشانگان داخلی ارگانیسم و یا خارج از آن که شامل نشانگان محیطی مربوط به مواد، رویدادهای استرس برانگیز یا عاطفی در زندگی فرد است.
نشانه‌های بصری موادمخدر، محرک‌های ایجاد ولع مصرف هستند که به پایداری اعتیاد کمک می‌کنند. طبق بررسی‌های کیفی انجام‌شده پیشین در این زمینه، پاسخ قشر اوربیتوفرونتال به چنین نشانه‌هایی نسبت به اینکه آیا افراد به دنبال درمان هستند یا خیر، حساس است. درمان مواجهه با نشانه یک رویکرد روان‌شناختی رفتارگرایانه برای درمان اختلالات مصرف مواد است که به موجب آن افراد در معرض نشانه‌های بصری موادمخدر قرار می‌گیرند که به خاموش کردن پاسخ‌های شرطی منجر می‌شود. این رویکرد مبتنی بر نظریه یادگیری و در دسته شرطی‌سازی کلاسیک قرار می‌گیرد که در آن خود ماده مخدر نشان‌دهنده یک محرک غیرشرطی و اثرات آن پاسخ غیرشرطی است و محرک‌های خنثی قبلی، مانند ویژگی‌های بصری، شنیداری، چشایی و لمسی دارو با بافتارهای مختلفی که ماده مخدر در آن مصرف شده است مرتبط می‌شود و پس از آن تبدیل به محرک شرطی می‌شوند که این توانمندی را دارا هستند تا از طریق جفت شدن‌های مکرر با پاسخ غیرشرطی ، ماشه چکان پاسخ شرطی شود [6]. 
براساس نظریه واکنش به نشانه، افراد مبتلابه سوء مصرف مواد معمولاً واکنش قوی‌تری نسبت به علائم محیطی مصرف مواد در مقایسه با افراد عادی تجربه می‌کنند. هنگامی که علائم محیطی مصرف مواد باعث ایجاد سلسله افکاری که به مصرف مواد ختم می‌گردند می‌شود، ظرفیت حافظه کاری دارای نقشی کلیدی در پردازش و مدیرت این افکار است. در افرادی که ظرفیت حافظه کاری محدودتری دارند، مهار پاسیخ های رفتاری با مشکلاتی همراه است که ممکن است به مصرف مواد و عود بیماری اعتیاد موجب شود. درک این مکانیسم‌ها می‌تواند ما را به توسعه مداخلات هدفمند برای بهبود نتایج درمان افراد مبتلا به اختلالات مصرف مواد راهنمایی کند [7].
حافظه کاری سیستمی است که به فرد اجازه می‌دهد تا اطلاعات را برای مدتی محدود به اندازه‌ای که بتواند از آن‌ها استفاده کند در ذهن نگه دارد و هم‌زمان اطلاعات جدید را نیز پردازش و در جهت رسیدن به اهداف فعلی خود از آن‌ها استفاده کند [8].
در مطالعات بر روی حافظه کاری سوء مصرف‌کنندگان مواد و افراد مبتلابه اعتیاد اغلب شرکت‌کنندگان در تست‌های حافظه کاری نسبت به گروه کنترل، افراد سالم ضعیف‌تر عمل کرده‌اند. این ضعف عملکرد اغلب به‌صورت ناتوانی به تصمیم‌گیری صحیح در موقعیت‌های حساس بروز می‌کند و می‌تواند به سوق دادن فرد به مصرف موادمخدر منجر شود [9].
 حافظه کاری یک توانایی حیاتی برای انجام بسیاری از تکالیف شناختی همچون خاطر سپردن دستورالعمل‌ها و تکمیل کردن وظایف ضروری است. همچنین کاربردهای عملی دیگری نیز مانند یادگیری آکادمیک درک زبان و استدلال دارد. نمونه‌هایی ازکاربردهای حافظه کاری می‌توانند درک یک جمله پیچیده و چرخش ذهنی یک شکل هندسی ناآشنا ‌باشند. این فعالیت‌ها به‌شدت وابسته به این است که فرد بتواند در حین اینکه اطلاعات را پردازش می‌کند، اطلاعات جدید موردنیاز را هم دریافت و پردازش کند. وجه تمایز حافظه کاری با حافظه کوتاه‌مدت در قابلیت منحصربه‌فرد حافظه کاری در پردازش هم‌زمان اطلاعات جدید است، درحالی‌که حافظه کوتاه‌مدت تنها مخزن ذخیره اطلاعات برای زمانی کوتاه می‌باشد [10].
توانبخشی مغز از طریق انجام انواع گوناگون آموزش حافظه کاری به شرط اینکه یک برنامه آموزش حافظه کاری دارای ویژگی‌هایی چون انطباق‌پذیری با توانمندی شناختی فعلی فرد باشد و براساس عملکرد درست فرد  فیدبک‌های تشویقی (تقویت مثبت) باشد می‌تواند به بهبود عملکرد فرد در انجام آموزش نگهداری، به‌روزکردن و دستکاری اطلاعات در حافظه کاری کمک کند. هدف نهایی این درمان‌ها این است که از طریق آموزشی با شدت مناسب سبب افزایش نوروپلاستیسیتی، بهبود توانمندی‌های شناختی و تنظیم مجدد شبکه‌های عصبی ناکارآمد شود [11].
اگرچه هنوز مطالعات درزمینه تأثیر آموزش حافظه کاری بر عملکرد شناختی افراد مبتلا به اختلالات مصرف مواد محدود است، اما نتایج برخی از پژوهش‌های اخیر که از تمرینات آموزش حافظه کاری برای بهبود کارکرد‌های شناختی استفاده کرده بودند، امیدوارکننده بوده است [12]. 
ظرفیت پردازشی حافظه کاری که توانایی نگهداری مقادیر اندکی از اطلاعات و دستکاری کردن آن‌ها را برای رسیدن به اهداف جاری فرد برعهده دارد، نقش مهمی در توانایی کنترل تکانه و ولع مصرف برعهده دارد [1]. براساس نتایج تحقیقات موجود، نقص در حافظه کاری و ظرفیت پایین آن سبب اختلال در کنترل تکانه می‌شود، مقاومت افراد را در برابر ولع مصرف کاهش می دهد و زمینه‌ساز عود بیماری  اعتیاد می‌شود [13].
حافظه کاری عنصر اصلی سیستم عملکردهای اجرایی مغز است. این سیستم وظایفی مثل انتخاب، شروع، بازبینی و تنظیم کردن سایر فعالیت‌های شناختی در جهت محقق ساختن اهداف جاری زندگی فرد برعهده دارد و علاوه‌براین‌ برنامه‌ریزی برای اهداف بلندمدت نیز از وظایف سیستم عملکردهای اجرایی است [2، 7، 9].
حافظه کاری در یادگیری مهارت‌های لازم در انجام تکالیف بازتوانی شناختی کامپیوتری نقش مهمی دارد و نقص در آن در عملکرد ضعیف در انجام برنامه‌های آموزش حافظه کاری و ضعف در کنترل بازداری توجه نسبت به محرک‌های محیطی مرتبط با مواد همراه است، همچنین ظرفیت پایین حافظه کاری با سطوح بالای تکانش‌گری در فرد مرتبط است و می‌تواند ولع مصرف را هم در افراد مبتلابه اعتیاد و هم افرادی که در دوران ترک هستند پیش‌بینی کند [13]. همچنین عملکرد ضعیف در تمرینات کامپیوتری آموزش حافظه کاری با عدم پاسخ‌دهی بهینه به روان درمانی، میزان لغزش‌ها، مدت زمان عدم مصرف مواد پس از ترک مصرف مواد، مرتبط هستند. اختلال در حافظه کاری و ظرفیت پایین آن با مشکلاتی در مقاومت در برابر نشانه‌های محیطی مربوط به موادمخدر و ایجاد ولع مصرف شدید، حفظ پرهیز و تصمیم‌گیری نیز همراه است [14]. 
در مطالعات انجام‌شده بر روی جمعیت‌های سوء مصرف‌کنندگان مواد اپیوئیدی، نقایص شناختی، به‌ویژه در حافظه کاری و فرآیندهای توجه، همچنین مقاومت در برابر ولع مصرف و ناتوانی در کنترل تکانه را نشان می‌دهد. همچنین در نظریه‌های عصب‌شناختی اعتیاد به رابطه معکوس ظرفیت حافظه کاری با میزان ولع مصرف و رابطه مستقیم آن با توانایی در کنترل تکانه اشاره شده است [15]. مداخلاتی که عملکردهای شناختی به‌خصوص حافظه کاری را بهبود می‌بخشند این پتانسیل را دارند که به‌عنوان درمان‌های کمکی برای تکمیل MMT و بهبود نتایج درمان نویدبخش باشد.
یکی از راه‌های علاقه‌مند کردن بیماران به انجام تمرینات شناختی، اضافه کردن ویژگی‌های بازی‌های کامپیوتری به تمرینات آموزش شناختی است که آن‌ها را تبدیل به (بازهای جدی) می‌کند. بازی‌های جدی به دسته‌ای از بازی‌های رایانه‌ای گفته می‌شود که هدف آن‌ها فراتر از سرگرمی و تفریح بازیکن است و اغلب باهدف کمک به بهبود سلامت جسم و روان طراحی می‌شوند [5]. مدل توجه هدفمند، یک مدل کارکردی است که از آن برای تبیین فرایندهای ذهنی که به حفظ و پردازش اطلاعات در حافظه کاری کمک می‌کنند، استفاده می‌شود. در مدل توجه هدفمند، توجه به اطلاعات ضروری برای انجام وظایفی که فرد در زندگی برعهده دارد به‌عنوان یک عامل مهم در فعالیت بهینه حافظه کاری در نظر گرفته می‌شود [16].
 به‌عنوان مثال، در مورد اعتیاد به مواد، (مدل توجه هدفمند) اشاره به این موضوع دارد که در افراد معتاد، توجه آن‌ها به محرک‌های مرتبط با مصرف مواد بیشتر از محرک‌های غیرمرتبط است. این تمایل به سوگیری توجه به محرک‌های مرتبط با مصرف مواد به فعال‌سازی سیستم‌های پردازشی شناختی که خاطرات مربوط به مصرف مواد را زنده می‌کند و همچنین فعال‌سازی سیستم‌های پردازشی در مودالیته‌های دیداری فضایی که به پیش‌بینی تجربه مصرف مواد از طریق تصاویر حسی می‌پردازد، منجر می‌شود، درصورتی‌که در این شرایط فرد ناچار به استفاده از سیستم پردازشی شناختی درزمینه دیگری غیر از مصرف مواد باشد، فرآیند تصویرسازی حسی مرتبط با مواد متوقف و از ایجاد ولع مصرف پیشگیری می‌شود [16].
در این مدل، توجه انتخابی فرد معتاد به محرک‌های مرتبط با مصرف مواد در حافظه کاری باعث افزایش احتمال تسهیل فرایندهای پردازش اطلاعات در ذهن که مرتبط با مصرف مواد هستند، می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، باتوجه‌به محدودیت ظرفیت حافظه کاری، افزایش تمرکز و توجه به محرک‌های مرتبط با مصرف مواد، سبب تضعیف فرآیندهای پردازش اطلاعاتی که مربوط به اهداف کوتاه و بلند‌مدت فرد شده که می‌تواند به سازمان‌دهی فعالیت‌های مرتبط با مصرف مواد و تقویت روند اعتیاد منجر شود [2، 17].
اساساً، مشاوره و سایر اشکال روان درمانی نیازمند این است که بیماران برای دریافت، رمزگذاری و ادغام اطلاعات جدید که در طول درمان ارائه می‌شود، برای سازماندهی این اطلاعات و تبدیل آن‌ها به برنامه‌های رفتاری و برای شروع و اجرای این برنامه‌ها صرف‌نظر از رویکرد تئوریک‌شان توانمندی شناختی کافی را داشته باشند. عدم توانایی شناختی کافی در افراد معتاد سبب عدم بهره‌وری مناسب آن‌ها از درمان‌های شناخت‌محور می‌شود [18, 19].
اغلب پژوهش‌های صورت‌گرفته در حوزه اعتیاد با ارائه درمان‌های بازتوانی شناختی در مراکز تحقیقاتی و با حضور پژوهشگران بوده است. پژوهش حاضر اولین پژوهشی است که ترکیب آموزش کنترل توجه و حافظه کاری را به شکل یک بازی جدی به نام بازی حافظه در قالب اپلیکیشن موبایل بازتوانی عصبی یاNeuro Rehab به‌عنوان درمان کمکی به مبتلایان به مصرف اپیوئید درمان نگهدارنده با متادون ارائه می‌دهد. درمان (ترکیب آموزش حافظه کاری و آموزش کنترل توجه )که در پژوهش حاضر انجام شد بر تقویت پردازش‌های بازتابنده و کنترلی بهبود عملکرد استطاله‌های ( بالا به پایین) و تحت کنترل در آوردن پردازش‌های سریع و خودکار و مهار تکانه‌های عصبی استطاله‌های (پایین به بالا) تأکید دارد [20].
از منظر مدل پیشنهادی ما، یک درمان موفق لازم است هر دو نوع پردازش شناختی را به‌طور هم‌زمان برای کسب بیشترین اثر درمانی مورد مداخله قرار دهد. به همین منظور می‌توان مداخلات مؤثری که بر پایه هدف قرار دادن هر دو نوع پردازش شناختی باشد طراحی کرد. 
ساختار کلی تمرینی شناختی که برای مداخله در پژوهش حاضر از آن استفاده شد مانند تست شناختی «corsi block tapping task» می‌باشد، اما در آن مکانیسم‌هایی که کانون توجه فرد را به سمت محرک‌های سالم هدایت می‌کند و از محرک‌های مربوط به مصرف مواد دور می‌کند قرار داده شده است. در این تمرین شناختی به‌جای مربع از 7 تصویر مرتبط با سبک زندگی سالم (تصویره میوه‌جات و لوازم ورزشی) و 2 تصویر مرتبط با مواد استفاده شده است. در تصویر شماره 1 در سمت چپ یک اسکرین شات از بازی حافظه و در سمت راست یک اسکرین شات از تست «corsi block tapping task» مشاهده می‌شود. 

هدف این مطالعه بررسی اثربخشی آموزش حافظه کاری در ترکیب با آموزش کنترل توجه بر میزان ولع مصرف، تکانش‌گری  و حافظه کاری بیماران مبتلابه مصرف اپیوئید تحت درمان نگهدارنده با متادون بود. 

روش
این مطالعه یک کارآزمایی بالینی تصادفی با گروه کنترل و آزمایش بود. برای محاسبه حجم نمونه از نتایج مطالعه باقری و همکاران که اثربخشی تمرینات شناختی کامپیوتری را بر ولع مصرف سوء مصرف‌کنندگان اپیوئید سنجیده بودند استفاده شد [9]. در این مطالعه یکی از پیامدهای موردبررسی کنترل تکانه  بود که از طریق پرسش‌نامه بارات سنجیده شده بود که پیامد اصلی پژوهش حاضر نیز می‌باشد. در این مطالعه پس از انجام مداخله نتایج به شرح ذیل حاصل شده است: 
بدین ترتیب، افکت سایز بین گروه کنترل و آزمایش حدود 1 می‌باشد. حجم نمونه با استفاده از نرم‌افزار جی‌پاور با در نظر گرفتن افکت سایز 1، سطح اطمینان 0/95 و توان آزمون 0/9، برای هر گروه 23 نفر محاسبه شد. باتوجه‌به ماهیت مطالعه و امکان ریزش در نمونه‌ها، با درنظر گرفتن 10 درصد ریزش، برای هر گروه 25 نفر و درمجموع 50 نفر برای اجرای مطالعه موردنیاز بود. روش انتخاب نمونه بدین شیوه بود که ابتدا 50 نفر مرد از میان مراجعین 4 کلینیک ترک اعتیاد در سطح شهر مشهد به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. 
معیارهای ورود به مطالعه شامل محدوده سنی بین 18 تا 49، سواد خواندن و نوشتن، در اختیار داشتن گوشی اندروید 6 و بالاتر، دُز ثابت متادون در حداقل 4 هفته پیش از انجام مطالعه و ثابت ماندن آن در طول مطالعه. 
معیارهای عدم ورود شامل داشتن اختلالات نورولوژیک، سابقه ضربه به سر، تشنج و صرع بود. ملاک خروج از مطالعه شامل عدم تمایل به ادامه مطالعه، عدم دسترسی برای تکمیل پرسش‌نامه‌های مربوطه در پایان مطالعه، عدم اجرای اپلیکیشن در طول 1 هفته در بازه 4 هفتگی انجام مطالعه بود.
پس از جایگزینی شرکت‌کنندگان به دو گروه آزمایش و کنترل، فرم رضایت آگاهانه در اختیارشان قرار گرفت. در فرم رضایت آگاهانه روش و اهداف مطالعه به‌صورت کتبی برای شرکت‌کنندگان توضیح داده شد و پس از امضای آن از دو گروه پیش‌آزمون‌ها گرفته شد و سپس در یک جلسه با هرکدام از شرکت‌کنندگان گروه آزمایش نحوه بازی، آموزش (آموزش توسط یک دانشجوی کارشناسی ارشد و یک استاد با مدرک دکترای بالینی انجام شد) داده شد و از شرکت‌کنندگان گروه آزمایش خواسته شد تا 4 هفته به تمرین آاموزش کنترل توجه در ترکیب با حافظه کاری 60 تا 90 دقیقه در هفته بپردازند. شرکت‌کنندگان در انجام تمرینات آزاد بودند در هر ساعتی از شبانه‌روز تمرینات را تکمیل کنند. شماره همراه مجری طرح در اختیار کلیه شرکت‌کنندگان قرار گرفت تا هر زمان سؤالی داشتند با او مطرح کنند. پس از تکمیل شدن این روند 4 هفته‌ای مجدداً از گروه آزمایش و همچنین گروه کنترل پس‌آزمون گرفته شد. درنهایت داده‌ها جمع‌آوری شد و توسط نرم‌افزار SPSS ویرایش 25 تجزیه‌وتحلیل شد.



ابزارپژوهش 
مقیاس تکانش‌گری بارات
 پرسش‌نامه تکانش‌گری که ارنست بارات و همکاران در سال 2004 آن را ساخته‌اند، قیاس تکانش‌گری بارت همبستگی بسیار خوبی با پرسش‌نامه تکانش‌گری آیزنک دارد و ساختار پرسش‌های گردآوری‌شده از هر دو پرسش‌نامه، نشان‌دهنده ابعادی از تصمیم‌گیری شتاب‌زده و فقدان دوراندیشی است و بر پایه نظریه شخصیتی بارت قرار دارد که حاوی 30 سؤال می‌باشد و 3 عامل (تکانش‌گری شناختی، تکانش‌گری حرکتی و تکانش‌گری برنامه‌ریزی‌نشده) را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. سؤال‌ها به‌صورت 4 گزینه‌ًای از «هرگز تا تقریباً همیشه» درجه‌بندی شده است. این مقیاس یک نمره کل نیز دارد وآلفای کرونباخ به‌دست‌آمده بالای 70 درصد می‌باشد [15].

پرسش‌نامه ولع مصرف
 این پرسش‌نامه را صالحی فدردی، برعرفان و ضیایی طراحی کردند. این پرسش‌نامه مقیاسی حاوی 20 سؤال است که تجربه میزان ولع مصرف افراد را پس از دوره سم‌زدایی می‌سنجد. برای سنجش اعتبار پرسش‌نامه از روش همسانی درونی استفاده شد که میزان آلفای کرونباخ برابر با 0/94 به دست آمد. برای روایی این مقیاس از پرسش‌نامه‌های اطمینان موقعیتی، آنیس [1] و گراهام [2]، خلق مثبت (32-=r و 0/001=P) و منفی (0/55=r و 0/001=P) استفاده شد که جهت و اندازه همبستگی‌ها تأییدکننده روایی پرسش‌نامه میزان ولع مصرف پس از ترک می‌باشد. این پرسش‌نامه بر روی 53 نفر از افراد وابسته به مواد اجرا شد و میزان آلفای کرونباخ به‌دست‌آمده برابر با 0/93 بود.

خرده‌مقیاس‌های فراخنای ارقام حافظه کاری وکسلر
آزمون حافظه کاری وکسلر
 فراخنای ارقام، خرده‌مقیاس حافظه کاری چهارمین ویراست مقیاس هوشی وکسلر است که از 2 قسمت تشکیل شده است: فراخنای ارقام روبه جلو و فراخنای ارقام معکوس. ضریب پایایی درونی مقیاس حافظه کاری وکسلر بسیار بالا و دارای ضریب اعتبار ‌بالاتر از 33 می‌باشد. اعتبار آزمون باز‌آزمون این تکلیف با ضریب اعتبار 13-13 می‌باشد [21]. در ایران در پژوهشی که توسط سائد و همکاران [22] انجام شد میزان پایایی این آزمون با روش آلفای کرنباخ 0/29 و با روش نیمه کردن 0/25 به دست آمد.

روش تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها
 برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در پژوهش حاضر از درصد و توزیع فراوانی، میانگین و انحراف‌معیار و برای اطلاعات توصیفی و همچنین برای تحلیل‌های استنباطی از آزمون پارامتریک تحلیل کوواریانس (چند متغیره) از نرم‌افزار SPSS نسخه 25 استفاده شد.

یافته‌ها
شرکت‌کنندگان این مطالعه 50 نفر از بیماران مبتلابه مصرف اپیوئید بودند که تحت درمان نگهدارنده متادون بودند. براساس اطلاعات جدول شماره 2، میانگین و انحراف‌معیار متغیر سن برای گروه آزمایش 7/94±36/64 سال و برای گروه کنترل 35/24±7/21 سال بود.


در این پژوهش 9 فرد مجرد (18 درصد) و 41 فرد متأهل (82 درصد) بودند. ازنظر تحصیلات در گروه آزمایش بیشتر افراد دارای مدرک دیپلم (8 نفر و 32 درصد) بود و به‌طورکلی در این مطالعه از میان 50 آزمودنی، 9 نفر سیکل، 15 نفر دیپلم، 9 نفر فوق‌دیپلم، 13 نفر لیسانس و 4 نفر دارای مدرک فوق‌لیسانس بودند. میانگین و انحراف‌معیار مدت‌زمان ابتلا به اعتیاد در گروه آزمایش 11/24±5/28 و سال و در گروه کنترل برابر با 5/67±‌11/44 سال است. علاوه‌براین نتایج آزمون کای‌اسکوئر نشان داد که دو گروه کنترل و آزمایش در متغیرهای سن، مدت‌زمان ابتلا به اعتیاد، جنسیت و سطح تحصیلات همسان بوده و تفاوت معناداری با یکدیگر نداشتند (جدول شماره 2). میانگین و انحراف‌معیار مدت ‌زمان آموزش با برنامه ترکیبی آموزش حافظه کاری و آموزش کنترل توجه (بازی حافظه) با اپلیکیشن Neuro-Rehab 22/28 و 22/26 دقیقه بود

بررسی مفروضه‌های تحلیل کوواریانس
قبل از انجام تحلیل کوواریانس، مفروضه‌های آن بررسی شد. به‌این‌ترت  خطی بودن، هم‌خطی چندگانه، همگنی واریانس‌ها و همگنی شیب‌خط رگرسیون موردبررسی قرار گرفت که در ادامه به‌ترتیب بیان شده‌اند.

خطی بودن
یکی از مفروضات اساسی اصلی تحلیل کوواریانس خطی بودن رابطه بین متغیر وابسته و متغیر کمکی (کووریت) است. برای این منظور از نمودار پراکنش استفاده شد و از پیش‌آزمون‌های وسوسه مصرف، کنترل تکانه و عملکرد شناختی به‌عنوان متغیرهای کمکی و پس‌آزمون آن‌ها به‌عنوان متغیرهای وابسته استفاده شد. خطوط رگرسیون نشان داد رابطه میان متغیرهای کمکی و وابسته خطی است.
براساس نمودارهای پراکنش بالا، مفروضه خطی بودن رابطه بین پیش‌آزمون‌ها و پس‌آزمون‌ها در متغیرهای پژوهش تأیید می‌شود.

هم‌خطی چندگانه
همبستگی بالا در میان متغیرهای کمکی هم‌خطی چندگانه نامیده می‌شود که در آزمون‌های چندمتغیری باید از آن اجتناب کرد. در این مطالعه پیش‌آزمون‌ها به‌عنوان متغیرهای کمکی یا کووریت تلقی شدند. ضرایب همبستگی بین پیش‌آزمون ولع مصرف و کنترل تکانش‌گری برابر با 0/27، پیش‌آزمون ولع مصرف با مجموع نمرات فراخنای ارقام روبه‌جلو و معکوس 0/12- و همبستگی بین پیش‌آزمون کنترل تکانش‌گری با مجموع نمرات فراخنای ارقام برابر با 0/20- بود.
 باتوجه‌به همبستگی‌های فوق، از مفروضه‌ هم‌خطی چندگانه بین متغیرهای کمکی اجتناب شده است. برای تشخیص وجود هم‌خطی چندگانه از مقدار شاخص VIF و مقدار شاخص تحمل تولرانس استفاده شد. مقدار تولرانس 0/01 یا کمتر و یا مقدار VIF بزرگ‌تر از 10 نشان‌دهنده‌ هم‌خطی چندگانه است. نتایج نشان داد همبستگی‌های بزرگ بین متغیرهای پیش‌بین وجود ندارد و هم‌خطی چندگانه جدی مشهود نیست. شاخص‌های هم‌خطی حاکی از آن بود که بین متغیرهای پیش‌بین هم‌خطی وجود نداشته و نتایج حاصل قابل‌اتکا است.

همگنی واریانس‌ها
یکی دیگر از مفروضه‌های مهم تحلیل کوواریانس همگنی واریانس‌های متغیرهای آن می‌باشد. در این پژوهش برای بررسی همگنی واریانس متغیرها، از آزمون مساوی بودن واریانس‌های خطای لون استفاده شد. جدول شماره 3 نتایج آزمون همگنی واریانس‌ها را در متغیرهای پژوهش نشان می‌دهد.


نتایج مندرج در جدول شماره 3 نشان می‌دهند که مقادیر F آزمون همگنی واریانس‌ها در متغیرولع مصرف (1/37=F و 0/24=P) تکانش‌گری (0/59=F و 0/44=P) فراخنای ارقام روبه‌جلو (0/31=F و 0/57=P) و فراخنای ارقام معکوس (0/38=F و 0/54=P) مجموع نمرات فراخنای ارقام (3/19=F و 0/08=P) معنی‌دار نیست؛ بنابراین همگنی واریانس‌ها در گروه آزمایشی و کنترل به‌طور معنی‌داری متفاوت نیستند و فرض همگنی واریانس‌ها تأیید می‌شود. به‌طورکلی نتایج نشان می‌دهند که مقادیر F آزمون همگنی واریانس‌ها در متغیرهای پژوهش معنی‌دار نیست؛ بنابراین فرض همگنی واریانس‌ها تأیید می‌شود.

بررسی همگنی شیب‌های رگرسیون
یکی دیگر از پیش‌فرض‌های آزمون کوواریانس، وجود همگنی شیب‌های رگرسیون است. به این معنی که رابطه بین متغیرهای وابسته و متغیر تصادفی کمکی باید برای تمام گروه‌ها یکسان باشد؛ یعنی خطوط رگرسیون باید موازی باشند. برای این هدف، از آزمون کوواریانس و بررسی تعامل بین عامل گروه‌ها و پیش‌آزمون‌ها استفاده شد. چنانچه تعامل بین این دو ازنظر آماری معنی‌دار نباشد، داده‌ها از فرض همگنی شیب‌های رگرسیون پشتیبانی می‌کنند.

همگنی شیب‌های رگرسیون متغیرهایولع مصرف، تکانش‌گری و حافظه کاری
جدول شماره 4، همگنی شیب‌های رگرسیون متغیرهایولع مصرف، تکانش‌گری و سه نوع حافظه کاری را نشان می‌دهد.


نتایج مندرج در جدول شماره 4 نشان می‌دهند که آزمون‌ F تعامل پیش‌آزمون وسوسه مصرف و گروه (0/12=F و 0/72=P)، تعامل پیش‌آزمون تکانش‌گری و گروه (0/06=F و 0/79=P)، تعامل پیش‌آزمون فراخنای ارقام روبه‌جلو و گروه (0/07=F و 0/80=P)، تعامل پیش‌آزمون فراخنای ارقام معکوس و گروه (0/003=F و 0/95=P) و مجموع نمرات فراخنای روبه‌جلو و معکوس و گروه (0/009=F و 0/94=P) معنی‌دار نیست و فرض همگنی شیب‌های رگرسیون تأیید می‌شود. 
تصاویر شماره 1، 2، 3، 4، 5، 6، 7، 8 خطوط رگرسیون و پراکنش نمره‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون متغیرهای پژوهش را در گروه آزمایش و کنترل نشان می‌دهد.

همان‌طور که در تصاویر شماره 1، 2، 3، 4، 5، 6، 7، 8 مشاهده می‌شود خطوط رگرسیون متغیرهای کمکی و متغیرهای وابسته در گروه آزمایش و کنترل تعامل ندارند و فرض همگنی شیب‌های رگرسیون تأیید می‌شود.

نرمال بودن توزیع متغیرها
جهت بررسی نرمال بودن داده‌ها در پژوهش حاضر باتوجه‌به تعداد نمونه50 نفری از آزمون شاپیرو ویلک استفاده شد. نتایج نشان داد که آماره‌های آزمون بهنجاری شاپیرو ویلک متغیرهای ولع مصرف مواد (0/15=P و 0/93=Z)، کنترل تکانش‌گری (0/17=P و 0/94=Z)، مجموع نمرات فراخنای ارقام روبه‌جلو و معکوس (0/58=P و 0/96=Z) نشان‌دهنده‌ی نرمال بودن داده‌ها می‌باشد  (P>0/05).

یافته‌های مربوط به آزمون فرضیه‌ها
باتوجه‌به برقراری پیش‌فرض‌ها برای بررسی فرضیه‌ها از آزمون تحلیل کوواریانس تک متغیری استفاده شد. در این قسمت، نتایج تحلیل فرضیه‌های پژوهش به شرح زیر ارائه می‌شوند:
جهت بررسی اثر مداخله آزمایشی، تحلیل کوواریانس روی میانگین نمره‌های پس‌آزمون، با کنترل پیش‌آزمون‌ متغیر وابسته (ولع مصرف) تکانش‌گری و حافظه کاری انجام شد. جدول شماره 3 نتایج تحلیل کوواریانس‌ تک متغیری را بر روی میانگین نمره‌های پس‌آزمون ولع مصرف، تکانش‌گری و حافظه کاری با کنترل پیش‌آزمون‌ در گروه آزمایش و کنترل نشان می‌دهد.
نتایج مندرج در جدول شماره 5 نشان می‌دهد که F تحلیل کوواریانس‌ تک متغیری برای متغیر وابسته‌  ولع مصرف و تکانشگ‌ری  معنادار می‌باشد (0/59=ŋ2 Partial و 001/P<0 و 67/90=F)  (0/23=ŋ2 Partial و 001/P<0 و 14/37=F)؛ برای متغیر حافظه کاری تحلیل کوواریانس‌ تک متغیری برای متغیر وابسته‌ فراخنای ارقام روبه‌جلو (0/006=ŋ2 Partial و 59/P>0 و 0/28=F)؛ فراخنای ارقام معکوس (0/05=ŋ2 Partialو 12/P>0 و 2/50=F)؛ و مجموع نمرات فراخنای ارقام روبه‌جلو و معکوس (0/04=ŋ2 Partial و 12/P>0 و 2/44=F) معنادار نمی‌باشد.


میانگین تعدیل‌یافته مجموع نمرات فراخنای ارقام روبه‌جلو و عقب گروه آزمایش 8/28 و گروه کنترل 7/71 است که نشان می‌دهد میانگین تعدیل‌یافته فراخنای ارقام گروه آزمایشی در پس‌آزمون بیشتر از گروه کنترل است، اما این تفاوت معنادار نمی‌باشد (05/P>0). 
همان‌طور که در جدول شماره 6 مشاهده می‌شود میانگین و انحراف‌معیار نمره‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون ولع مصرف گروه آزمایش به‌ترتیب 11/23±84/28 و 11/15±80/12؛ و گروه کنترل 7/85±77 و 8/04±76/56 می‌باشد.


میانگین و انحراف‌معیار نمره‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون کنترل تکانش‌گری گروه آزمایش به‌ترتیب 10/23±86/72 و 9/83±79/76 و گروه کنترل 11/78±80/92 و 11/03±79/88؛ میانگین و انحراف‌معیار نمره‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون فراخنای ارقام روبه‌جلو گروه آزمایش به‌ترتیب 0/83±4/24 و 1/12±4/52 و گروه کنترل 0/94±3/84 و 1/02±4/28 می‌باشد
باتوجه‌به نتایجی که در جدول شماره 6 مشاهده می‌شود درپایان این مطالعه گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل کاهش معناداری در متغیرهای ولع مصرف و تکانش‌گری بعد از اتمام مداخله داشتند، اما افزایش معنی‌داری در ظرفیت حافظه کاری گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل در پایان هفته چهارم مشاهده نشد. همان‌طورکه در جدول شماره 7 مشاهده می‌شود بهبود عملکرد شرکت‌کنندگان در انجام برنامه ترکیبی آموزش حافظه کاری و آموزش کنترل توجه (بازی حافظه) با کاهش معنادار نسبت درصدی پاسخ‌های نادرست نسبت به کلیه پاسخ‌ها درهفته چهارم در مقایسه با هفته اول  مطالعه همراه بود.



بحث
 یافته مطالعه حاضر درمورد کاهش معنادار ولع مصرف در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل با یافته باقری و همکاران که تأثیر یک برنامه حافظه کاری را بر ولع مصرف در سوء مصرف‌کنندگان اپیوئید تحت درمان نگهدارنده متادون سنجیده بود، همسو می‌باشد و یافته فدردی و کاکس که تأثیر یک برنامه شناختی تنظیم کنترل توجه را بر سو مصرف‌کنندگان مواد تحت درمان نگهدارنده با اگونیست سنجیده بودند هم‌خوانی دارد. همچنین با یافته روک و همکاران در سال 2017 هم‌خوانی دارد. او در مقاله مروری نظام‌مند خود نشان داد که آموزش حافظه کاری می‌تواند بهبود نسبی در میل شدید به مصرف مواد، کاهش مصرف مواد مخدر منجر شود که با یافته ما و با یافته وایرز  نیز همسو می‌باشد. او که تمرین آموزش حافظه کاری را در افراد الکلی سنجیده بود، کاهش ولع مصرف پس از پایان مطالعه خود در گروه آزمایش مشاهده کرد. در پژوهش پیش‌رو مکانیسم دخیل در کاهش ولع مصرف مواد را می‌توان چنین تبیین کرد: شرکت‌کنندگان گروه آزمایش هنگام تمرین با محرک‌های مرتبط با مواد مواجه می‌شوند و هر گونه توجه به این محرک‌ها سبب می‌شد تا امتیازشان کاهش یابد، یا نتوانند یک مرحله بازی را با موفقیت پشت سر بگذارند.
 در این بازی باتوجه‌به نظریه شرطی‌سازی عامل توجه به محرک‌های مصرف مواد با تنبیه منفی همراه بود. همچنین تلاش برای امتیاز بیشتر و ارتقاء مرحله  (تقویت مثبت) و تکرار این فرآیندها موجب کاهش واکنش‌های خودکار سیستم توجهی فرد نسبت به محرک‌های مرتبط با مواد شده است و سوگیری توجه به این محرک‌ها کاهش یافته است. ازآنجاکه سوگیری توجه نسبت به مواد می‌تواند شدت ولع مصرف را پیش‌بینی کند، می‌توان انتظار داشت در چنین وضعیتی ولع مصرف مواد نیز کاهش یابد. از طرف دیگر بارگذاری اطلاعات جدید ظرفیت حافظه کاری را اشغال می‌کند و فرآیندهای پردازشی اعم از بازداری پاسخ و نگهداری اطلاعات که برای موفقیت در به پایان رساندن هر مرحله از بازی برای فرد ضرورت دارند از سازمان یافتن اطلاعات درمورد مصرف مواد پیشگیری و به تبع آن ولع مصرف را کاهش یا به کلی خنثی می‌کند [6، 23، 24].
جدول شماره 5 نتایج تحلیل کوواریانس‌ تک متغیری را بر روی میانگین نمره‌های پس‌آزمون تکانش‌گری با کنترل پیش‌آزمون‌ در گروه آزمایش و کنترل نشان می‌دهد که کاهش معناداری در نمرات تکانش‌گری گروه آزمایش مشاهده می‌شود. ازآن‌جایی‌که توانایی کنترل توجه باعث عملکرد بهتر و کسب امتیاز در برنامه ترکیبی آموزش حافظه کاری و آموزش کنترل توجه با اپلیکیشن Neuro-Rehab  (بازی حافظه) می‌شد.کاربران ناگزیر به تلاش برای افزایش توانایی کنترل توجه خود بودند. منطقی است که در نظر داشته باشند که انجام مکرر چنین تمرینات آموزشی همچون تمرینی که در اپلیکیشن قرار داده شد، موجب بهبود کنترل تکانه و کاهش تکان‌شگری در کاربران این اپلیکیشن ‌شود.
 یافته ما با یافته‌های بروک و همکاران که اثربخشی یک اپلیکیشن تمرین حافظه کاری را بر کنترل تکانه افراد معتاد به مت آمفتامین بررسی کرده بودند و همچنین باقری و همکاران که اثربخشی آموزش حافظه کاری را بر روی مبتلایان به مصرف مواد اپیوئیدی سنجیده بودند، همسو می‌باشد [9، 25]. همچنین یافته ما با یافته فدردی و کاکس که اثربخشی تمرین کنترل توجه را بر روی افراد الکلی سو مصرف‌کننده مواد سنجیده بودند، همسو می‌باشد [15].
نتایج پژوهش حاصر حاکی از این است که آموزش با اپلیکیشن Neuro-Rehab باعث افزایش مجموع نمرات فراخنای ارقام روبه‌جلو و عقب بیماران گروه آزمایش مبتلابه اختلال مصرف اپیوئید تحت درمان نگهدارنده متادون نسبت به گروه کنترل نمی‌شود. این یافته با یافته وانماکر هم‌خوانی دارد او در پژوهشی که یک تمرین دیداری فضایی حافظه کاری بر روی سوء مصرف‌کنندگان مواد به کار برد، در سنجش حافظه کاری پس از پایان مطالعه در مقیاس‌های سنجشی حافظه کاری تغییر معناداری مشاهده نکرد [26]. 
یافته‌های پژوهش حاضر از جهت این که عملکرد شرکت‌کنندگان در انجام تمرین کنترل توجه در ترکیب با حافظه کاری به‌طور معناداری بهبود یافته است به اثر تمرین اشاره  دارد و با یافته‌های بیکل  و همکاران هم‌خوانی دارد [27, 28]. او در مطالعه‌اش که شرکت‌کنندگان آن مصرف‌کننده مواد محرک بودند، هنگام سنجش شرکت‌کنندگان با تمریناتی غیر از تمرینات مداخله پژوهشی، مشاهده کرد شرکت‌کنندگان گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل بهبود معناداری در عملکرد حافظه کاری نشان ندادند [28].
در پژوهش حاضر نیز بهبود حافظه کاری به‌جز در تمرینی که به‌عنوان مداخله در پژوهش حاضر به کار بردیم مشاهده نشد. دلیل دیگری که برای بهبود عملکرد در هفته چهارم نسبت به هفته اول می‌توان عنوان کرد کاهش سوگیری توجه نسبت به محرک‌های مربوط به مواد است. سوگیری توجه که تمایل نهانی فرد به حفظ توجه به محرک‌های مربوط به مواد در محیط است و می‌تواند عملکرد مناسب فرد را در انجام تمرین مداخله پژوهش حاضر را مختل و از کسب امتیاز توسط شرکت‌کننده جلوگیری کند. وقتی فرد به‌طور مداوم در تلاش است تا به‌جای توجه به محرک‌های مربوط به مواد به محرک‌های دیگر همچون تصاویر میوه و لوازم ورزشی توجه خود را معطوف کند و تبع آن امتیاز کسب کند، می‌توانیم انتظار داشته باشیم که سوگیری توجه او نسبت به محرک‌های مرتبط با مواد کاهش یابد. مطالعات بسیاری بر رابطه مستقیم سوگیری توجه و ولع مصرف تأکید کرده‌اند [29].
بااین‌حال، مطالعه حاضر بهبود قابل‌توجهی را در حافظه کاری که با نمرات خرده‌مقیاس فراخنای ارقام حافظه کاری وکسلر اندازه‌گیری شد، پیدا نکرد. این با برخی از مطالعات پیشین که همچنین شواهدی برای اثربخشی آموزش حافظه کاری بر ظرفیت حافظه کاری یا علائم بالینی در جمعیت بیماران مبتلابه اختلال مصرف مواد پیدا نکردند، مطابقت دارد. این امکان وجود دارد که نوع تمرین، شدت آن، یا ویژگی‌های خاص جمعیت‌شناختی شرکت‌کنندگان بر این نتایج تأثیر گذاشته باشد [28]. لازم است به این نکته توجه داشته باشیم که حافظه کاری یک عملکرد شناختی پیچیده است و با بررسی ادبیات پژوهشی درمی‌یابیم که برای رسیدن به بهبود معنادار در عملکرد حافظه کاری، تمرینات منظم و فشرده لازم است [30].

نتیجه‌گیری
یافته‌های پژوهش حاضر حاکی از این است که مداخله ترکیب آموزش حافظه کاری با آموزش کنترل توجه می‌تواند مداخله کمکی مؤثری در افراد تحت درمان نگهدارنده با متادون باشد. کاهش تکانش‌گری و ولع مصرف در بازه زمانی 4 هفته و صرف زمانی کوتاه برای این تمرین جدید شناختی نیز قابل مشاهده است. در این نوع درمان کمکی درمانگر یا پژوهشگر در کنار شرکت‌کنندگان هنگام انجام تمرین، حضور فیزیکی ندارد، بنابراین لازم است به ایجاد ویژگی‌هایی که باعث جذابیت بیشتر اپلیکیشن‌های بازتوانی شناختی و کاربری آسان‌تر برای افراد می‌شود توجه بیشتری کرد. همچنین می‌توان در پژوهش‌های آینده اپلیکیشن بازتوانی عصبی را در اختیار جوامع پژوهشی غیرمبتلا به اعتیاد که دارای نقص شناختی می‌باشند، قرار داد تا تأثیر آن مورد سنجش قرار گیرد.

محدودیت‌های پژوهش
در پژوهش حاضر ابزار مداخله یک تمرین بازتوانی شناختی بود که در قالب یک اپلیکیشن موبایل در اختیار شرکت‌کنندگان قرار داده شده بود و شرکت‌کنندگان آزاد بودند در طی 4 هفته در هر ساعتی از شبانه‌روز خارج از مراکز آموزشی، ‌پژوهشی و ‌درمانی به تمرین با آن بپردازند و کنترل و اجباری چه برای زمان انجام تمرینات و چه مدت انجام وجود نداشت. این عوامل باعث می‌شد برخی شرکت‌کنندگان مدت‌زمان بسیار کمی را صرف انجام تمرین کنند و همچنین به‌دلیل عدم کنترل ما بر شرایط محیطی که شرکت‌کنندگان در آن به تمرین می‌پرداختند، احتمال اینکه شرکت‌کنندگان در شرایطی با محرک‌های محیطی مختل‌کننده تمرکز به تمرین بپردازند وجود داشت.
 از دیگرمحدودیت‌های پژوهش حاضر تفاوت‌های دارویی شرکت‌کنندگان مثل دُزهای مختلف متادون، اختلالات همبود متفاوت بود.

توصیه برای پژوهش‌های آینده
توصیه می‌شود تحقیقات کنترل‌شده بیشتری با حجم نمونه  بیشتر و گروه شم دارونما صورت گیرد. پیشنهاد می‌شود طراحی تمرینات کنترل توجه و حافظه کاری به‌صورت واقعیت‌مجازی برای افزایش امکان «انتقال دور» (یعنی تأثیر بر زندگی روزمره)، بررسی تأثیر این تمرین شناختی در یک بازه زمانی طولانی‌تر، ایجاد تنوع بیشتر در تصاویر، بررسی تأثیر این تمرین شناختی در پلتفرم‌هایی مانند ویندوز جهت وضوح بیشتر تصاویر همراه با نظارت کارشناس، اضافه کردن قابلیت شخصی‌سازی که در این حالت افراد می‌توانند آنچه که لازم است نسبت به آن سوگیری توجه خود را افزایش یا کاهش دهند، خود انتخاب کنند، انجام شود.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مطالعه حاضرتوسط کمیته اخلاق داشگاه علوم پزشکی مشهد با کد: IR.MUMS.MEDICAL.REC.1401.018و در مرکز ثبت کارآزمایی بالینی با کدIRCT20171031037145N3) ) تأیید شده است. اصول اخلاقی در این مطالعه کاملاً رعایت شده است. شرکت‌کنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند. همچنین همه شرکت‌کنندگان در جریان روند پژوهش بودند و اطلاعات آن‌ها محرمانه حفظ شد.

حامی مالی
این تحقیق هیچ گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.

مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: رضا عمران؛ روش‌شناسی: شکوفه‌علایی، فرشاد شیبانی و علی طلایی. تحقیق: رضا عمران: تأمین مالی: فرشاد شیبانی و رضا عمران؛ نوشتن‌-‌پیش نویس اصلی، نگارش-‌بررسی و ویرایش، منابع و نظارت: همه نویسندگان.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

References
1.Rass O, Schacht RL, Buckheit K, Johnson MW, Strain EC, Mintzer MZ. A randomized controlled trial of the effects of working memory training in methadone maintenance patients. Drug and Alcohol Dependence. 2015; 156:38-46. [DOI:10.1016/j.drugalcdep.2015.08.012] [PMID]   
2.Mohammadkhani P, Mohamai L, Azadmehr H, Taghizade S, Baharloo D. [Effectiveness of guided adolescent problem solving on craving, attitude toward drug abuse and coping strategies in adolescents with substance abuse (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2015; 21(1):26-36. [Link]
3.Klingberg T, Fernell E, Olesen PJ, Johnson M, Gustafsson P, Dahlström K, et al. Computerized training of working memory in children with ADHD--a randomized, controlled trial. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry. 2005; 44(2):177-86. [PMID]
4.Gathercole SE, Pickering SJ. Working memory deficits in children with low achievements in the national curriculum at 7 years of age. The British Journal of Educational Psychology. 2000; 70(2):177-194. [DOI:10.1348/000709900158047] [PMID]
5.No Author. Correction to: Emotional bias modification weakens game-related compulsivity and reshapes frontostriatal pathways. Brain. 2023; 146(2):e13. [DOI:10.1093/brain/awac410]
6.Berridge KC, Kringelbach ML. Affective neuroscience of pleasure: Reward in humans and animals. Psychopharmacology. 2008; 199(3):457-80. [DOI:10.1007/s00213-008-1099-6] [PMID]   
7.Fazeli A, Dolatshahi B, Shakiba S. [The effectiveness of cognitive rehabilitation on improving cognitive deficits in patients with chronic schizophrenia based on cognitive levels (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2022; 28(1):2-19. [DOI:10.32598/ijpcp.28.1.2333.2]
8.Olesen PJ, Westerberg H, Klingberg T. Increased prefrontal and parietal activity after training of working memory. Nat Neurosci. 2004; 7(1):75-9. [DOI:10.1038/nn1165] [PMID]
9.Bagheri Z, Abharian P, Armani A, Taromian F, Mohammadi-Bytamar J, Molavi N, et al. Efficacy of working memory training on craving and cognitive functioning of opiate users. Clinical and Experimental  Psychology. 2018; 4(4):1000202. [DOI:10.4172/2471-2701.1000202]
10.Carretti B, Borella E, De Beni R. Does strategic memory training improve the working memory performance of younger and older adults? Experimental Psychology. 2007; 54(4):311-320. [DOI:10.1027/1618-3169.54.4.311] [PMID]
11.Melby-Lervåg M, Hulme C. Is working memory training effective? A meta-analytic review. Developmental Psychology. 2013; 49(2):270-91. [DOI:10.1037/a0028228] [PMID]
12.Bechara A, Damasio AR, Damasio H, Anderson SW. Insensitivity to future consequences following damage to human prefrontal cortex. Cognition. 1994; 50, 7-15. [DOI:10.1016/0010-0277(94)90018-3] [PMID]
13.Verdejo-Garcia A, Rezapour T, Giddens E, Khojasteh Zonoozi A, Rafei P, Berry J, et al.Cognitive training and remediation interventions for substance use disorders: A Delphi consensus study.Addiction. 2023; 118(5):935-51. [PMID]
14.Baddeley A. Working memory: The interface between memory and cognition. Journal of Cognitive Neuroscience. 1992; 4(3):281-8. [DOI:10.1162/jocn.1992.4.3.281] [PMID]
15.Kirby KN, Petry NM. Heroin and cocaine abusers have higher discount rates for delayed rewards than alcoholics or non-drug using controls. Addiction. 2004; 99(4):461-71. [DOI:10.1111/j.1360-0443.2003.00669.x] [PMID]
16.Holmes J, Gathercole SE, Dunning DL. Adaptive training leads to sustained enhancement of poor working memory in children. Developmental Science. 2009; 12(4):F9-15. [DOI:10.1111/j.1467-7687.2009.00848.x] [PMID]
17.Westerberg H, Jacobaeus H, Hirvikoski T, Clevberger P, Ostensson ML, Bartfai A, et al. Computerized working memory training after stroke--a pilot study. Brain Injury. 2007; 21(1):21-9.  [DOI:10.1080/02699050601148726] [PMID]
18.Wiers RW, Eberl C, Rinck M, Becker ES, Lindenmeyer J. Retraining automatic action tendencies changes alcoholic patients' approach bias for alcohol and improves treatment outcome. Psychological Science. 2011; 22(4):490-7. [DOI:10.1177/0956797611400615] [PMID]
19.Shams A, Eslami Nosratabadi M, Sangari M, Mirmoezzi M. [Effect of cognitive rehabilitation combined with physical exercise on sustained, selective, and alternating attention in school-aged girls attention-deficit/hyperactivity disorder (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2021; 27(3):276-87. [DOI:10.32598/ijpcp.27.3.3342.1]
20.Moradi P, Masjedi A, Jafari M. [Effect of computer games on working memory, visual memory, and executive functions of the elderly (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2021; 27(3):302-17. [DOI:10.32598/ijpcp.27.2.3401.1]
21.Chang L, Ernst T, Speck O, Patel H, DeSilva M, Leonido-Yee M, et al. Perfusion MRI and computerized cognitive test abnormalities in abstinent methamphetamine users. Psychiatry Research. 2002; 114 (2):65–79. [DOI:10.1016/S0925-4927(02)00004-5]
22.Saed O, Rushan R, Moradi AR. [Investigating psychometric properties of Wechsler Memory Scale-Third Edition for the students (Persian)]. Daneshvar Raftar. 2008; 15(31):57-70. [Link]
23.Lawrence PJ, Rooke SM, Creswell C. Review: Prevention of anxiety among at-risk children and adolescents - a systematic review and meta-analysis. Child and Adolescent Mental Health. 2017; 22(3):118-30. [DOI:10.1111/camh.12226] [PMID]
24.Mistarz N, Nielsen AS, Andersen K, Goudriaan AE, Skøt L, Mathiasen K, et al. Brain+ AlcoRecover: A randomized controlled pilot-study and feasibility study of multiple-domain cognitive training using a serious gaming app for treating alcohol use disorders. Frontiers in Psychiatry. 2021; 12:727001. [PMID]
25.Brooks SJ, Wiemerslage L, Burch KH, Maiorana SA, Cocolas E, Schiöth HB, et al. The impact of cognitive training in substance use disorder: The effect of working memory training on impulse control in methamphetamine users. Psychopharmacology. 2017; 234(12):1911-21. [PMID]
26.Wanmaker S, Leijdesdorff SMJ, Geraerts E, van de Wetering BJM, Renkema PJ, Franken IHA. The efficacy of a working memory training in substance use patients: A randomized double-blind placebo-controlled clinical trial. Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology. 2018; 40(5):473-86. [DOI:10.1080/13803395.2017.1372367] [PMID]
27.Fadardi JS, Cox WM.  Reversing the sequence: Reducing alcohol consumption by overcoming alcohol attentional bias. Drug and Alcohol Dependence. 2009; 101(3):137-45. [DOI:10.1016/j.drugalcdep.2008.11.015] [PMID]
28.Bickel WK, Yi R, Landes RD, Hill PF, Baxter C. Remember the future: Working memory training decreases delay discounting among stimulant addicts. Biological Psychiatry. 2011 1 ;69(3):260-5. [DOI:10.1016/j.biopsych.2010.08.017] [PMID]   
29.Delonca D, Trouillet R, Alarcon R, Nalpas B, Perney P. Relationships between attentional bias and craving in alcohol use disorder: Role of metacognitions. Addictive Behaviors. 2021; 117:106846.  [DOI:10.1016/j.addbeh.2021.106846] [PMID]
30.Khemiri L, Brynte C, Stunkel A, Klingberg T, Jayaram-Lindström N. Working memory training in alcohol use disorder: A randomized controlled trial. Alcoholism, Clinical and Experimental Research. 2019; 43(1):135-46. [PMID]