سه شنبه 13 آذر 1403
| English
دوره 26، شماره 4 - ( زمستان 1399 )
جلد 26 شماره 4 صفحات 533-524 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Seddigh R, Azarnik S. History of Contemporary Cultural Psychiatry in Iran. IJPCP 2021; 26 (4) :524-533
URL: http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-3209-fa.html
URL: http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-3209-fa.html
صدیق روح الله، آذرنیک سمیه. تاریخچه روانپزشکی فرهنگی معاصر در ایران. مجله روانپزشكي و روانشناسي باليني ايران. 1399; 26 (4) :524-533
1- مرکز تحقیقات سلامت معنوی، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران. ، ruohollahseddigh@gmail.com
2- مرکز تحقیقات سلامت معنوی، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران.
2- مرکز تحقیقات سلامت معنوی، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران.
متن کامل [PDF 4426 kb]
(1337 دریافت)
| چکیده (HTML) (3068 مشاهده)
متن کامل: (1273 مشاهده)
روانپزشکی فرهنگی یکی از گرایش‌های نسبتاً جدید روانپزشکی است که به ارتباط فرهنگ با ابعاد مختلف بیماری‌های روانپزشکی از اپیدمیولوژی و علامت‌شناسی تا درمان می‌پردازد و امروزه به آن بسیار توجه شده است [1 ،2].
در خلال یک قرن اخیر، توجه به این موضوع رو به افزایش بوده و روان‌پزشکان ایرانی زیادی در معرفی ابعاد مختلف روانپزشکی فرهنگی تلاش کرده‌اند و به نظر می‌رسد که معرفی کوتاه تلاش‌های این روان‌پزشکان که همواره دغدغه و نگرانی، در خصوص ابعاد فرهنگی روانپزشکی در ایران را داشته‌اند، ضرورتی است که سعی می‌شود در این فرصت کوتاه و تا حد امکان بدان پرداخته و به تلاش‌ها و تحقیقات باارزش آن‌ها در این حیطه در بین سال‌های 1315 تا 1398 اشاره شود.
در این مقاله به روش مروری تشریحی و روایتی سعی شده است که با کمک کتاب‌های چاپ‌شده توسط روان‌پزشکان که به نحوی به ارتباط روانپزشکی و فرهنگ پرداخته‌اند و جست‌وجو در مقالات، سایت‌ها، کنگره‌ها و همایش‌های مرتبط با کلیدواژه‌های روانپزشکی فرهنگی، روانپزشکی ایرانی، تاریخچه روانپزشکی، روانپزشکی بین فرهنگی، فرهنگ و بیماری‌های روانپزشکی، فرهنگ و سلامت روان، طب سنتی ایرانی و روانپزشکی، روانپزشکی جامعه‌نگر، روانپزشکی اجتماعی، هنر ایرانی و روانپزشکی، فرهنگ مردم و روانپزشکی، اسلام و روانپزشکی و نیز روان‌درمانی مبتنی بر فرهنگ، نگاهی به مسیر شکل‌گیری زیرساخت‌های روانپزشکی فرهنگی در ایران انداخته شود.
هدف این مقاله، معرفی بیشتر تاریخچه روانپزشکی فرهنگی معاصر و تلاش‌های پیشکسوتان در این حیطه است و در همان ابتدای تلاش برای نگارش این تاریخچه، مشخص شد که با وجود تلاش‌های متعدد انجام‌شده در این حیطه، مستندسازی و ثبت فعالیت‌ها به خوبی انجام نشده؛ بنابراین همان‌طور که در این مقاله و منابع به‌کار‌رفته در آن ذکر شده، دسترسی به اطلاعات در این حیطه، گاه به‌سختی و غیرمستقیم میسر شد که نشان‌دهنده وجود مشکلات در مستندسازی، تدوین و یکپارچه کردن این خدمات است که نیازمند توجه ویژه محققین این حیطه است.
شاید بهتر باشد این مقاله را با نام اولین روان‌پزشک مدرن ایران شروع کنیم. مرحوم دکتر قاسم غنی را می‌توان از نگاه دکتر هاراطون داویدیان، اولین روان‌پزشک مدرن در ایران دانست که از سال 1315، این رشته را به طور رسمی در دانشکده پزشکی تدریس می‌کرد و احاطه خوبی به علوم انسانی و ادبیات فارسی داشت و تألیفاتی چون: «تصحیح حافظ» به اتفاق محمد قزوینی، «تصحیح رباعیات خیام» به اتفاق محمدعلی فروغی و ترجمه آثاری از آناتول فرانس را می‌توان از او نام برد [3].
در ادامه همین رویکرد آموزشی جدید، در سال 1319 کرسی بیماران روانی در دانشکده پزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران ایجاد شد و بعد از تلاش‌های زیاد دکتر حسین رضایی و دکتر عبدالحسین میرسپاسی، در تاریخ 1330/7/4 اولین مرکز آموزشی درمانی روانپزشکی مدرن به نام بیمارستان روزبه رسماً افتتاح شد و به دانشگاه تهران پیوست [4].
دکتر رضایی این دوران را این‌گونه توصیف می‌کند: «رئیس دانشکده پزشکی، سرپرستی بخش روانی (سی تخت) بیمارستان پهلوی را به من واگذار کرده بود؛ معذالک چون دیگر متخصصین، به علت عدم آگاهی، تحمل حضور بیماران روانی را در بیمارستان نداشتند، نقل و انتقال آن‌ها به محلی جدید در دستور کار قرار گرفت. بدین‌‌وسیله باغ بزرگی از املاک دانشکده پزشکی (یک هکتار) واقع در غرب تهران، به عنوان اولین مرکز آموزشی درمانی روانپزشکی (بیمارستان روزبه فعلی)، تأسیس و اداره آن به من محول شد.» [5].
به این ترتیب دکتر رضایی و میرسپاسی عرصه جدیدی را در خدمت به بیماران روانپزشکی پایه‌گذاری کردند. دکتر میرسپاسی در همان سال‌ها از نوعی روان‌درمانی مبتنی بر فرهنگ برای درمان هیستری استفاده می‌کرد و این نوع مداخلات را «جلسات تدابیر نفسانی» می‌نامید.
علاقه ایشان به تأثیر فرهنگ در ایجاد و درمان بیماری‌های روانپزشکی به زودی به سایر ابعاد فرهنگی اجتماعی بیماران روانپزشکی، مثل جنبه‌های قانونی هم گسترش یافت و تحقیقات ایشان در این زمینه باعث شد که در سال 1329، ایشان سرپرستی پزشکی قانونی وزارت دادگستری را بر عهده بگیرد و در مدت سه سال، خدمات ارزنده‌ای را در این حیطه راه‌اندازی کند. این تلاش‌ها باعث افزایش توجه عمومی به مسئله «قانون و بیماران روحی» شد [3].
در ادامه این تلاش‌ها، دکتر هاراطون داویدیان سعی کرد با چاپ کتاب «تاریخچه تکوین روانپزشکی نوین در ایران» [3] این فعالیت‌ها را مستند کند و جنبه‌های متعددی از تاریخچه روانپزشکی مدرن در ایران را معرفی کند. دکتر داویدیان، توجه خاصی به جنبه‌های فرهنگی بیمارهای روانی داشت و سعی کرد تا روانپزشکی ایران را بر اساس فرهنگ و اخلاق جامعه ایرانی شکل دهد و تحقیقات علمی متعددی را در این رشته و بر اساس نیازمندی‌های جامعه پایه‌ریزی کرد.
دکتر داویدیان در همین راستا بیش از صد مقاله به زبان فارسی و انگلیسی در مجلات معتبر داخلی و خارجی منتشر کرده که بیشتر آن‌ها حاصل نتایج بررسی‌ها و مطالعات ایشان درباره جنبه‌های فرهنگی روانپزشکی هستند. وی بیش از ده سال، در زمینه تحقیق در اختلالات افسردگی، با سازمان جهانی بهداشت همکاری کرد. حاصل این همکاری، کتابی است با عنوان «افسردگی در فرهنگ‌های مختلف» که از سوی سازمان جهانی بهداشت به چاپ رسیده است [6].
تألیف دیگر دکتر داویدیان «شناخت و درمان افسردگی در فرهنگ ایرانی» است که از سوی انتشارات فرهنگستان علوم‌پزشکی جمهوری اسلامی ایران به چاپ رسیده است [7]. تألیف این کتاب، با عنایت به توجه عمیق دکتر داویدیان به مسائل ویژه اجتماعی و سنت‌های جامعه ایرانی، با تصویب گروه بهداشت و تغذیه فرهنگستان علوم‌پزشکی به ایشان واگذار شده بود.
دکتر داویدیان در مقاله‌ای با عنوان «تحلیلی از روانپزشکی ایران در آغاز تمدن اسلامی» [8]، به جنبه تاریخی از روانپزشکی فرهنگی در ایران اشاره می‌کند که حائز اهمیت است. او رویکرد پزشکان شهیر ایرانی چون رازی، ابن‌سینا، جرجانی و... را پزشکی مبتنی بر دیدگاه روان‌تنی می‌داند. او می‌گوید که این پزشکان، اختلالات روانپزشکی را حاصل اختلال عمل مغز می‌دانستند و از این رو برای رفع آن‌ها از درمان طبی استفاده می‌کردند.
در کنار کارهای دکتر داویدیان، به نام دکتر ایرج سیاسی می‌رسیم که در سال 1352 به درخواست وزیر رفاه و بهداری و برای طراحی برنامه جامع روانپزشکی و اعتیاد، منصب استادی دانشگاه پیتسبورگ در پنسیلوانیای آمریکا را رها کرد تا مشتاقانه به کمک مردمش بشتابد و با تلاش‌های زیاد، بنیان نهادهایی را پایه‌ریزی کرد که در آن علاقه‌مندان، به مطالعات روانپزشکی، روانشناسی و آموزش و تربیت نیروهای متخصص و کارآمد برای ارائه خدمت بپردازند [9].
در ادامه این تلاش‌ها، در سال 1358، این نهاد با نام »انستیتو روانپزشکی تهران» توسط دکتر احمد محیط و با شعار «تن ز جان و جان ز تن مستور نیست» افتتاح شد، شعاری که امروزه زیبایی‌بخش آرم انستیتو است و این انستیتو نقشی پررنگ در روانپزشکی کشور و به‌ویژه روانپزشکی فرهنگی در سال‌های بعد بازی کرد [10]. نقشی که در ادامه با ریاست دکتر احمد واعظی و دکتر جعفر بوالهری ادامه پیدا کرد و با تأسیس «دفتر مطالعات اسلامی در سلامت روان« توسط این دو، حیطه جدیدی در مطالعات فرهنگی در زمینه سلامت روان ایجاد شد. در کنار این فعالیت‌ها در زمان ریاست دکتر بوالهری بر انستیتو روانپزشکی تهران، اقدامات متعددی با رویکرد روانپزشکی فرهنگی انجام گرفت که به عنوان نمونه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تلاش برای رسیدن به نگرش «اعتیاد بیماری است نه جرم» که محصول حمایت و حرکت دکتر عمران محمد رزاقی، دکتر جعفر بوالهری و مرحوم دکتر اصلان ضرابی بود که به دعوت سازمان بهزیستی کشور و در نشستی با حضور نمایندگان ستاد مبارزه با مواد مخدر و دانشگاه‌ها در گچسر پایه‌ریزی شد؛
- مداخلات روانی اجتماعی در زلزله بم؛
- بازنگری برنامه کشوری سلامت روان؛
- اجرای پایلوت و طرح کشوری پیشگیری از خودکشی و خشونت خانگی و ثبت موارد آن؛
- تدوین قانون بهداشت روان؛
- تلاش در توسعه پژوهش‌های نظام سلامت و پایلوت الگوهای نو در خدمات سلامت روان؛
- جلوگیری از تصویب قانون ازدواج مجدد برای مردان [11].
در ادامه تلاش‌های صورت‌گرفته در این دوران برای پررنگ کردن اهمیت فرهنگ و تأثیر آن بر جنبه‌های مختلف روانپزشکی، می‌توان به مقاله دکتر محمد صنعتی، با عنوان «زمینه‌های روانپزشکی پویا» اشاره کرد. در این مقاله ایشان به ارتباط جنبه‌های فرهنگی و مداخلات این حیطه که هزاران سال توسط فرهنگ‌های مختلف برای بیماران روانپزشکی به کار می‌رفته است، می‌پردازد. او ریشه‌های روانپزشکی پویا را در یک تاریخچه فرهنگی غنی جهانی جست‌وجو می‌کند و به نوعی آن را در ادامه و در ارتباط عمیق با این سیر و تکامل فرهنگی می‌بیند و این‌گونه مقاله‌اش را به پایان می‌رساند:
«بدین‌گونه، علمی که بر مبنای فرهنگ‌های اروپایی قرن نوزدهم و بهره‌گیری از فرهنگ بدوی و قدیم و فرهنگ‌های دیگر نقاط عالم پایه‌گذاری شده بود، خود منشأ حرکت فرهنگی تازه شد... اکنون روانپزشکی پویای نوین، چنان در بافت فرهنگی فرو رفته است که جزئی از آن محسوب می‌شود و اگر دوشادوش و در جهت دیگر تحولات و پیشرفت‌های فرهنگی حرکت نمی‌کرد، محققاً نمی‌توانست جایی در فرهنگ جدید داشته باشد» [12].
اگرچه دکتر صنعتی در این مقاله اشاره زیادی به فرهنگ ایرانی نمی‌کند و تنها اشاره کوچکی به بوعلی سینا و روان‌درمانی منتسب به او می‌کند، ولی تلاش ایشان برای تغییر نگاه روان‌پزشکان به اهمیت فرهنگ در روانپزشکی، تا آنجا که مکاتب جدید روان‌درمانی را زاییده فرهنگ دانستن، از اهمیت‌های این مقاله است.
در ادامه به مقاله‌ای از دکتر احمد واعظی در سال 1373 می‌توانیم اشاره کنیم که با نگاهی نقادانه در مقاله‌ای با عنوان «مقدمه‌ای در روانپزشکی بین فرهنگی»، به اهمیت توجه به روانپزشکی فرهنگی می‌پردازد. او معتقد است که روانپزشکی غربی، جوابگوی نیازهای مراجعین ایرانی نیست و باید با توجه بر فرهنگ ایرانی، مداخلاتی متناسب با این فرهنگ طراحی کرد. او با اشاره به کتاب‌های منطق‌الطیر، منازل السائرین و مثنوی معنوی، این باور را در جمع‌بندی می‌آورد که «روان‌پزشکان و روان‌شناسانِ دردآشنای این سرزمین، اگر بخواهند در دل و جان مردم حضور داشته باشند، باید این مفهوم «دل و جان» را باور کنند.» [13].
در ادامه در سال 1375 دکتر سید علی احمدی ابهری، در مقاله‌ای به اهمیت باورهای فرهنگی و مذهبی در درمان بیماران روانپزشکی می‌پردازد و با اشاره به اهمیت این باورها در شکل‌گیری و درمان بیماری‌های بدنی و روانی به معرفی تأثیر روان‌درمانی مذهبی در چند بیمار می‌پردازد [14].
در خلال این سال‌ها به‌‌تدریج روان‌پزشکان دیگری نیز به ابعاد مختلفی از روانپزشکی فرهنگی پرداختند. در سال 1377، دکتر سید مهدی حسن‌زاده در مقاله‌ای با عنوان «نگاهی به بیماری‌های روانی از دیدگاه فرهنگ مردم» [15] به باورهای موجود در فرهنگ ایرانی که مرتبط با بیماری‌های روانپزشکی است، اشاره می‌کند و در ادامه به برخی از ویژگی‌های فرهنگی بیماران ایرانی می‌پردازد و در خصوص نحوه شرح‌حال‌گیری از مسائلی چون مشکلات جنسی، اعتیاد و غیره توصیه‌های فرهنگی می‌کند و به اهمیت توجه روان‌پزشکان به زبان بدن بیماران، مثل تماس چشمی و گویش‌های محلی می‌پردازد و در انتها پیشنهاد می‌کند که «در دوره‌های دستیاری روانپزشکی کشور، در زمینه امور فرهنگی، مذهبی، ادبی و روانشناسی مثنوی و حافظ، کمتر سخن به میان می‌آید. شایسته است که در تدوین درس‌نامه‌ها و برنامه‌های آموزشی روانپزشکی کشور، این امور نیز گنجانده شود.» [15].
او که به اهمیت توجه به مشکلات روانپزشکی در جامعه و نیاز به طراحی برنامه‌های سلامت روان منطبق با فرهنگ، کاملاً آگاه بود، سال‌ها پیش از این مقاله، نخستین طرح ادغام بهداشت روان در شبکه‌های بهداشتی کشور را در سال 1367 با موفقیت به انجام رسانده بود و احتمالاً اجرای این طرح بر شکل‌گیری نگاه فوق بی‌تأثیر نبوده است، طرحی مهم که حاصل تلاش‌های تهیه‌کنندگان پیش‌نویس برنامه ملی بهداشت روان بود که علاوه بر دکتر ویگ، از سازمان جهانی بهداشت، دکتر احمد محیط (سازمان‌دهنده و دبیر برنامه)، دکتر هاراطون داویدیان (رئیس جلسات)، دکتر محمد صنعتی، دکتر ابوالقاسم حسینی، دکتر نصرت‌الله پورافکاری، دکتر سید حسین فخر، دکتر فریدون مهرابی و روان‌پزشکان دیگری که توسط دکتر احمد محیط از سراسر کشور دعوت شده بودند نیز شرکت داشتند [11] و همه این افراد را باید به نوعی، پیشروان روانپزشکی فرهنگی ایران دانست که با طراحی طرحی منطبق با فرهنگ، خدمات سلامت روان را به خانه‌های مردم در روستاها بردند و مردم هم این طرح را که منطبق با فرهنگ ایرانی بود، به‌‌خوبی پذیرفتند.
دکتر حسن‌زاده در ادامه توجه به تفاوت‌های فرهنگی در حیطه روانپزشکی، پژوهش بین‌المللی خودکشی را با همکاری دکتر جعفر بوالهری و دکتر کاظم ملکوتی و سازمان بهداشت جهانی در سال 1380 در ایران انجام داد تا دوباره نشان دهد که مشکلات روانپزشکی، چقدر متأثر از فرهنگ هستند و ایشان در راستای همین علاقه در سال 1382، دوره یک‌ساله فلوشیپ روانپزشکی فرهنگی را در دانشگاه مک گیل گذراند.
علاقه ایشان و اعضای کمیته روانپزشکی جامعه‌نگر گروه روانپزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران به این حیطه، باعث راه‌اندازی واحد روانپزشکی جامعه‌نگر در سال 1388-1387 در مرکز آموزشی و درمانی روانپزشکی ایران شد [16]. در همین سال‌ها و در ادامه همین تلاش‌ها، ایشان سمینار ملی پیشگیری از خودکشی را در سال 1387 و با تأکید بر ابعاد فرهنگی و اجتماعی و با عنوان دبیر علمی برگزار کردند و این تلاش‌ها برای درک ابعاد فرهنگی و اختصاصی خودکشی در ایران درنهایت منجر به شکل‌گیری «جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی در ایران» در سال 1392 شد که به مطالعات و مداخلات اختصاصی و منطبق با فرهنگ در این حیطه می‌پردازد [17].
در ادامه این روند افزایش حساسیت روان‌پزشکان به این حیطه، به ابعاد مختلف روانپزشکی فرهنگی توجه شد. به عنوان نمونه، مطالعه دکتر عبدالوهاب وهاب‌زاده نشان داد که باورهای فرهنگی مراجعین، بر تجربه و تحمل استرس مؤثر است [18] و دکتر داوود شاه‌محمدی در مقاله «بررسی مقدماتی محتوایِ فرهنگیِ هذیان‌های بیماران روانی بستری»، به اهمیت فرهنگ در شکل‌دهی علائم روانپزشکی پرداخت [19] و دکتر باقر وفایی در تبریز در مطالعه‌ای با عنوان «الگوی علائم بالینی در صد بیمار مبتلا به اختلال تبدیلی در فرهنگ آذربایجان»، نشان داد که تنش‌های فامیلی، اشتغال، فقدان و مسائل جنسی و نازایی از مهم‌ترین علل استرس‌زای این اختلال در این قوم هستند [20].
در سال‌های بعد دکتر احمد واعظی مجدد با اصرار بر نیاز به نگاه بومی در روانپزشکی، به معرفی فرصت‌های موجود در فرهنگ ایرانی اسلامی برای ارائه یک دید جامع‌نگر پرداخت [21] و تأکید کرد که باید در این نگاه کل‌نگر، متغیرهایی چون خانواده، شاخص‌های فرهنگی، مذهبی و غیره در ارائه خدمات به بیماران و مراجعین لحاظ شوند.
در همین سال‌ها و در همایش‌های سالانه روان‌پزشکان، اهمیت فرهنگ در روانپزشکی، جایگاه پررنگ‌تری پیدا کرد و کسانی چون دکتر صفا مقصودلو از بیمارستان روانپزشکی فارابی اصفهان به ارائه مقاله در این حیطه پرداختند. دکتر مقصودلو در مقاله «فرهنگ، ساختار اجتماعی و بهداشت روان» اشاره می‌کند که فرهنگ و ساختار اجتماعی، نقش اساسی در شکل‌گیری برخی بیماری‌های روانپزشکی و نگرش جامعه به آن‌ها و درنهایت، در پذیرش درمان توسط بیمار و خانواده بیمار دارد [22].
در ادامه این گفتمان، بعضی از اختلالات روانپزشکی، به طور اختصاصی مورد توجه روانپزشکی جامعه‌نگر فرهنگی قرار گرفتند. مثلاً دکتر احمدعلی نوربالا در مقاله «اعتیاد از دیدگاه روانپزشکی جامعه‌نگر» به اهمیت استرس‌های اجتماعی و فرهنگی بر این اختلال پرداخت و بیان کرد که با توجه به اینکه قسمتی از جامعه ایرانی از نظر فرهنگی دارای ویژگی‌هایی چون هیجان‌طلبی، غمگینی و رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی است و با مشخص شدن ارتباط نزدیک سوءمصرف مواد با این هیجانات منفی در مطالعات، می‌توان آن‌ها را از عوامل خطر در بروز اختلال‌های رفتاری روانی و سوءمصرف مواد در ایران به شمار آورد [23].
در ادامه، روان‌پزشکان تمایل بر معرفی رسمی «روانپزشکی اجتماعی» پیدا کردند که در واقع نوعی دیگر از نگاه به فرهنگ در حیطه روانپزشکی است که تعامل نزدیکی با روانپزشکی فرهنگی دارد. مثلاً دکتر احمد محیط در همایش سالانه انجمن روان‌پزشکان ایران در سال 1390، در سخنرانی خود، این رشته را این‌گونه معرفی می‌کند:
«روانپزشکی اجتماعی، گرایشی در روانپزشکی است که توجهی ویژه به بررسی تأثیر عوامل اجتماعی بر علت‌شناسی و چگونگی بروز بیماری‌های هیجانی و روانی دارد. بهره‌گیری از محیط اجتماعی برای درمان و ایجاد برنامه‌های گروهی و جامعه پایه برای پیشگیری و همچنین سود بردن از روانپزشکی در مسائل اجتماعی، صنعت، مسائل حقوقی، آموزش و پرورش و فعالیت‌های دیگری از این دست، در گستره روانپزشکی اجتماعی جای می‌گیرند.
مسائل روانپزشکی اجتماعی همیشه همگون نیستند و این رشته گاهی دربرگیرنده نظریه‌ها و رویکردهایی است که ظاهراً بی‌ارتباط با یکدیگرند. مردم‌شناسی اجتماعی، روانشناسی اجتماعی، روانپزشکی فرهنگی و جامعه‌شناسی، نمونه‌هایی از این رشته‌ها هستند.» [24].
دکتر محیط در مجالی دیگر به اهمیت ابعاد فرهنگی در مدیریت بیماران روانپزشکی می‌پردازد و به اهمیت این نگاه کل‌نگر در درمان بیماران اشاره می‌کند و حتی آن را نگاهی وسیع‌تر از نگاه زیستی روانی اجتماعی می‌داند و می‌گوید: «این نگاه، اندیشه رایج «یک بیماری، یک علت، یک درمان» را به چالش می‌کشد.» [25] دکتر محیط در مقاله‌ای دیگر به ارتباط یک جزء از فرهنگ؛ یعنی ادبیات با روانپزشکی و مکاتب روان‌درمانی جهان می‌پردازد [26].
در خلال این سال‌ها و با افزایش توجه به روانپزشکی فرهنگی، چهار همایش ملی در این حیطه در کشور برگزار شد. دکتر محمدعلی شیرازی با بنیان‌گذاری اولین همایش روانپزشکی فرهنگی اجتماعی در کشور، رسماً این حیطه را وارد فضای گفت‌وگوی علمی دانشگاهی و جامعه کرد و با برگزاری دو دوره با ریاست خود، سعی در تقویت این گفتمان جدید کرد. این همایش در دور سوم با ریاست دکتر اصغر الهی و به دبیری دکتر میرفرهاد قلعه‌بندی ادامه یافت و آخرین دوره آن نیز با ریاست دکتر سید مهدی حسن‌زاده و دبیر علمی دکتر مریم رسولیان و دبیر اجرایی دکتر امیرحسین جلالی، برای توسعه این گفتمان تلاش کرد. اگرچه مستندات سه کنگره اول در دسترس نبود و اطلاعات تنها از روی مستندات کنگره چهارم و مصاحبه با دبیرهای علمی کنگره‌های قبلی به دست آمد [27].
در اینجا لازم است که اشاره کوتاهی به فعالیت‌های دکتر اصغر الهی در این حیطه و به خصوص در راستای ارتباط روانپزشکی و ادبیات بکنیم و برای این کار، تذکره زیر را از زبان دکتر امیرحسین جلالی در وصف ایشان می‌آوریم. «دکتر الهی در معرفـی خـود در آخـرین مجموعـه داسـتان چاپ‌شده‌اش با عنوان "حکایت عشق و عاشقی ما" می‌نویسـد: "دلم می‌خواست نویسنده‌ای بنام یا روانپزشکی توانا شوم؛ که به هیچ‌کدام از این دو آرزوی خود دست نیافتم. با این همه هنوز امیدوارم که شاید... ".
خودنگاری دکتر الهی بـیش از آنکه نـاظر بـه جایگـاه وی در داسـتان‌نویسـی معاصـر یـا جامعـه روانپزشکی باشـد، مؤیـد فروتنـی اوسـت، مؤلفـه‌ای اخلاقـی و شخصیتی که همه دوستان و همکارانش به عنوان یک ویژگـی برجسته او از آن یاد می‌کنند. دکتر الهی داستان‌نویسـی را در دهـه 40 خورشـیدی بـا مجموعه داستان "بازی" آغاز و طی سال‌های دهـه پنجاه تـا هشتاد آثـار مانـدگاری را خلـق کـرد. وی در سـال 1377 بـه خـاطر نگارش رمان "سال‌مرگی" برنده جایزه معتبر ادبی بنیاد گلشیری شد.
اغلب داستان‌های موفق اصغر الهی بر بستر سبکی با عنوان "داستان روان‌شناختی" خلق شده‌اند. سبکی که توسـط افـرادی چــون صــادق هــدایت و دکتــر غلامحســین ســاعدی بــه داستان‌نویسی فارسی معرفـی شـد. اصـغر الهـی، امـا فن و شیوه‌ای نو نیز در داستان‌نویسی فارسی ابداع کرد که فن "خودواگویی روانی" نام نهاده شده است. فنی که در ایـن نوشته کوتاه، مجالی برای معرفی آن نیست.
در زمینه روانپزشکی از دکتر الهی تنها یک تـألیف به جا مانده: "پیش‌درآمدی بر روانشناسی اجتماعی: رابطه پزشک و بیمار"؛ اثری که اهمیت رابطه با بیمـاران را در سـپهر حرف‌های وی نشان می‌دهد.
الهی در زمینه نشانه‌شناسی اختلالات روانـی نام‌آور و یگانه بود؛ چنان‌که در این زمینه ابداعاتی نیز داشـت. متأسفانه مرگ فرصت نداد که اثر او در این زمینه با عنـوان «زبـان روانپزشکی» به زیور طبع آراسته شود» [28]. این ارتباط روانپزشکی و ادبیات فارسی که از سال‌ها پیش مورد توجه روان‌پزشکان قرار گرفته بود، در این سال‌ها در مقالات دکتر جواد وهاب‌زاده نیز نمود پیدا کرد.
او در مقالات خود به ارتباط و اهمیت ادبیات با اخلاق پزشکی [29] و تعدادی از اختلالات روانپزشکی مانند اضطراب جدایی پرداخت [30]. گرایش به نوشتن رمان‌های روان‌شناختی هم بین روان‌پزشکان علاقه‌مندانی پیدا کرد که می‌توان به رمان The Psychotragedy از دکتر بیژن اعظم زنگنه در این زمینه اشاره‌ای بکنیم، رمانی که در آن به بیان خاطرات روزانه یک روان‌پزشک می‌پردازد [31].
در خلال همین تلاش‌ها، نیاز به یک زبان مشترک و معادل‌سازی برای اصطلاحات پزشکی و روانپزشکی در زبان فارسی و همچنین معادل‌سازی واژه‌های متون قدیمی پزشکی ایرانی و طب سنتی ایرانی با طب جدید احساس می‌شد که تلاش‌های زیاد دکتر حسن مرندی در تدوین »فرهنگ پزشکی« و ترجمه‌های متعدد ایشان، تا حدی این نقصان را جبران کرد [32].
در ادامه، تلاش‌های روان‌پزشکان در این حیطه، باعث قرار گرفتن این مفاهیم در کتاب‌های دانشگاهی روانپزشکی ایران هم شد؛ مثلاً در کتاب «درس‌نامه جامع روانپزشکی ایران» به نویسندگی دکتر محمدرضا محمدی و همکاران که در سال 1388 به چاپ رسید، فصولی با عناوین «تاریخچه روانپزشکی در ایران و جهان»، «روانپزشکی و معنویت» و «روانپزشکی و روزه‌داری» به این حیطه اختصاص یافته است [33].
این توجه به روانپزشکی فرهنگی در کتاب «درس‌نامه روانپزشکی بالینی و علوم رفتاری» به نویسندگی دکتر میر فرهاد قلعه‌بندی و همکاران هم لحاظ شده است و فصولی با عناوین:
- «تاریخچه روانپزشکی در ایران و جهان» تألیف دکتر غلامرضا میر سپاسی؛
- «روانپزشکی فرهنگی» تألیف دکتر عاطفه سلطانی‌فر، دکتر نغمه مخبر، دکتر فاطمه محرری و دکتر علی ثاقبی؛
- «روانپزشکی جامعه‌نگر» تألیف دکتر محمدباقر صابری زفرقندی؛
- «همه‌گیرشناسی اختلالات روانپزشکی در ایران و جهان» تألیف دکتر احمدعلی نوربالا؛
- «طب مکمل و درمان‌های جایگزین» تألیف دکتر امید رضایی؛
- «رویکرد معنوی در روانپزشکی» تألیف دکتر جعفر بوالهری؛
- «روانپزشکی قانونی» تألیف دکتر مهدی نصر اصفهانی و دکتر سید مهدی صابری.
در کتاب لحاظ شده است [34] که نشان می‌دهد چطور پیشکسوتان این رشته در ایران به این امر دقت کرده و بدان پرداخته‌اند و در پایان لازم است از تلاش‌های دکتر بیرون گود، انسان‌شناس آمریکایی هم یادی بکنیم که مطالعات ایشان در زمینه مفهوم‌پردازی معنایی بیماری‌های روانپزشکی در بین مردم ایران، از مقالات شاخص و پراستناد در این حیطه است که کمک مهمی به درک اهمیت فرهنگ در رابطه با روانپزشکی کرده است [35].
در خلال این سال‌ها، روان‌پزشکان زیادی در معرفی ابعاد مختلف روانپزشکی فرهنگی از حیطه اپیدمیولوژی تا مفهوم‌پردازی‌های فرهنگی بیماری‌های روانپزشکی گام برداشته‌اند و به نظر می‌رسد ارائه این تلاش‌ها، به عنوان منابع آموزشی به رزیدنت‌ها و دانشجویان می‌تواند برای تبیین و رشد بیشتر این حیطه کمک‌کننده باشد، اگرچه نقص در مستندسازی، تدوین و یکپارچه کردن این خدمات همچنان وجود دارد که نیازمند توجه ویژه محققین این حیطه است.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
همه اصول اخلاقی در این مقاله رعایت شده است.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، طراحی، ویراستاری و مرور نهایی: روح‌الله صدیق؛ جمع‌آوری داده‌ها و آماده‌سازی و نگارش اولیه: سمیه آذرنیک.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این پژوهش تعارض منافع ندارد.
در خلال یک قرن اخیر، توجه به این موضوع رو به افزایش بوده و روان‌پزشکان ایرانی زیادی در معرفی ابعاد مختلف روانپزشکی فرهنگی تلاش کرده‌اند و به نظر می‌رسد که معرفی کوتاه تلاش‌های این روان‌پزشکان که همواره دغدغه و نگرانی، در خصوص ابعاد فرهنگی روانپزشکی در ایران را داشته‌اند، ضرورتی است که سعی می‌شود در این فرصت کوتاه و تا حد امکان بدان پرداخته و به تلاش‌ها و تحقیقات باارزش آن‌ها در این حیطه در بین سال‌های 1315 تا 1398 اشاره شود.
در این مقاله به روش مروری تشریحی و روایتی سعی شده است که با کمک کتاب‌های چاپ‌شده توسط روان‌پزشکان که به نحوی به ارتباط روانپزشکی و فرهنگ پرداخته‌اند و جست‌وجو در مقالات، سایت‌ها، کنگره‌ها و همایش‌های مرتبط با کلیدواژه‌های روانپزشکی فرهنگی، روانپزشکی ایرانی، تاریخچه روانپزشکی، روانپزشکی بین فرهنگی، فرهنگ و بیماری‌های روانپزشکی، فرهنگ و سلامت روان، طب سنتی ایرانی و روانپزشکی، روانپزشکی جامعه‌نگر، روانپزشکی اجتماعی، هنر ایرانی و روانپزشکی، فرهنگ مردم و روانپزشکی، اسلام و روانپزشکی و نیز روان‌درمانی مبتنی بر فرهنگ، نگاهی به مسیر شکل‌گیری زیرساخت‌های روانپزشکی فرهنگی در ایران انداخته شود.
هدف این مقاله، معرفی بیشتر تاریخچه روانپزشکی فرهنگی معاصر و تلاش‌های پیشکسوتان در این حیطه است و در همان ابتدای تلاش برای نگارش این تاریخچه، مشخص شد که با وجود تلاش‌های متعدد انجام‌شده در این حیطه، مستندسازی و ثبت فعالیت‌ها به خوبی انجام نشده؛ بنابراین همان‌طور که در این مقاله و منابع به‌کار‌رفته در آن ذکر شده، دسترسی به اطلاعات در این حیطه، گاه به‌سختی و غیرمستقیم میسر شد که نشان‌دهنده وجود مشکلات در مستندسازی، تدوین و یکپارچه کردن این خدمات است که نیازمند توجه ویژه محققین این حیطه است.
شاید بهتر باشد این مقاله را با نام اولین روان‌پزشک مدرن ایران شروع کنیم. مرحوم دکتر قاسم غنی را می‌توان از نگاه دکتر هاراطون داویدیان، اولین روان‌پزشک مدرن در ایران دانست که از سال 1315، این رشته را به طور رسمی در دانشکده پزشکی تدریس می‌کرد و احاطه خوبی به علوم انسانی و ادبیات فارسی داشت و تألیفاتی چون: «تصحیح حافظ» به اتفاق محمد قزوینی، «تصحیح رباعیات خیام» به اتفاق محمدعلی فروغی و ترجمه آثاری از آناتول فرانس را می‌توان از او نام برد [3].
در ادامه همین رویکرد آموزشی جدید، در سال 1319 کرسی بیماران روانی در دانشکده پزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران ایجاد شد و بعد از تلاش‌های زیاد دکتر حسین رضایی و دکتر عبدالحسین میرسپاسی، در تاریخ 1330/7/4 اولین مرکز آموزشی درمانی روانپزشکی مدرن به نام بیمارستان روزبه رسماً افتتاح شد و به دانشگاه تهران پیوست [4].
دکتر رضایی این دوران را این‌گونه توصیف می‌کند: «رئیس دانشکده پزشکی، سرپرستی بخش روانی (سی تخت) بیمارستان پهلوی را به من واگذار کرده بود؛ معذالک چون دیگر متخصصین، به علت عدم آگاهی، تحمل حضور بیماران روانی را در بیمارستان نداشتند، نقل و انتقال آن‌ها به محلی جدید در دستور کار قرار گرفت. بدین‌‌وسیله باغ بزرگی از املاک دانشکده پزشکی (یک هکتار) واقع در غرب تهران، به عنوان اولین مرکز آموزشی درمانی روانپزشکی (بیمارستان روزبه فعلی)، تأسیس و اداره آن به من محول شد.» [5].
به این ترتیب دکتر رضایی و میرسپاسی عرصه جدیدی را در خدمت به بیماران روانپزشکی پایه‌گذاری کردند. دکتر میرسپاسی در همان سال‌ها از نوعی روان‌درمانی مبتنی بر فرهنگ برای درمان هیستری استفاده می‌کرد و این نوع مداخلات را «جلسات تدابیر نفسانی» می‌نامید.
علاقه ایشان به تأثیر فرهنگ در ایجاد و درمان بیماری‌های روانپزشکی به زودی به سایر ابعاد فرهنگی اجتماعی بیماران روانپزشکی، مثل جنبه‌های قانونی هم گسترش یافت و تحقیقات ایشان در این زمینه باعث شد که در سال 1329، ایشان سرپرستی پزشکی قانونی وزارت دادگستری را بر عهده بگیرد و در مدت سه سال، خدمات ارزنده‌ای را در این حیطه راه‌اندازی کند. این تلاش‌ها باعث افزایش توجه عمومی به مسئله «قانون و بیماران روحی» شد [3].
در ادامه این تلاش‌ها، دکتر هاراطون داویدیان سعی کرد با چاپ کتاب «تاریخچه تکوین روانپزشکی نوین در ایران» [3] این فعالیت‌ها را مستند کند و جنبه‌های متعددی از تاریخچه روانپزشکی مدرن در ایران را معرفی کند. دکتر داویدیان، توجه خاصی به جنبه‌های فرهنگی بیمارهای روانی داشت و سعی کرد تا روانپزشکی ایران را بر اساس فرهنگ و اخلاق جامعه ایرانی شکل دهد و تحقیقات علمی متعددی را در این رشته و بر اساس نیازمندی‌های جامعه پایه‌ریزی کرد.
دکتر داویدیان در همین راستا بیش از صد مقاله به زبان فارسی و انگلیسی در مجلات معتبر داخلی و خارجی منتشر کرده که بیشتر آن‌ها حاصل نتایج بررسی‌ها و مطالعات ایشان درباره جنبه‌های فرهنگی روانپزشکی هستند. وی بیش از ده سال، در زمینه تحقیق در اختلالات افسردگی، با سازمان جهانی بهداشت همکاری کرد. حاصل این همکاری، کتابی است با عنوان «افسردگی در فرهنگ‌های مختلف» که از سوی سازمان جهانی بهداشت به چاپ رسیده است [6].
تألیف دیگر دکتر داویدیان «شناخت و درمان افسردگی در فرهنگ ایرانی» است که از سوی انتشارات فرهنگستان علوم‌پزشکی جمهوری اسلامی ایران به چاپ رسیده است [7]. تألیف این کتاب، با عنایت به توجه عمیق دکتر داویدیان به مسائل ویژه اجتماعی و سنت‌های جامعه ایرانی، با تصویب گروه بهداشت و تغذیه فرهنگستان علوم‌پزشکی به ایشان واگذار شده بود.
دکتر داویدیان در مقاله‌ای با عنوان «تحلیلی از روانپزشکی ایران در آغاز تمدن اسلامی» [8]، به جنبه تاریخی از روانپزشکی فرهنگی در ایران اشاره می‌کند که حائز اهمیت است. او رویکرد پزشکان شهیر ایرانی چون رازی، ابن‌سینا، جرجانی و... را پزشکی مبتنی بر دیدگاه روان‌تنی می‌داند. او می‌گوید که این پزشکان، اختلالات روانپزشکی را حاصل اختلال عمل مغز می‌دانستند و از این رو برای رفع آن‌ها از درمان طبی استفاده می‌کردند.
در کنار کارهای دکتر داویدیان، به نام دکتر ایرج سیاسی می‌رسیم که در سال 1352 به درخواست وزیر رفاه و بهداری و برای طراحی برنامه جامع روانپزشکی و اعتیاد، منصب استادی دانشگاه پیتسبورگ در پنسیلوانیای آمریکا را رها کرد تا مشتاقانه به کمک مردمش بشتابد و با تلاش‌های زیاد، بنیان نهادهایی را پایه‌ریزی کرد که در آن علاقه‌مندان، به مطالعات روانپزشکی، روانشناسی و آموزش و تربیت نیروهای متخصص و کارآمد برای ارائه خدمت بپردازند [9].
در ادامه این تلاش‌ها، در سال 1358، این نهاد با نام »انستیتو روانپزشکی تهران» توسط دکتر احمد محیط و با شعار «تن ز جان و جان ز تن مستور نیست» افتتاح شد، شعاری که امروزه زیبایی‌بخش آرم انستیتو است و این انستیتو نقشی پررنگ در روانپزشکی کشور و به‌ویژه روانپزشکی فرهنگی در سال‌های بعد بازی کرد [10]. نقشی که در ادامه با ریاست دکتر احمد واعظی و دکتر جعفر بوالهری ادامه پیدا کرد و با تأسیس «دفتر مطالعات اسلامی در سلامت روان« توسط این دو، حیطه جدیدی در مطالعات فرهنگی در زمینه سلامت روان ایجاد شد. در کنار این فعالیت‌ها در زمان ریاست دکتر بوالهری بر انستیتو روانپزشکی تهران، اقدامات متعددی با رویکرد روانپزشکی فرهنگی انجام گرفت که به عنوان نمونه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تلاش برای رسیدن به نگرش «اعتیاد بیماری است نه جرم» که محصول حمایت و حرکت دکتر عمران محمد رزاقی، دکتر جعفر بوالهری و مرحوم دکتر اصلان ضرابی بود که به دعوت سازمان بهزیستی کشور و در نشستی با حضور نمایندگان ستاد مبارزه با مواد مخدر و دانشگاه‌ها در گچسر پایه‌ریزی شد؛
- مداخلات روانی اجتماعی در زلزله بم؛
- بازنگری برنامه کشوری سلامت روان؛
- اجرای پایلوت و طرح کشوری پیشگیری از خودکشی و خشونت خانگی و ثبت موارد آن؛
- تدوین قانون بهداشت روان؛
- تلاش در توسعه پژوهش‌های نظام سلامت و پایلوت الگوهای نو در خدمات سلامت روان؛
- جلوگیری از تصویب قانون ازدواج مجدد برای مردان [11].
در ادامه تلاش‌های صورت‌گرفته در این دوران برای پررنگ کردن اهمیت فرهنگ و تأثیر آن بر جنبه‌های مختلف روانپزشکی، می‌توان به مقاله دکتر محمد صنعتی، با عنوان «زمینه‌های روانپزشکی پویا» اشاره کرد. در این مقاله ایشان به ارتباط جنبه‌های فرهنگی و مداخلات این حیطه که هزاران سال توسط فرهنگ‌های مختلف برای بیماران روانپزشکی به کار می‌رفته است، می‌پردازد. او ریشه‌های روانپزشکی پویا را در یک تاریخچه فرهنگی غنی جهانی جست‌وجو می‌کند و به نوعی آن را در ادامه و در ارتباط عمیق با این سیر و تکامل فرهنگی می‌بیند و این‌گونه مقاله‌اش را به پایان می‌رساند:
«بدین‌گونه، علمی که بر مبنای فرهنگ‌های اروپایی قرن نوزدهم و بهره‌گیری از فرهنگ بدوی و قدیم و فرهنگ‌های دیگر نقاط عالم پایه‌گذاری شده بود، خود منشأ حرکت فرهنگی تازه شد... اکنون روانپزشکی پویای نوین، چنان در بافت فرهنگی فرو رفته است که جزئی از آن محسوب می‌شود و اگر دوشادوش و در جهت دیگر تحولات و پیشرفت‌های فرهنگی حرکت نمی‌کرد، محققاً نمی‌توانست جایی در فرهنگ جدید داشته باشد» [12].
اگرچه دکتر صنعتی در این مقاله اشاره زیادی به فرهنگ ایرانی نمی‌کند و تنها اشاره کوچکی به بوعلی سینا و روان‌درمانی منتسب به او می‌کند، ولی تلاش ایشان برای تغییر نگاه روان‌پزشکان به اهمیت فرهنگ در روانپزشکی، تا آنجا که مکاتب جدید روان‌درمانی را زاییده فرهنگ دانستن، از اهمیت‌های این مقاله است.
در ادامه به مقاله‌ای از دکتر احمد واعظی در سال 1373 می‌توانیم اشاره کنیم که با نگاهی نقادانه در مقاله‌ای با عنوان «مقدمه‌ای در روانپزشکی بین فرهنگی»، به اهمیت توجه به روانپزشکی فرهنگی می‌پردازد. او معتقد است که روانپزشکی غربی، جوابگوی نیازهای مراجعین ایرانی نیست و باید با توجه بر فرهنگ ایرانی، مداخلاتی متناسب با این فرهنگ طراحی کرد. او با اشاره به کتاب‌های منطق‌الطیر، منازل السائرین و مثنوی معنوی، این باور را در جمع‌بندی می‌آورد که «روان‌پزشکان و روان‌شناسانِ دردآشنای این سرزمین، اگر بخواهند در دل و جان مردم حضور داشته باشند، باید این مفهوم «دل و جان» را باور کنند.» [13].
در ادامه در سال 1375 دکتر سید علی احمدی ابهری، در مقاله‌ای به اهمیت باورهای فرهنگی و مذهبی در درمان بیماران روانپزشکی می‌پردازد و با اشاره به اهمیت این باورها در شکل‌گیری و درمان بیماری‌های بدنی و روانی به معرفی تأثیر روان‌درمانی مذهبی در چند بیمار می‌پردازد [14].
در خلال این سال‌ها به‌‌تدریج روان‌پزشکان دیگری نیز به ابعاد مختلفی از روانپزشکی فرهنگی پرداختند. در سال 1377، دکتر سید مهدی حسن‌زاده در مقاله‌ای با عنوان «نگاهی به بیماری‌های روانی از دیدگاه فرهنگ مردم» [15] به باورهای موجود در فرهنگ ایرانی که مرتبط با بیماری‌های روانپزشکی است، اشاره می‌کند و در ادامه به برخی از ویژگی‌های فرهنگی بیماران ایرانی می‌پردازد و در خصوص نحوه شرح‌حال‌گیری از مسائلی چون مشکلات جنسی، اعتیاد و غیره توصیه‌های فرهنگی می‌کند و به اهمیت توجه روان‌پزشکان به زبان بدن بیماران، مثل تماس چشمی و گویش‌های محلی می‌پردازد و در انتها پیشنهاد می‌کند که «در دوره‌های دستیاری روانپزشکی کشور، در زمینه امور فرهنگی، مذهبی، ادبی و روانشناسی مثنوی و حافظ، کمتر سخن به میان می‌آید. شایسته است که در تدوین درس‌نامه‌ها و برنامه‌های آموزشی روانپزشکی کشور، این امور نیز گنجانده شود.» [15].
او که به اهمیت توجه به مشکلات روانپزشکی در جامعه و نیاز به طراحی برنامه‌های سلامت روان منطبق با فرهنگ، کاملاً آگاه بود، سال‌ها پیش از این مقاله، نخستین طرح ادغام بهداشت روان در شبکه‌های بهداشتی کشور را در سال 1367 با موفقیت به انجام رسانده بود و احتمالاً اجرای این طرح بر شکل‌گیری نگاه فوق بی‌تأثیر نبوده است، طرحی مهم که حاصل تلاش‌های تهیه‌کنندگان پیش‌نویس برنامه ملی بهداشت روان بود که علاوه بر دکتر ویگ، از سازمان جهانی بهداشت، دکتر احمد محیط (سازمان‌دهنده و دبیر برنامه)، دکتر هاراطون داویدیان (رئیس جلسات)، دکتر محمد صنعتی، دکتر ابوالقاسم حسینی، دکتر نصرت‌الله پورافکاری، دکتر سید حسین فخر، دکتر فریدون مهرابی و روان‌پزشکان دیگری که توسط دکتر احمد محیط از سراسر کشور دعوت شده بودند نیز شرکت داشتند [11] و همه این افراد را باید به نوعی، پیشروان روانپزشکی فرهنگی ایران دانست که با طراحی طرحی منطبق با فرهنگ، خدمات سلامت روان را به خانه‌های مردم در روستاها بردند و مردم هم این طرح را که منطبق با فرهنگ ایرانی بود، به‌‌خوبی پذیرفتند.
دکتر حسن‌زاده در ادامه توجه به تفاوت‌های فرهنگی در حیطه روانپزشکی، پژوهش بین‌المللی خودکشی را با همکاری دکتر جعفر بوالهری و دکتر کاظم ملکوتی و سازمان بهداشت جهانی در سال 1380 در ایران انجام داد تا دوباره نشان دهد که مشکلات روانپزشکی، چقدر متأثر از فرهنگ هستند و ایشان در راستای همین علاقه در سال 1382، دوره یک‌ساله فلوشیپ روانپزشکی فرهنگی را در دانشگاه مک گیل گذراند.
علاقه ایشان و اعضای کمیته روانپزشکی جامعه‌نگر گروه روانپزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران به این حیطه، باعث راه‌اندازی واحد روانپزشکی جامعه‌نگر در سال 1388-1387 در مرکز آموزشی و درمانی روانپزشکی ایران شد [16]. در همین سال‌ها و در ادامه همین تلاش‌ها، ایشان سمینار ملی پیشگیری از خودکشی را در سال 1387 و با تأکید بر ابعاد فرهنگی و اجتماعی و با عنوان دبیر علمی برگزار کردند و این تلاش‌ها برای درک ابعاد فرهنگی و اختصاصی خودکشی در ایران درنهایت منجر به شکل‌گیری «جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی در ایران» در سال 1392 شد که به مطالعات و مداخلات اختصاصی و منطبق با فرهنگ در این حیطه می‌پردازد [17].
در ادامه این روند افزایش حساسیت روان‌پزشکان به این حیطه، به ابعاد مختلف روانپزشکی فرهنگی توجه شد. به عنوان نمونه، مطالعه دکتر عبدالوهاب وهاب‌زاده نشان داد که باورهای فرهنگی مراجعین، بر تجربه و تحمل استرس مؤثر است [18] و دکتر داوود شاه‌محمدی در مقاله «بررسی مقدماتی محتوایِ فرهنگیِ هذیان‌های بیماران روانی بستری»، به اهمیت فرهنگ در شکل‌دهی علائم روانپزشکی پرداخت [19] و دکتر باقر وفایی در تبریز در مطالعه‌ای با عنوان «الگوی علائم بالینی در صد بیمار مبتلا به اختلال تبدیلی در فرهنگ آذربایجان»، نشان داد که تنش‌های فامیلی، اشتغال، فقدان و مسائل جنسی و نازایی از مهم‌ترین علل استرس‌زای این اختلال در این قوم هستند [20].
در سال‌های بعد دکتر احمد واعظی مجدد با اصرار بر نیاز به نگاه بومی در روانپزشکی، به معرفی فرصت‌های موجود در فرهنگ ایرانی اسلامی برای ارائه یک دید جامع‌نگر پرداخت [21] و تأکید کرد که باید در این نگاه کل‌نگر، متغیرهایی چون خانواده، شاخص‌های فرهنگی، مذهبی و غیره در ارائه خدمات به بیماران و مراجعین لحاظ شوند.
در همین سال‌ها و در همایش‌های سالانه روان‌پزشکان، اهمیت فرهنگ در روانپزشکی، جایگاه پررنگ‌تری پیدا کرد و کسانی چون دکتر صفا مقصودلو از بیمارستان روانپزشکی فارابی اصفهان به ارائه مقاله در این حیطه پرداختند. دکتر مقصودلو در مقاله «فرهنگ، ساختار اجتماعی و بهداشت روان» اشاره می‌کند که فرهنگ و ساختار اجتماعی، نقش اساسی در شکل‌گیری برخی بیماری‌های روانپزشکی و نگرش جامعه به آن‌ها و درنهایت، در پذیرش درمان توسط بیمار و خانواده بیمار دارد [22].
در ادامه این گفتمان، بعضی از اختلالات روانپزشکی، به طور اختصاصی مورد توجه روانپزشکی جامعه‌نگر فرهنگی قرار گرفتند. مثلاً دکتر احمدعلی نوربالا در مقاله «اعتیاد از دیدگاه روانپزشکی جامعه‌نگر» به اهمیت استرس‌های اجتماعی و فرهنگی بر این اختلال پرداخت و بیان کرد که با توجه به اینکه قسمتی از جامعه ایرانی از نظر فرهنگی دارای ویژگی‌هایی چون هیجان‌طلبی، غمگینی و رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی است و با مشخص شدن ارتباط نزدیک سوءمصرف مواد با این هیجانات منفی در مطالعات، می‌توان آن‌ها را از عوامل خطر در بروز اختلال‌های رفتاری روانی و سوءمصرف مواد در ایران به شمار آورد [23].
در ادامه، روان‌پزشکان تمایل بر معرفی رسمی «روانپزشکی اجتماعی» پیدا کردند که در واقع نوعی دیگر از نگاه به فرهنگ در حیطه روانپزشکی است که تعامل نزدیکی با روانپزشکی فرهنگی دارد. مثلاً دکتر احمد محیط در همایش سالانه انجمن روان‌پزشکان ایران در سال 1390، در سخنرانی خود، این رشته را این‌گونه معرفی می‌کند:
«روانپزشکی اجتماعی، گرایشی در روانپزشکی است که توجهی ویژه به بررسی تأثیر عوامل اجتماعی بر علت‌شناسی و چگونگی بروز بیماری‌های هیجانی و روانی دارد. بهره‌گیری از محیط اجتماعی برای درمان و ایجاد برنامه‌های گروهی و جامعه پایه برای پیشگیری و همچنین سود بردن از روانپزشکی در مسائل اجتماعی، صنعت، مسائل حقوقی، آموزش و پرورش و فعالیت‌های دیگری از این دست، در گستره روانپزشکی اجتماعی جای می‌گیرند.
مسائل روانپزشکی اجتماعی همیشه همگون نیستند و این رشته گاهی دربرگیرنده نظریه‌ها و رویکردهایی است که ظاهراً بی‌ارتباط با یکدیگرند. مردم‌شناسی اجتماعی، روانشناسی اجتماعی، روانپزشکی فرهنگی و جامعه‌شناسی، نمونه‌هایی از این رشته‌ها هستند.» [24].
دکتر محیط در مجالی دیگر به اهمیت ابعاد فرهنگی در مدیریت بیماران روانپزشکی می‌پردازد و به اهمیت این نگاه کل‌نگر در درمان بیماران اشاره می‌کند و حتی آن را نگاهی وسیع‌تر از نگاه زیستی روانی اجتماعی می‌داند و می‌گوید: «این نگاه، اندیشه رایج «یک بیماری، یک علت، یک درمان» را به چالش می‌کشد.» [25] دکتر محیط در مقاله‌ای دیگر به ارتباط یک جزء از فرهنگ؛ یعنی ادبیات با روانپزشکی و مکاتب روان‌درمانی جهان می‌پردازد [26].
در خلال این سال‌ها و با افزایش توجه به روانپزشکی فرهنگی، چهار همایش ملی در این حیطه در کشور برگزار شد. دکتر محمدعلی شیرازی با بنیان‌گذاری اولین همایش روانپزشکی فرهنگی اجتماعی در کشور، رسماً این حیطه را وارد فضای گفت‌وگوی علمی دانشگاهی و جامعه کرد و با برگزاری دو دوره با ریاست خود، سعی در تقویت این گفتمان جدید کرد. این همایش در دور سوم با ریاست دکتر اصغر الهی و به دبیری دکتر میرفرهاد قلعه‌بندی ادامه یافت و آخرین دوره آن نیز با ریاست دکتر سید مهدی حسن‌زاده و دبیر علمی دکتر مریم رسولیان و دبیر اجرایی دکتر امیرحسین جلالی، برای توسعه این گفتمان تلاش کرد. اگرچه مستندات سه کنگره اول در دسترس نبود و اطلاعات تنها از روی مستندات کنگره چهارم و مصاحبه با دبیرهای علمی کنگره‌های قبلی به دست آمد [27].
در اینجا لازم است که اشاره کوتاهی به فعالیت‌های دکتر اصغر الهی در این حیطه و به خصوص در راستای ارتباط روانپزشکی و ادبیات بکنیم و برای این کار، تذکره زیر را از زبان دکتر امیرحسین جلالی در وصف ایشان می‌آوریم. «دکتر الهی در معرفـی خـود در آخـرین مجموعـه داسـتان چاپ‌شده‌اش با عنوان "حکایت عشق و عاشقی ما" می‌نویسـد: "دلم می‌خواست نویسنده‌ای بنام یا روانپزشکی توانا شوم؛ که به هیچ‌کدام از این دو آرزوی خود دست نیافتم. با این همه هنوز امیدوارم که شاید... ".
خودنگاری دکتر الهی بـیش از آنکه نـاظر بـه جایگـاه وی در داسـتان‌نویسـی معاصـر یـا جامعـه روانپزشکی باشـد، مؤیـد فروتنـی اوسـت، مؤلفـه‌ای اخلاقـی و شخصیتی که همه دوستان و همکارانش به عنوان یک ویژگـی برجسته او از آن یاد می‌کنند. دکتر الهی داستان‌نویسـی را در دهـه 40 خورشـیدی بـا مجموعه داستان "بازی" آغاز و طی سال‌های دهـه پنجاه تـا هشتاد آثـار مانـدگاری را خلـق کـرد. وی در سـال 1377 بـه خـاطر نگارش رمان "سال‌مرگی" برنده جایزه معتبر ادبی بنیاد گلشیری شد.
اغلب داستان‌های موفق اصغر الهی بر بستر سبکی با عنوان "داستان روان‌شناختی" خلق شده‌اند. سبکی که توسـط افـرادی چــون صــادق هــدایت و دکتــر غلامحســین ســاعدی بــه داستان‌نویسی فارسی معرفـی شـد. اصـغر الهـی، امـا فن و شیوه‌ای نو نیز در داستان‌نویسی فارسی ابداع کرد که فن "خودواگویی روانی" نام نهاده شده است. فنی که در ایـن نوشته کوتاه، مجالی برای معرفی آن نیست.
در زمینه روانپزشکی از دکتر الهی تنها یک تـألیف به جا مانده: "پیش‌درآمدی بر روانشناسی اجتماعی: رابطه پزشک و بیمار"؛ اثری که اهمیت رابطه با بیمـاران را در سـپهر حرف‌های وی نشان می‌دهد.
الهی در زمینه نشانه‌شناسی اختلالات روانـی نام‌آور و یگانه بود؛ چنان‌که در این زمینه ابداعاتی نیز داشـت. متأسفانه مرگ فرصت نداد که اثر او در این زمینه با عنـوان «زبـان روانپزشکی» به زیور طبع آراسته شود» [28]. این ارتباط روانپزشکی و ادبیات فارسی که از سال‌ها پیش مورد توجه روان‌پزشکان قرار گرفته بود، در این سال‌ها در مقالات دکتر جواد وهاب‌زاده نیز نمود پیدا کرد.
او در مقالات خود به ارتباط و اهمیت ادبیات با اخلاق پزشکی [29] و تعدادی از اختلالات روانپزشکی مانند اضطراب جدایی پرداخت [30]. گرایش به نوشتن رمان‌های روان‌شناختی هم بین روان‌پزشکان علاقه‌مندانی پیدا کرد که می‌توان به رمان The Psychotragedy از دکتر بیژن اعظم زنگنه در این زمینه اشاره‌ای بکنیم، رمانی که در آن به بیان خاطرات روزانه یک روان‌پزشک می‌پردازد [31].
در خلال همین تلاش‌ها، نیاز به یک زبان مشترک و معادل‌سازی برای اصطلاحات پزشکی و روانپزشکی در زبان فارسی و همچنین معادل‌سازی واژه‌های متون قدیمی پزشکی ایرانی و طب سنتی ایرانی با طب جدید احساس می‌شد که تلاش‌های زیاد دکتر حسن مرندی در تدوین »فرهنگ پزشکی« و ترجمه‌های متعدد ایشان، تا حدی این نقصان را جبران کرد [32].
در ادامه، تلاش‌های روان‌پزشکان در این حیطه، باعث قرار گرفتن این مفاهیم در کتاب‌های دانشگاهی روانپزشکی ایران هم شد؛ مثلاً در کتاب «درس‌نامه جامع روانپزشکی ایران» به نویسندگی دکتر محمدرضا محمدی و همکاران که در سال 1388 به چاپ رسید، فصولی با عناوین «تاریخچه روانپزشکی در ایران و جهان»، «روانپزشکی و معنویت» و «روانپزشکی و روزه‌داری» به این حیطه اختصاص یافته است [33].
این توجه به روانپزشکی فرهنگی در کتاب «درس‌نامه روانپزشکی بالینی و علوم رفتاری» به نویسندگی دکتر میر فرهاد قلعه‌بندی و همکاران هم لحاظ شده است و فصولی با عناوین:
- «تاریخچه روانپزشکی در ایران و جهان» تألیف دکتر غلامرضا میر سپاسی؛
- «روانپزشکی فرهنگی» تألیف دکتر عاطفه سلطانی‌فر، دکتر نغمه مخبر، دکتر فاطمه محرری و دکتر علی ثاقبی؛
- «روانپزشکی جامعه‌نگر» تألیف دکتر محمدباقر صابری زفرقندی؛
- «همه‌گیرشناسی اختلالات روانپزشکی در ایران و جهان» تألیف دکتر احمدعلی نوربالا؛
- «طب مکمل و درمان‌های جایگزین» تألیف دکتر امید رضایی؛
- «رویکرد معنوی در روانپزشکی» تألیف دکتر جعفر بوالهری؛
- «روانپزشکی قانونی» تألیف دکتر مهدی نصر اصفهانی و دکتر سید مهدی صابری.
در کتاب لحاظ شده است [34] که نشان می‌دهد چطور پیشکسوتان این رشته در ایران به این امر دقت کرده و بدان پرداخته‌اند و در پایان لازم است از تلاش‌های دکتر بیرون گود، انسان‌شناس آمریکایی هم یادی بکنیم که مطالعات ایشان در زمینه مفهوم‌پردازی معنایی بیماری‌های روانپزشکی در بین مردم ایران، از مقالات شاخص و پراستناد در این حیطه است که کمک مهمی به درک اهمیت فرهنگ در رابطه با روانپزشکی کرده است [35].
در خلال این سال‌ها، روان‌پزشکان زیادی در معرفی ابعاد مختلف روانپزشکی فرهنگی از حیطه اپیدمیولوژی تا مفهوم‌پردازی‌های فرهنگی بیماری‌های روانپزشکی گام برداشته‌اند و به نظر می‌رسد ارائه این تلاش‌ها، به عنوان منابع آموزشی به رزیدنت‌ها و دانشجویان می‌تواند برای تبیین و رشد بیشتر این حیطه کمک‌کننده باشد، اگرچه نقص در مستندسازی، تدوین و یکپارچه کردن این خدمات همچنان وجود دارد که نیازمند توجه ویژه محققین این حیطه است.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
همه اصول اخلاقی در این مقاله رعایت شده است.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، طراحی، ویراستاری و مرور نهایی: روح‌الله صدیق؛ جمع‌آوری داده‌ها و آماده‌سازی و نگارش اولیه: سمیه آذرنیک.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این پژوهش تعارض منافع ندارد.
References
1.Bhugra D, Bhui K. Textbook of cultural psychiatry. Cambridge: Cambridge University Press; 2018. [DOI:10.1017/9781316810057]
2.Tseng WS. Handbook of cultural psychiatry: Academic Press; 2001. [DOI:10.1016/B978-012701632-0/50128-5]
3.Davidian H. [History of the development of modern psychiatry in Iran (Persian)]. Tehran: Arjmand Publications; 2008.
4.Sadeghi M, Mirsepassi G. [Psychiatry in Iran (Persian)]. International Psychiatry. 2005; 2(10):10-2. [DOI:10.1192/S1749367600007487] [PMID] [PMCID]
5.Rezai K. [The story of an Iranian psychiatrist: Memoirs of Dr. Hossein Rezai (Persian)]. Tehran: Yush Publications; 2004. https://www.gisoom.com/book/1279572/
1.Bhugra D, Bhui K. Textbook of cultural psychiatry. Cambridge: Cambridge University Press; 2018. [DOI:10.1017/9781316810057]
2.Tseng WS. Handbook of cultural psychiatry: Academic Press; 2001. [DOI:10.1016/B978-012701632-0/50128-5]
3.Davidian H. [History of the development of modern psychiatry in Iran (Persian)]. Tehran: Arjmand Publications; 2008.
4.Sadeghi M, Mirsepassi G. [Psychiatry in Iran (Persian)]. International Psychiatry. 2005; 2(10):10-2. [DOI:10.1192/S1749367600007487] [PMID] [PMCID]
5.Rezai K. [The story of an Iranian psychiatrist: Memoirs of Dr. Hossein Rezai (Persian)]. Tehran: Yush Publications; 2004. https://www.gisoom.com/book/1279572/
6.Sartorius N, Davidian H, Ernberg G, Fenton F, Fujii I, Gastpar M, et al. Trastornos depresivos en diferentes culturas: informe de un estudio de la OMS en colaboración relativo a la Evaluación Normalizada de Trastornos Depresivos: OrganizaciónPanamericana de la Salud; 1983.
7.Davidian H. [Recognition and treatment of depression in Iranian culture (Persian)]. Tehran: Farhangestan of Medical Sciences of the Islamic Republic of Iran; 2008. http://centlib.iums.ac.ir:8800/site/catalogue/96206
8.Davidian H. [An analysis of Iranian psychiatry at the beginning of islamic civilization (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 1995; 2(2):7-15. http://ijpcp.iums.ac.ir/browse.php?a_id=1668&sid=1&slc_lang=fa
9.Mohseni S. [History of Tehran Psychiatric Institute (Part 1) (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2015; 21(3):274-6. http://ijpcp.iums.ac.ir/browse.php?a_id=2513&sid=1&slc_lang=fa
10.Mohseni S. [History of Tehran psychiatric institute (Part 2) (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2016; 22(1):77-80. http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-2595-fa.html
11.Bolhari J. [History of Tehran Institute of psychiatry (Part III) (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2017; 23(3):380-9. [DOI:10.29252/nirp.ijpcp.23.3.380]
12.Sanati M. [Cultural contexts of dynamic psychiatry (Persian)]. Tehran University Medical Journal. 1989; 47(1):57-67. https://journals.tums.ac.ir/tumj/article-1-1779-fa.html
13.Vaezi A. [An introduction to cross- cultural psychiatry (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 1994; 1(2):50-7. http://ensani.ir/fa/article/18098/
14.Abhari SAA. [The Role of faith and religious beliefs in healing physical and emotional disorders (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 1996; 2(4):3-11. http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-1743-en.html
15.Hassanzadeh SM. [A review of mental disorders in Iranian folklore (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 1998; 4(1):57-62. http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-1723-en.html
16.Ghadiri M, Rasoulian M. [History of Iran Psychiatry Hospital (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2017; 23(1):118-125. [DOI:10.18869/nirp.ijpcp.23.1.118]
17.Malakouti SK. Statute of Iranian Scientific Society for Suicide Prevention [Internet]. 2013 [Updated 2013 September 1]. Available from: http://socialwork.ir/
18.Vahhabzadeh AV, Malek A, Khorassani M. [Definition and tolerance of stress among religious groups (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 1998; 4(2):46-52. http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-1740-en.html
19.Shahmohammadi D, Ashgharzadeh Amin S, Ehsanmanesh M. [Preliminary study of cultural contents of mentally disordered inpatient’s delusions (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2001; 7(1):33-9. http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-1964-en.html
20.Vafaee B, Rejaii H, Nazemi A. [The study patterns of clinical manifestations in 100 patients with conversion disorders in Azarbaijan Culture (Persian)]. The Horizon of Medical Sciences. 2004; 10(1):31-7. http://hms.gmu.ac.ir/article-1-256-en.html
21.Vaezi SA. [Investigating the dimensions of holistic and partial medicine in traditional and modern medicine: the need to move towards holistic medicine in the field of indigenous psychiatry (Persian)]. Paper presented at: Annual Conference of the Iranian Psychiatrists Association. 10 December 2012; Tehran, Iran. https://www.sid.ir/Fa/Seminar/ViewPaper.aspx?ID=21534
22.Maghsoodloo S. [Culture, social structure, and mental health (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2010; 16(3):361-2. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=123152
23.Tafti AAN. [Addiction from a community-based psychiatric perspective (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2010; 16(3):350. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=123215
24.Mohit A. [Introduction to Social Psychiatry (Persian)]. Paper presented at: Annual Conference of the Iranian Psychiatrists Association. 10 October 2012; Tehran, Iran. https://www.sid.ir/fa/seminar/ViewPaper.aspx?ID=21516
25.Mohit A. [Spirituality, culture, and mental health (Persian)]. Paper presented at: Annual Conference of the Iranian Psychiatrists Association. 18-21 October 2018; Tehran, Iran. https://www.sid.ir/Fa/Seminar/SeminarList.aspx?ID=789
26.Mohit A. [Why literature and psychiatry? (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2010; 16(3):62-3. https://www.sid.ir/Fa/Journal/ViewPaper.aspx?id=122496
27.Hasanzadeh SM. The fourth congress of cultural and social psychiatry. inauguration and express of the objectives of the conference [Internet]. 2015 [Updated 2015 May 13-15]. Available from: http://ravanpezeshkan.com/wp-content/uploads/2015/05/Booklet-hamayesh-94.pdf
28.Jalali A. [Both renowned authors and talented psychiatrist (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2012; 18(2):87. http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-1607-en.pdf
29.Vahabzadeh J. [The first story of the first book of Masnavi Manavi from the point of view of medical ethics (Persian)]. Hafez. 2007; 41:23-7. http://ensani.ir/fa/article/254615/
30.Vahabzadeh J. [Hafez and separation anxiety (Persian)]. Hafez. 2006; 29:78-80. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/178541/
31.Ravanpezeshkan. About Dr. Bijan Azam Zanganeh 2002 [Internet]. 2021 [Updated 2021]. Available from: http://ravanpezeshkan.com/home/
32.Ravanpezeshkan. Biography of Dr. Hassan Marandi Hassan Marandi [Internet].2021 [Updated 2021]. Available from: http://ravanpezeshkan.com/home/
33.Mohammadi M. [Iranian textbook of psychiatry (Persian)]. Tehran: Tehran University of Medical Sciences; 2009.
34.Ghalebandi MF. [Textbook of clinical psychiatry and behavioral sciences (Persian)]. Tehran: Arjmand Publications; 2017.
35.Good BJ. The heart of what’s the matter the semantics of illness in Iran. Culture, Medicine, and Psychiatry. 1977; 1(1):25-58. [DOI:10.1007/BF00114809] [PMID]
7.Davidian H. [Recognition and treatment of depression in Iranian culture (Persian)]. Tehran: Farhangestan of Medical Sciences of the Islamic Republic of Iran; 2008. http://centlib.iums.ac.ir:8800/site/catalogue/96206
8.Davidian H. [An analysis of Iranian psychiatry at the beginning of islamic civilization (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 1995; 2(2):7-15. http://ijpcp.iums.ac.ir/browse.php?a_id=1668&sid=1&slc_lang=fa
9.Mohseni S. [History of Tehran Psychiatric Institute (Part 1) (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2015; 21(3):274-6. http://ijpcp.iums.ac.ir/browse.php?a_id=2513&sid=1&slc_lang=fa
10.Mohseni S. [History of Tehran psychiatric institute (Part 2) (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2016; 22(1):77-80. http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-2595-fa.html
11.Bolhari J. [History of Tehran Institute of psychiatry (Part III) (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2017; 23(3):380-9. [DOI:10.29252/nirp.ijpcp.23.3.380]
12.Sanati M. [Cultural contexts of dynamic psychiatry (Persian)]. Tehran University Medical Journal. 1989; 47(1):57-67. https://journals.tums.ac.ir/tumj/article-1-1779-fa.html
13.Vaezi A. [An introduction to cross- cultural psychiatry (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 1994; 1(2):50-7. http://ensani.ir/fa/article/18098/
14.Abhari SAA. [The Role of faith and religious beliefs in healing physical and emotional disorders (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 1996; 2(4):3-11. http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-1743-en.html
15.Hassanzadeh SM. [A review of mental disorders in Iranian folklore (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 1998; 4(1):57-62. http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-1723-en.html
16.Ghadiri M, Rasoulian M. [History of Iran Psychiatry Hospital (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2017; 23(1):118-125. [DOI:10.18869/nirp.ijpcp.23.1.118]
17.Malakouti SK. Statute of Iranian Scientific Society for Suicide Prevention [Internet]. 2013 [Updated 2013 September 1]. Available from: http://socialwork.ir/
18.Vahhabzadeh AV, Malek A, Khorassani M. [Definition and tolerance of stress among religious groups (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 1998; 4(2):46-52. http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-1740-en.html
19.Shahmohammadi D, Ashgharzadeh Amin S, Ehsanmanesh M. [Preliminary study of cultural contents of mentally disordered inpatient’s delusions (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2001; 7(1):33-9. http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-1964-en.html
20.Vafaee B, Rejaii H, Nazemi A. [The study patterns of clinical manifestations in 100 patients with conversion disorders in Azarbaijan Culture (Persian)]. The Horizon of Medical Sciences. 2004; 10(1):31-7. http://hms.gmu.ac.ir/article-1-256-en.html
21.Vaezi SA. [Investigating the dimensions of holistic and partial medicine in traditional and modern medicine: the need to move towards holistic medicine in the field of indigenous psychiatry (Persian)]. Paper presented at: Annual Conference of the Iranian Psychiatrists Association. 10 December 2012; Tehran, Iran. https://www.sid.ir/Fa/Seminar/ViewPaper.aspx?ID=21534
22.Maghsoodloo S. [Culture, social structure, and mental health (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2010; 16(3):361-2. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=123152
23.Tafti AAN. [Addiction from a community-based psychiatric perspective (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2010; 16(3):350. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=123215
24.Mohit A. [Introduction to Social Psychiatry (Persian)]. Paper presented at: Annual Conference of the Iranian Psychiatrists Association. 10 October 2012; Tehran, Iran. https://www.sid.ir/fa/seminar/ViewPaper.aspx?ID=21516
25.Mohit A. [Spirituality, culture, and mental health (Persian)]. Paper presented at: Annual Conference of the Iranian Psychiatrists Association. 18-21 October 2018; Tehran, Iran. https://www.sid.ir/Fa/Seminar/SeminarList.aspx?ID=789
26.Mohit A. [Why literature and psychiatry? (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2010; 16(3):62-3. https://www.sid.ir/Fa/Journal/ViewPaper.aspx?id=122496
27.Hasanzadeh SM. The fourth congress of cultural and social psychiatry. inauguration and express of the objectives of the conference [Internet]. 2015 [Updated 2015 May 13-15]. Available from: http://ravanpezeshkan.com/wp-content/uploads/2015/05/Booklet-hamayesh-94.pdf
28.Jalali A. [Both renowned authors and talented psychiatrist (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2012; 18(2):87. http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-1607-en.pdf
29.Vahabzadeh J. [The first story of the first book of Masnavi Manavi from the point of view of medical ethics (Persian)]. Hafez. 2007; 41:23-7. http://ensani.ir/fa/article/254615/
30.Vahabzadeh J. [Hafez and separation anxiety (Persian)]. Hafez. 2006; 29:78-80. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/178541/
31.Ravanpezeshkan. About Dr. Bijan Azam Zanganeh 2002 [Internet]. 2021 [Updated 2021]. Available from: http://ravanpezeshkan.com/home/
32.Ravanpezeshkan. Biography of Dr. Hassan Marandi Hassan Marandi [Internet].2021 [Updated 2021]. Available from: http://ravanpezeshkan.com/home/
33.Mohammadi M. [Iranian textbook of psychiatry (Persian)]. Tehran: Tehran University of Medical Sciences; 2009.
34.Ghalebandi MF. [Textbook of clinical psychiatry and behavioral sciences (Persian)]. Tehran: Arjmand Publications; 2017.
35.Good BJ. The heart of what’s the matter the semantics of illness in Iran. Culture, Medicine, and Psychiatry. 1977; 1(1):25-58. [DOI:10.1007/BF00114809] [PMID]
نوع مطالعه: نامه به سردبير |
موضوع مقاله:
روانپزشکی و روانشناسی
دریافت: 1399/2/4 | پذیرش: 1399/6/15 | انتشار: 1399/10/12
دریافت: 1399/2/4 | پذیرش: 1399/6/15 | انتشار: 1399/10/12
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران
تهران، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی ایران
تلفن دانشگاه : 02166506899
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
وبسایت: http://ijpcp.iums.ac.ir
ایمیل: ijpcp@iums.ac.ir
