مقدمه

چاقی مرضی (نمایه توده بدنی 40 یا بیشتر) به یک مشکل بهداشتی عمده در بسیاری از کشورها در سراسر جهان تبدیل شده است [1، 2]. این اختلال اغلب به درمان با رژیم‌های غذایی و یا درمان دارویی مقاوم است. همچنین به روان‌درمانی و یا دیگر مداخلات مرسوم پاسخ‌دهی کمی نشان می‌دهد [3، 4]. با وجود این، به روش‌های جراحی از قبیل جراحی کاهش وزن پاسخ خوبی نشان داده و مطالعات بسیاری در طول 10 سال گذشته این پاسخ‌گویی را تأیید کرده‌اند [5، 6]. افراد دچار چاقی مرضی در کنار مشکلات جسمی از مشکلات روانی‌اجتماعی مثل تبعیض شغلی، اجتماعی، تحصیلی و مشکلات اعتماد به نفس و انزوای اجتماعی رنج می‌برند. در یک مطالعه کیفی 70 فرد 16 تا 72ساله از افراد دچار چاقی مرضی مورد مصاحبه نیمه‌ساختاریافته قرار گرفتند. از این بیماران 36 نفر در دوران کودکی و 41 نفر در نوجوانی یا بزرگ‌سالی انگ و تبعیض را تجربه کرده بوند. آن‌ها همواره احساس سرزنش خود را تجربه می‌کردند و در محل کار خود مورد تبعیض قرار گرفته بودند [6]. چاقی مرضی با اختلالات روان‌پزشکی از قبلی اختلالات خلقی به‌خصوص افسردگی همراه است[7-9]. مطالعات متعددی ارتباط چاقی مرضی را با اختلالات مختلف روان‌پزشکی نشان داده‌اند. در این میان یکی از مشکلات مهم افراد چاق مشکلات ارتباطی و روابط بین‌فردی ایشان است. افزایش مشکلات جسمی‌روانی و ارتباطی معمولاً سبب می‌شود که این افراد به دنبال درمان‌های مؤثرتر بروند [10، 11]. 

جراحی باریاتریک یکی از درمان‌های جراحی است که در بیماران مبتلا به چاقی مرضی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش درمانی اثر کوتاه‌مدت و بلند‌مدت مطلوبی در کنترل وزن و عوارض چاقی به صورت مستمر و مادام‌العمر دارد [12، 13]. جراحی باریاتریک سبب کاهش عوارض جسمی مانند فشار خون بالا، سندرم متابولیک، اختلالات چربی و مشکلات حرکتی می‌شود. همچنین جراحی سبب کاهش مشکلات روانی و ارتباطی در این بیماران می‌شود. با وجودی که معمولاً اختلالات روانی به دنبال جراحی باریاتریک بهبود می‌یابند، اما شرایط تعداد کمی از بیماران پس از عمل بهبود پیدا نمی‌کند. در برخی مطالعات افرادی که اختلالات افزایش خلق داشته‌اند، پس از عمل جراحی با خلق بالا باقی مانده بودند که ممکن است منجر به افزایش بروز خودکشی در این بیماران شود [11، 14، 15]. 

با توجه به اثر مطلوب جراحی باریاتریک بر کاهش وزن، این جراحی منجر به بهبود قابل توجه مشکلات روانی بیماران وابسته به افزایش وزن می‌شود، ولی این مطلب قادر به پیش‌بینی نتایج کاهش وزن، تغیر سبک زندگی و تقید به ویزیت‌های دوره‌ای پس از عمل جراحی نیست. به طور کلی مطالعات نشان داده‌اند که جراحی باریاتریک می‌تواند باعث کاهش وزن و نگه داشتن آن و نیز بهبود سلامت بشود [16]. 

روابط بین‌فردی از موضوعات مهمی است که با تبعیت از درمان و رژیم‌های غذایی بعد از عمل ارتباط دارد. همچنین روابط بین‌فردی ضعیف با سلامت روان پایین در ارتباط است [17-19]. نتایج پژوهش‌ها نشان دادند که افراد چاق در روابط بین‌فردی مشکلاتی دارند و این مشکلات بر سلامت روان و توانایی انطباق ایشان تأثیر می‌گذارد [13، 20]. همان‌گونه که تغییرات وزن بر مشکلات جسمی و روانی این بیماران می‌تواند مؤثر باشد انتظار می‌رود بتواند در روابط بین‌فردی ایشان با اعضای خانواده، خویشاوندان، دوستان و درمانگران تأثیر بگذارد، با وجود این به این مسئله کمتر پرداخته شده است. در جست‌وجوی انجام‌شده مطالعه مشابهی که در کشور ایران انجام شده باشد پیدا نشد. همچنین مطالعات مشابه خارجی به دلیل تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی شاید نتوانند تصویر مناسبی از وضعیت موجود در ایران را در اختیار بگذارند؛ بنابراین نیاز به انجام این پژوهش در ایران وجود داشت. با توجه به اهمیت روابط بین‌فردی در ارتقای سطح سلامت روانی و افزایش عملکرد این افراد، پژوهش حاضر با هدف  تبیین کیفی تجارب بیماران مراجعه‌کننده به کلینیک چاقی بیمارستان حضرت رسول اکرم (ص) از روابط بین‌فردی‌شان، بعد از جراحی باریاتریک انجام شد.

روش

پژوهش حاضر یک مطالعه کیفی بود که با استفاده از رویکرد تحلیل محتوا انجام شد. جامعه مورد پژوهش، شامل افرادی بودند که حداقل دو سال از جراحی باریاتریک آن‌ها می‌گذشت و به کلینیک چاقی بیمارستان رسول اکرم (ص)، مراجعه می‌کردند. بیماران به شیوه نمونه‌گیری مبتنی بر هدف از نوع حداکثر تنوع بین مهر 1397 تا اردیبهشت 1398 انتخاب شدند. مشارکت‌کنندگانی که مایل بودند تجاربشان در زمینه تأثیر عمل جراحی بر روابط بین‌فردی را در اختیار پژوهشگران قرار دهند جهت انجام مطالعه دعوت شدند. پژوهشگران ابتدا اهداف طرح را تشریح و سپس برای شرکت در مصاحبه از آن‌ها دعوت کردند. این افراد باید برای یک مصاحبه فردی و مصاحبه‌های تکمیلی احتمالی در دسترس می‌بودند. درنهایت، تجربه این افراد از طریقه مصاحبه گردآوری و به روش تحلیل محتوای کیفی آنالیز شد. در این پژوهش سـعی شـد تـا افرادی واجد شرایط با حداکثر تنوع در تحقیـق شـرکت داده شوند.

در روند تحلیل داده‌ها مرتباً تکرار یافته‌ها همراه با شکل‌گیری طبقات مورد بررسی قرار گرفت. روند نمونه‌گیری به دلیل رسیدن به اشباع داده متوقف شد. برای تأمین معتبـر بودن و قابلیت اعتماد پژوهش، از تماس طولانی‌مدت بـا موضوع مورد‌مطالعه، بازبینی توسـط شـرکت‌کننـدگان و بازبینی توسط همکاران استفاده شـد. در بـازبینی توسـط شرکت‌کنندگان، پس از تجزیه و تحلیل هر مصاحبه، مـتن پیاده‌شده مصاحبه بر روی کاغذ و مفاهیم استخراج‌شـده از آن بـه شـرکت‌کننــده داده شــد تـا مفــاهیم استخراج‌شده را تأیید یا اصلاح کند. همچنین در پایـان تحقیــق نیــز مــتن یافتــه‌ها در اختیــار تعــدادی از شرکت‌کنندگان قرار گرفت تا هم‌خوانی آن را با تجـارب خود تأییـد کنند. در بـازبینی توسـط همکـاران، مـتن مصاحبه‌ها و تفسیرهای آن‌ها به چند نفـر از پژوهشـگران کیفی داده شد و با ایشـان در مـورد صـحت تفسـیرهای انجام‌شده، بحث و تبادل نظر شد.

روش اصلی جمع‌آوری داده‌ها در این مطالعه مصاحبه عمیق نیمه‌ساختاریافته با مشارکت‌کنندگان بود. راهنمای مصاحبه توسط اعضای تیم پژوهش طراحی شد. سؤالات اولیه مصاحبه به صورت بازپاسخ با تمرکز بر هدف، یعنی روابط بین‌فردی در قالب یک راهنمای مصاحبه طراحی شد. توالی سؤالات برای همه مشارکت‌کنندگان یکسان نبود و پژوهشگر متناسب با شرایط گفت‌وگو سؤالات دیگری را اضافه کرد. راهنمای مصاحبه باعث اطمینان از کسب اطلاعات همگون از همه مشارکت‌کنندگان شد. سؤالات پیگیری و پروب نیز در طول مصاحبه‌ها مورد استفاده قرار گرفتند. نمونه سؤالات مصاحبه شامل چه زمانی جراحی کرده‌اید؟، درمجموع احساستان از نتیجه جراحی چیست و چه تأثیری بر زندگی‌تان گذاشته است؟ جراحی چه تأثیری بر روابطتان با همسرتان گذاشته است؟ جراحی چه تأثیری بر روابطتان با دوستان گذاشته است؟، جراحی چه تأثیری بر روابطتان با همکاران در محیط کار گذاشته است؟، جراحی چه تأثیری بر روابطتان با فرزندان گذاشته است، جراحی چه تأثیری بر روابطتان با فامیل گذاشته است؟ بود. 

با توجه بـه تجـاربی کـه شرکت‌کنندگان بیان می‌کردند، سؤالات ژرف‌کـاو دیگـری، بسته به هر شرکت‌کننـده و بـرای درک کامـل تجـارب، مطرح می‌شد. مصاحبه‌ها توسط رزیدنت روان‌پزشکی و یکی از استادان راهنما، در محلی که مصاحبه‌شونده راحت بود، عمدتاً محل اتاق مصاحبه بخش روان‌پزشکی بیمارستان رسول اکرم (ص) انجام شد. مدت‌زمان مصاحبه‌ها بین60 تا 120دقیقه بود. میانگین مدت مصاحبه‌ها 90 دقیقه بود. هفت نفر از مصاحبه‌شوندگان زن و جهار نفر مرد بودند. پس از کسب رضایت آگاهانه کتبی، کلیه مصاحبه‌ها ضبط شدند و تمامی مصاحبه‌ها با رعایت رازداری، پس از انجام پیاده‌سازی شدند. 

در این پژوهش از روش تحلیل مضمون استفاده شد. تحلیل مضمون فرایندی است که در آن الگوهای درون داده‌ها شناسایی می‌شوند. در اولین مرحله کوتاه‌سازی انجام شد. کوتاه‌سازی در تحلیل محتوای کیفی شامل سه فرایند کاهش، انتزاعی کردن و چگالش بود. در پژوهش حاضر ابتدا بعد از انجام مصاحبه حتی‌الامکان هرچه سریع‌تر سخنان مشارکت‌کنندگان دست‌نویس شد. ابتدا برای درک محتوای مصاحبه‌های نوشته‌شده درراستای سؤال پژوهش متن چندین‌بار خوانده شد و سپس واحدهای معنی استخراج شد. سپس کدها خلاصه شده و بر اساس شباهتشان طبقه‌بندی شدند. کدها به ساب تم و سپس با بررسی ارتباط ساب تم‌ها، تم‌های اصلی و معانی اصلی استخراج شدند. ضمناً برای مدیریت و سازماندهی داده‌ها از نسخه 10 نرم‌افزار MAXQDA استفاده شد. در مرحله کاهش، ابتدا متون با استفاده از کلمات خود فرد کوتاه شدند. سپس در فرایند کدگذاری هر واحد کوتاه‌شده ماهیت انتزاعی پیدا کرد. در مرحله بعد نیز کدهای انتزاعی‌شده در رابطه با طبقات و زیرطبقات تعریف شدند. تحلیل داده‌ها به صورت مستقل از هم توسط دانشجو و یکی از استادان انجام شد، سپس تحلیل داده‌ها در چند جلسه گروهی بین اعضای تیم پژوهش به اشتراک گذاشته و تأیید شد. برای دست‌یابی به صحت و پایایی داده‌ها از معیارهای موثق بودن استفاده شد. این معیار معادل روایی و پایایی در تحقیقات کمّی است. بدین منظور چهار معیار اعتبار، قابلیت وابستگی (اعتماد)، مقبولیت یا تأییدپذیری و قابلیت انتقال مورد استفاده قرار گرفتند.

برای تأمین اعتبار در پژوهش حاضر از مصاحبه نیمه‌ساختاریافته برای دست‌یابی به اهداف پژوهش استفاده شد که روش مناسب برای پژوهش‌های کیفی است. سپس تلاش شد تا واحدهای معنی متناسب با معنایی که از بیان مشارکت‌کننده قابل استخراج بود، انتخاب شود. همچنین زمان کافی برای جمع‌آوری و تجزیه  و تحلیل داده‌ها صرف شد تا با بررسی داده‌ها توسط تیم تحقیق (اساتید راهنما و مشاور) اعتبار داده‌ها را تأمین کند. جهت افزایش بیشتر اعتماد به داده‌ها، تلاش شد که محدوده سؤال برای همه شرکت‌کنندگان یکسان باشد. ضمن اینکه بازنگری ناظرین شامل استفاده از نظرات تکمیلی همکاران (مرور خبرگان) نیز توسط تیم تحقیق (محقق، استاد راهنما و استاد مشاور) تا کسب توافق بالا از نتایج صورت گرفت. جهت افزایش مقبولیت تمامی مراحل انجام تحقیق به‌ویژه مراحل تحلیل داده‌ها به صورت مشروح و مبسوط ارائه شد تا چنانچه محقق دیگری مایل به اجرای پژوهش با این روش باشد به‌راحتی بتواند مراحل کار را اجرا کند. جهت افزایش قابلیت انتقال‌پذیری محقق تلاش کرد تا با توصیفات عمیق و غنی از پژوهش شامل زمینه و خصوصیات شرکت‌کنندگان، توصیف بستر مطالعه و توصیف واضح و روشن از موانع و محدودیت‌ها، شرایط استفاده از یافته‌ها در دیگر بافت‌ها را برای خوانندگان فراهم کند.

یافته‌ها

پس از پیاده‌سازی و کدگذاری مصاحبه‌ها 248 کد از مصاحبه‌ها استخراج شد. کدها در طبقات و زیرطبقات مرتبط قرار داده شدند. نتایج پژوهش حاضر در یک طبقه اصلی و پنج زیرطبقه، طبقه‌بندی شدند. طبقه اصلی پژوهش تحول در روابط بین‌فردی نام داشت. انجام عمل جراحی بر روابط فرد با خانواده، روابط جنسی با همسر، روابط حرفه‌ای و روابط با دوستان تأثیر گذاشته بود (جدول شماره 1). 


 

روابط با خانواده

انجام عمل جراحی باعث شده بود که روابط داخل خانواده برای افراد متأهل تغییراتی داشته باشد. در زوجینی که هر دو نفر از چاقی رنج می‌بردند تغییرات فرد عمل‌کرده باعث احساس‌های متناقضی در طرف مقابل شده بود. به عنوان مثال مشارکت‌کننده ده بیان می‌کرد که همسرش از تغییرات مثبت در بدن او احساس خطر کرده بود. 

«این اواخر می‌گه که دیگه حالا خوش‌تیپ شدی تحویل نمی‌گیری و از این حرفا، در حالی که من هیچ‌وقت دست رد به همسرم نزدم»

همچنین تغییرات ظاهری سبب شده بود که رفتار بدتری از طرف همسر نشان داده شود؛ به طوری که حتی در جمع نیز به تغییرات ظاهری او واکنش منفی نشان می‌دهد. مشارکت‌کننده پنج: 

« ... این‌قدر باید مواظب باشم خانوم دکتر، بشینم کنارش، تعارف می‌کنن براش میوه بردارم بذارم، مثلاً مهمونی که از طرف خانواده خودمونه حواسم باشه یهو می‌بینی تو جمع یه چیزی بهم می‌گه، بی‌ادبی می‌کنه، باید خیلی مواظب باشم».

برخوردی که باعث شده بود مشارکت‌کننده رژیم غذایی خود را ادامه ندهد و اضافه‌وزن پیدا کند: 

« ... الان وزن منم بالا اومده تقصیر اونه، با من دعوا می‌کنه که چرا تو غذا رو می‌ذاری رو میز، میز رو می‌چینی، شام درست می‌کنی، از من خوشت نمی‌آد، زیر سرت بلند شده، تقصیر منه فلان شده است که به تو اجازه دادم. می‌گه چرا نمی‌آی بشینی بخوری؟ چرا می‌ری مهمونی ادا درمی‌آری غذا نمی‌خوری؟ کم غذا می‌کشی؟».

مشارکت‌کننده یک به دلیل بالا آوردن غذا بعد از خوردن دچار چالش با مادر خود شده بود: «مادرم همچنان هم می‌گه تو کار اشتباهی کردی. آره به‌خصوص وقتی مثلاً سرسفره حالم بد می‌شه یه موقع مثلاً می‌رم تو دستشویی که بالا بیارم».

عوارض عمل باعث شده بود که بیمار مجبور به بستری‌های مکرر شود که واکنش منفی خانواده را در پی داشت. مشارکت‌کننده ده: 

« ... بهم می‌گن همش مریضی! همش بیمارستانی! حرف‌های آزاردهنده! که دوست ندارم تکرار کنم».

در روابط با خانواده چاقی قبل از عمل باعث شده بود که روابط زیادی نداشته باشند و حتی در مواردی احساس می‌کردند اعضای خانواده از داشتن نسبت با یک فرد چاق خجالت می‌کشند. 

مشارکت کننده هشت: 

« ... خیلی خوب شد. بهتر شد. مثلاٌ یک دخترم عقد کرده بود اون سال‌ها خجالت می‌کشید تو پاساژ با من راه بره و دختر دیگرم با من هم‌پا بود و راه می‌مومد و این یکی دخترم از من فرار می‌کرد و خجالت می‌کشید و جایی رفتیم دخترم  یک‌جوری در می‌رفت که نگه این مامان منه».

تجربه روابط با همسر تحت تأثیر کم شدن انرژی و تغییرات روحی بیمار نیز قرار گرفته بود. همسر یکی از مشارکت‌کنندگان که در ابتدا به خاطر تغییرات ظاهری از تصمیم بیمار حمایت کرده بود. بعدها به دلیل کم شدن انرژی بیمار، انجام عمل را مورد نکوهش قرار داده بود. 

بخشی از مصاحبه با مشارکت‌کننده چهار: 

« ... اوایلش خوب بود ولی الان که می‌بینه من کم می‌آرم شوهرم مخا لفه».

برخی ایجاد حس قدرت در رابطه با همسر بعد از عمل را تجربه کرده بودند. مشارکت‌کننده شماره پنج از قدرت ایستادن در مقابل همسر بعد از عمل جراحی صحبت می‌کرد. 

« ... مثلاً می‌ترسیدم یه کاری که بهم می‌گفت از ترسم انجام می‌دادم، ولی وقتی که وزنم اومد پایین احساس می‌کردم خیلی قدرتمند شدم. جلوش می‌ایستادم».

تجارب مربوط به رابطه جنسی با همسر

رابطه جنسی با همسر یک جزء بسیار مهم از تجارب شخصی مشارکت‌کنندگان را به خود اختصاص می‌داد. مشارکت‌کنندگان تجارب مختلفی از رابطه با همسرشان را بیان می‌کردند که می‌توان از تأیید عمل تا حسادت به نتایج عمل را در بین آن‌ها تشخیص داد. 

بخشی از تجارب مشارکت‌کنندگان در رابطه با همسر به رابطه جنسی ایشان مربوط می‌شد. مشارکت‌کنندگان با اینکه از نظر ظاهری تغییرات مثبتی داشتند، اما کاهش سریع وزن باعث کم شدن میل جنسی در ایشان شده بود. 

مشارکت‌کننده پنج بیان می‌کرد که قبل از عمل به دلیل وزن بالا نمی توانستند رابطه جنسی داشته باشند: 

« ... قبلش خوب چون وزن هامون بالا بود، خیلی خوب نمی‌تونستیم رابطه برقرار کنیم، ولی بعدش آره، خب خیلی بهتر شده بود».

مشارکت‌کننده ده بیان می‌کرد که قبل از عمل تمایل نداشته همسرش بدن او را در حین رابطه جنسی ببیند: 

« ... بله من ایرادی که به همسرم گرفتم این بود که مردها از نظر روانی دوست دارن در زمان سکس چراغ روشن باشه. خانم‌ها دوست دارن تاریک باشه. ولی همسر من مطلقاً دوست نداشت چراغ روشن باشه!».

روابط حرفه‌ای

در روابط کاری حس اعتماد به نفس بیشتر در افراد کارمند شکل گرفته بود. آن‌ها معتقد بودند به عنوان افراد لاغرتر بهتر می‌توانند در کارشان موفق باشند. آن‌ها معتقد بودند خروج از سایه قضاوت دیگران باعث دل دادن بیشتر به کار و پیشرفت ایشان شده است. 

مشارکت‌کننده یک: « ... اعتماد به نفسم قطعاً اضافه شده، الان با فراغ بال این کار رو انجام می‌دم قاعدتاً اون فشار نیست روم، دوباره دارم همون کار رو انجام می‌دم ولی با آسودگی خاطر انجام می‌دم».

روابط با دوستان

عمل جراحی می‌تواند باعث شکل‌گیری روابط دوستانه جدید بشود؛ حلقه‌ای از دوستان جدید که در درمانگاه‌ها و در پروسه درمان همدیگر را پیدا می‌کنند. این حلقه‌های دوستی بیشتر حول به اشتراک گذاشتن اطلاعات عمل و رژیم‌های غذایی هستند. این روابط به شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی نیز منجر شده بود. 

مشارکت‌کننده ده: « ... من خب دوستای قبلم هنوز هستند ولی دوستای جدیدی که به دست آوردم بچه‌های بایپس هستند ».

مشارکت‌کننده نُه: « ... الان دوستای قدیممو دارم یه سری دوستایی هم که پیدا کردم من. چند ساله الان تو کلینیک با یکی دو تا از مریض‌ها دوست شدم با هم در تماسیم. تو تلگرام و شبکه‌های اجتماعی پیام می‌دیم چت می‌کنیم.آره اوضاع و احوال همو می‌پرسیم. من خیلی دوست دارم با همشهری‌های قدیمم ارتباط برقرار کنم، ولی خوب بچه‌هام دوست ندارن».

برخی مشارکت‌کنندگان معتقد بودند که انجام عمل باعث شده بود از سایه انزوا خارج شوند: 

مشارکت‌کننده هشت: «خیلی عوض شده؛ اون موقع از خونه اصلاً بیرون نمی‌اومدم ولی الان اصلا خونه نمی‌مونم؛ استخر تفریح ... دوستای خیلی خوبی دارم. قبلاً که چاق بودم همش منتظر بودم که بچه‌هام بهم زنگ بزنن حالم رو بپرسن و گوشه‌گیر و منزوی شده بودم».

بحث

بر اساس نتایج پژوهش حاضر، افرادی که تحت عمل جراحی باریاتریک قرار می‌گرفتند تغییرات قابل توجهی را در روابط بین‌فردی و شخصی خود شاهد بودند. این تغییرات گاهی مثبت همراه با تأیید انجام عمل از طرف اطرافیان بود و گاهی نیز به‌خصوص در مواردی که عمل با عوارض همراه می‌شد با نقد اطرافیان مواجه می‌شد. پژوهشی در سال 2008 روی تغییرات ناشی از وزن بر روابط بین‌فردی انجام شد. نتایج این پژوهش نشان داد که تعاملات روزمره، روابط با افراد نزدیک و اعضای خانواده و روابط با دوستان و همکاران تحت تأثیر تغییرات وزن فرد قرار می‌گیرد [21].

در مطالعه حاضر روابط بین‌فردی شامل روابط با خانواده، روابط کاری، روابط با دوستان و خود‌تنظیمی در روابط بین‌فردی بود. مهم‌ترین بخشی که تحت تأثیر عمل جراحی قرار می‌گرفت، روابط با خانواده بود. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که انزوا به خاطر عوارض، احساس تهدید توسط همسر، حسادت همسر، نارضایتی همسر از کم شدن انرژی، کنایه به دلیل بستری شدن‌های مکرر، تأثیر منفی بالا آوردن غذا، قدرت ایستادن در مقابل همسر، واکنش همسر به تغییرات ظاهری بیمار، بهبود رابطه فرزند با بیمار بعد از عمل، نزدیک شدن از لحاظ عاطفی به خانواده و پذیرش کمتر در خانواده‌هایی که چاقی در آن‌ها زیاد است بعد از جراحی اتفاق می‌افتادند. 

مطالعات پیشین نیز نشان داده بودند که روابط خانوادگی بعد از عمل بیشترین تأثیر را می‌گرفتند. در یک مطالعه در سال 2013، نه خانواده در طی 2 هفته و 3 ماه پس از جراحی دو بار مورد مصاحبه قرار گرفتند. مصاحبه‌ها بر اساس یک روش هرمنوتیک رونویسی و تجزیه و تحلیل شد. پیش از عمل، خانواده‌ها فاصله و عدم ارتباط مؤثر را تجربه می‌کردند. بلافاصله پس از عمل تغییراتی در روابط وجود داشت و جهت سازگاری با تغییرات شیوه زندگی و موقعیت‌های تغییر‌یافته، خانواده‌ها دوره‌ای دشوار در تعاملات را تجربه کردند. پس از 3 ماه، روابط بین‌فردی خانواده افزایش یافته بود و تعاملات اجتماعی کل خانواده با دوستان و بستگان افزایش نشان می‌داد. در پایان این نتیجه بیان شده بود که بعد از مدتی از عمل حسی از اتحاد در اعضای خانواده می‌تواند شکل بگیرد که به فرد عمل‌کرده کمک می‌کند [22]. به علاوه نتایج یک مطالعه مرور سیستماتیک در سال 2015 که 650 مقاله را بررسی کرده بود نشان داد رویکردهای مراقبتی‌ای که خانواده را مورد توجه قرار می‌دهند، بر پیامد این بیماران تأثیر دارند، به‌خصوص اگر این رویکردها قبل از عمل برنامه‌ریزی شده باشند [23]. 

هرچند نتایج پژوهش حاضر نشان داد که تغییرات عمده‌ای در روابط بین‌فردی کسانی که عمل جراحی انجام می‌دهند اتفاق می‌افتد، اما این تغییرات الزاماً به معنای رضایت این افراد از روابط ایشان نیست. همسو با این نتیجه در یک مطالعه که در سال 2006 به بررسی تجربیات زناشویی 20 مرد که جراحی را انجام داده بودند پرداخته بود، سه مضمون به دست آمدند؛ (الف پیامدهای ناخواسته (مشکلات پیش‌بینی‌نشده در روابط صمیمی؛ (ب صمیمیت به عنوان موضوعی تلخ و شیرین (تجربه افزایش سطح صمیمیت در مقابل احساس نیاز به افزایش سطح صمیمیت؛ (ج تجربه متضاد از دریافت حمایت اجتماعی. به علاوه انجام عمل باریاتریک با رضایت این افراد از روابط اجتماعی و غیررمانتیک ارتباط معنی‌دار آماری نداشت. در پایان نتیجه گرفته شده بود که این افراد احساسات متناقض مثبت و منفی تجربه می‌کنند و تفسیر کرده بودند که شاید توقع این افراد از عمل جراحی بسیار بیشتر از تغییراتی است که بعد از عمل با آن مواجه می‌شوند. در این مطالعه از نظریه‌های پدیده‌شناسی و سیستم‌های خانواده برای تحلیل نتایج استفاده شد [24].

از طرفی در دو مطالعه افراد چاقی که عمل جراحی کرده بودند در فاصله بین سال‌های 1987 تا 2001 و 2007 تا 2012 با مشابه هایی که بدون عمل تحت مراقبت قرار گرفته بودند با میانه پیگیری 10ساله مقایسه شدند. نتایج این پژوهش نشان داد که بعد از عمل جراحی، میزان طلاق و جدایی زیاد شده بود. همچنین میزان ازدواج و ورود به روابط جدید نیز در کسانی که در ابتدای مطالعه مجرد بودند یا در رابطه‌ای نبودند، افزایش یافته بود. به علاوه کسانی که تغییرات وزن بیشتری داشتند تغییرات بیشتری در روابطشان داشتند [25]. 

در مطالعه حاضر رضایت از عملکرد جنسی بعد از جراحی بهبود یافته بود. به طور مشابه مطالعه‌ای در سال 2011 روی زنانی که از نظر جنسی فعال بودند نشان داد شش ماه بعد از عمل نمره رضایت زناشویی 68 درصد از زنان بهبود یافته بود و نیز نمره عملکرد جنسی زنان به شکل قابل توجهی افزایش یافته بود [26]. 

مطالعه دیگری نیز در سال 2014 روی زنانی که بعد از دو سال 33 درصد از وزن خود را از دست داده بودند نشان داد عملکرد جنسی ایشان به شکل قابل توجهی بهبود یافته است. تصویر ذهنی از بدن و نشانه‌های افسردگی در یک سال اول بعد از عمل به شکل قابل توجهی بهبود پیدا کرده بودند [27]. 

در سال 2015 نتایج دو مطالعه روی مردان تحت عمل جراحی نشان داد که عملکرد جنسی این افراد پس از عمل جراحی به شکل معنی‌داری بهبود ‌یافت و سطح هورمون‌های جنسی ایشان نیز بهتر ‌شد [28-30]. 

نتیجه‌گیری

نتایج پژوهش حاضر نشان داد افرادی که تحت عمل جراحی باریاتریک قرار می‌گرفتند تغییرات قابل توجهی در روابط بین‌فردی  شامل روابط با خانواده، تجربه رابطه جنسی با همسر، روابط کاری و روابط با دوستان را تجربه می‌کردند. بر اساس نتایج این پژوهش بیماران تغییرات متضادی در روابطشان را تجربه می‌کردند که از بهبود روابط بین‌فردی تا مشکلات شدید و تمایل به جدایی در رابطه زناشویی بودند. به نظر می‌رسد خانواده‌هایی که از قبل دچار چالش‌هایی بودند بعد از عمل نیز چالش‌ها را با شدت بیشتری تجربه کرده بودند و نیاز به مداخلات روان‌شناختی و روان‌پزشکی نیز ایجاد شده بود. 

بعد از عمل جراحی روابط قدیمی دچار چالش شده و روابط جدیدی شکل گرفته بودند. بر اساس نتایج حاضر بیشترین تغییرات در روابط با خانواده و به‌خصوص همسر ایجاد می‌شد. مهم‌ترین کاربرد نتایج پژوهش حاضر استفاده از آن‌ها در پیگیری افرادی است که عمل جراحی باریاتریک انجام می‌دهند. بر اساس نتایج پژوهش روابط بین‌فردی افراد تحت عمل جراحی دچار تغییرات زیادی می‌شود. در مشاوره‌های بعد از عمل روان‌پزشک و روان‌شناس می‌بایست این تغییرات را مد‌نظر قرار دهند. روان‌شناسان و روان‌پزشکان می‌بایست با به کار بستن روش‌های مشاوره‌ای و آشنا کردن بیماران با تغییرات بعد از عمل جراحی آن‌ها را برای مقابله با تغییرات آماده کند. همچنین راهکارهای مقابله‌ای و روش‌های سازگاری را به بیماران آموزش دهند. مداخله سریع در صورت ایجاد مشکلات می‌تواند از تشدید آن‌ها و بروز اختلافات جدی جلوگیری کند.

مهم‌ترین محدودیت پژوهش حاضر دسترسی نداشتن به طیف گسترده‌ای از بیماران در مدت انجام پژوهش بود. دسترسی داشتن به طیف وسیعی از مشارکت‌کنندگان امکان نمونه‌گیری با حداکثر تنوع را با بیشترین میزان تنوع فراهم می‌آورد. با وجود این، تلاش شد با نمونه‌گیری متنوع (از سنین مختلف، زنان و مردان، تحصیلات مختلف و متأهل و مجرد) مقداری از متغیرهای احتمالی در نمونه‌گیری وارد شود. پژوهش‌های آتی با تعداد نمونه بیشتر توصیه می‌شود.

نتایج پژوهش حاضر نشان داد که مشارکت‌کنندگان معتقد بودند بعد از عمل، دیگر برای برقراری و تداوم روابط بین‌فردی امتیاز نمی‌دادند و روابط خود را به دلخواه خودشان انتخاب و هدایت می‌کردند. هماهنگ با نتیجه مطالعه حاضر در یک مطالعه کیفی روب زنان برزیلی که تحت عمل جراحی باریاتریک قرار گرفته بودند گزارش شد که بهبودی عزت نفس و هویت شخصی پس از جراحی عاملی است که باعث بهبود کیفیت زندگی و روابط بین‌فردی می‌شود [31].

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول اخلاق پژوهش

پروتکل پژوهش حاضر توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی ایران با کد (IR.IUMS.REC 1396.32490) تأیید شده است. از تمام مصاحبه‌شوندگان رضایت‌نامه آگاهانه و کتبی اخذ شد. تمام داده‌ها به صورت بدون نام تحلیل و گزارش شدند. 

حامی مالی

پژوهش حاضر مستخرج از رساله دکتری نویسنده اول در گروه روانپزشکی، دانشکده علوم رفتاری و بهداشت روانی، دانشگاه ایران است.

مشارکت نویسندگان

تمامی نویسندگان در نگارش این مقاله مشارکت داشته‌اند.

تعارض منافع

بنا به اظهارات نویسندگان، هیچ‌گونه تضاد منافعی در این پژوهش وجود ندارد.

تشکر و قدردانی

نویسندگان از دانشگاه علوم‌پزشکی ایران که بودجه طرح پژوهشی را تأمین کرده است، تشکر می‌نمایند.

 

References

1.Ristanto A, Caltabiano ML. Psychological support and well-being in post-bariatric surgery patients. Obesity Surgery. 2019; 29(2):739-43. [DOI:10.1007/s11695-018-3599-8] [PMID]

2.Karagülle OO, Yavuz E, Gülçiçek OB, Solmaz A, Şentürk S, Erdoğan A, et al. Psychological well-being and marital satisfaction in response to weight loss after bariatric surgery. Surgery Today. 2019; 49(5):435-42. [DOI:10.1007/s00595-018-1750-8] [PMID]

3.Geller Sh, Levy S, Goldzweig G, Hamdan S, Manor A, Dahan Sh, et al. Psychological distress among bariatric surgery candidates: The roles of body image and emotional eating. Clinical Obesity. 2019; 9(2):e12298. [DOI:10.1111/cob.12298] [PMID]

4.deMeireles AJ, Carlin AM, Bonham AJ, Cassidy R, Ross R, Stricklen A, et al. A longitudinal analysis of variation in psychological well-being and body image in patients before and after bariatric surgery. Annals of Surgery. 2020; 271(5):885-90. [DOI:10.1097/SLA.0000000000003146] [PMID]

5.van Hout GCM, Vreeswijk CMJM, van Heck GL. Bariatric surgery and bariatric psychology: Evolution of the Dutch approach. Obesity Surgery. 2008; 18(3):321-5. [DOI:10.1007/s11695-007-9271-3] [PMID]

6.Thomas SL, Hyde J, Karunaratne A, Herbert D, Komesaroff PA. Being ‘fat’ in today’s world: A qualitative study of the lived experiences of people with obesity in Australia. Health Expectations. 2008; 11(4):321-30. [DOI:10.1111/j.1369-7625.2008.00490.x] [PMID] [PMCID]

7.Sadeghi Kh, Gharraee B, Fata L, Mazhari SZ. [Effectiveness of cognitive-behavioral therapy in treating patients with obesity (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2010; 16(2):107-17. http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-1042-en.html

8.Ghasemipour Y, Bahrami Ehsan H, Abbaspour S, Poursharifi H. [The effectiveness of motivational interviewing in treating overweight and obesity of patients with coronary heart disease (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2013; 18(4):276-83. http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-1932-en.html

9.Babaei Sh, Asgharnejad Farid AA, Fathali Lavasani F, Birashk B. [Comparing impulse control and emotional regulation in patients with and without food addiction (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2017; 23(1):22-37. [DOI:10.18869/nirp.ijpcp.23.1.22]

10.Taylor VH, Hensel J, Anvari M. The impact of health discipline designation on psychological assessments prior to bariatric surgery. General Hospital Psychiatry. 2018; 54:52-3. [DOI:10.1016/j.genhosppsych.2018.01.008] [PMID]

11.Galli F, Cavicchioli M, Vegni E, Panizzo V, Giovanelli A, Pontiroli AE, et al. Ten years after bariatric surgery: Bad quality of life promotes the need of psychological interventions. Frontiers in Psychology. 2018; 9:2282. [DOI:10.3389/fpsyg.2018.02282] [PMID] [PMCID]

12.Yeoh YS, Koh GCH, Tan CS, Lee KE, Tu TM, Singh R, et al. Can acute clinical outcomes predict health-related quality of life after stroke: A one-year prospective study of stroke survivors. Health and Quality of Life Outcomes. 2018; 16(1):221. [DOI:10.1186/s12955-018-1043-3] [PMID] [PMCID]

13.Kochkodan J, Telem DA, Ghaferi AA. Physiologic and psychological gender differences in bariatric surgery. Surgical Endoscopy. 2018; 32(3):1382-8. [DOI:10.1007/s00464-017-5819-z] [PMID]

14.Sarwer DB, Wadden TA, Spitzer JC, Mitchell JE, Lancaster K, Courcoulas A, et al. 4-year changes in sex hormones, sexual functioning, and psychosocial status in women who underwent bariatric surgery. Obesity Surgery. 2018; 28(4):892-9. [DOI:10.1007/s11695-017-3025-7] [PMID] [PMCID]

15.Hardman CA, Christiansen P. Psychological issues and alcohol misuse following bariatric surgery. Nature Reviews Endocrinology. 2018; 14(7):377-8. [DOI:10.1038/s41574-018-0006-4] [PMID]

16.Trakhtenbroit MA, Leichman JG, Algahim MF, Miller CC, Moody FG, Lux TR, et al. Body weight, insulin resistance, and serum adipokine levels 2 years after 2 types of bariatric surgery. The American Journal of Medicine. 2009; 122(5):435-42. [DOI:10.1016/j.amjmed.2008.10.035] [PMID] [PMCID]

17.Gorrell S, Mahoney CT, Lent M, Campbell LK, Craig Wood G, Still C. Interpersonal abuse and long-term outcomes following bariatric surgery. Obesity Surgery. 2019; 29(5):1528-33. [DOI:10.1007/s11695-018-03696-1] [PMID] [PMCID]

18.Rodríguez-Hurtado J, Ferrer-Márquez M, Fontalba-Navas A, García-Torrecillas JM, Olvera-Porcel MC. [Influence of psychological variables in morbidly obese patients undergoing bariatric surgery after 24 months of evolution (English-Spanish)]. Cirugía Española. 2017; 95(7):378-84. [DOI:10.1016/j.ciresp.2017.06.002] [PMID]

19.Pavan C, Marini M, De Antoni E, Scarpa C, Brambullo T, Bassetto F, et al. Psychological and psychiatric traits in post-bariatric patients asking for body-contouring surgery. Aesthetic Plastic Surgery. 2017; 41(1):90-7. [DOI:10.1007/s00266-016-0752-4] [PMID]

20.Shoar S, Saber AA. Long-term and midterm outcomes of laparoscopic sleeve gastrectomy versus Roux-en-Y gastric bypass: A systematic review and meta-analysis of comparative studies. Surgery for Obesity and Related Diseases. 2017; 13(2):170-80. [DOI:10.1016/j.soard.2016.08.011] [PMID]

21.Sogg S, Gorman MJ. Interpersonal changes and challenges after weight-loss surgery. Primary Psychiatry. 2008; 15(8):61-6. https://www.researchgate.net/publication/228631838

22.Bylund A, Benzein E, Persson C. Creating a new sense of we-ness: Family functioning in relation to gastric bypass surgery. Bariatric Surgical Practice and Patient Care. 2013; 8(4):152-60. [DOI:10.1089/bari.2013.0008]

23.Vidot DC, Prado G, De La Cruz-Munoz N, Cuesta M, Spadola C, Messiah SE. Review of family-based approaches to improve postoperative outcomes among bariatric surgery patients. Surgery for Obesity and Related Diseases. 2015; 11(2):451-8. [DOI:10.1016/j.soard.2014.08.004] [PMID]

24.Wolfe BL, Terry ML. Expectations and outcomes with gastric bypass surgery. Obesity Surgery. 2006; 16(12):1622-9. [DOI:10.1381/096089206779319473] [PMID]

25.Bruze G, Holmin TE, Peltonen M, Ottosson J, Sjöholm K, Näslund I, et al. Associations of bariatric surgery with changes in interpersonal relationship status: Results from 2 Swedish cohort studies. JAMA Surgery. 2018; 153(7):654-61. [DOI:10.1001/jamasurg.2018.0215] [PMID] [PMCID]

26.Bond DS, Wing RR, Vithiananthan S, Sax HC, Dean Roye G, Ryder BA, et al. Significant resolution of female sexual dysfunction after bariatric surgery. Surgery for Obesity and Related Diseases. 2011; 7(1):1-7. [DOI:10.1016/j.soard.2010.05.015] [PMID] [PMCID] 

27.Sarwer DB, Spitzer JC, Wadden TA, Mitchell JE, Lancaster K, Courcoulas A, et al. Changes in sexual functioning and sex hormone levels in women following bariatric surgery. JAMA Surgery. 2014; 149(1):26-33. [DOI:10.1001/jamasurg.2013.5022] [PMID]

28.Sarwer DB, Spitzer JC, Wadden TA, Rosen RC, Mitchell JE, Lancaster K, et al. Sexual functioning and sex hormones in persons with extreme obesity and seeking surgical and nonsurgical weight loss. Surgery for Obesity and Related Diseases. 2013; 9(6):997-1007. [DOI:10.1016/j.soard.2013.07.003] [PMID] [PMCID]

29.Reis LO. Sexual functioning in men who underwent bariatric surgery: Far beyond sex hormones. Surgery for Obesity and Related Diseases. 2015; 11(3):651-2. [DOI:10.1016/j.soard.2015.01.003] [PMID]

30.Sarwer DB, Spitzer JC, Wadden TA, Rosen RC, Mitchell JE, Lancaster K, et al. Sexual functioning and sex hormones in men who underwent bariatric surgery. Surgery for Obesity and Related Diseases. 2015; 11(3):643-51. [DOI:10.1016/j.soard.2014.12.014] [PMID]

31.Magdaleno Jr R, Chaim EA, Turato ER, Laboratory of Clinical-Qualitative Research. Psychological recommendations in the massive weight loss for patients after bariatric surgery in public service outpatient in Southeast Brazil. European Psychiatry. 2011; 26(S2):732. [DOI:10.1016/S0924-9338(11)72437-3]