دوره 23، شماره 3 - ( پاییز 1396 )                   جلد 23 شماره 3 صفحات 277-260 | برگشت به فهرست نسخه ها

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
abazari K, malekpour M, ghamarani A, abedi A, faramarzi S. Impact of Individual Differences Intervention (Floortime) Based on Parents’ Expressed Emotion on Children’s Social Skills With High-Functioning Autism Disorder. IJPCP 2017; 23 (3) :260-277
URL: http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-2565-fa.html
اباذری کبری، ملک پور مختار، قمرانی امیر، عابدی احمد، فرامرزی سالار. تأثیر برنامه درمانی مداخله مبتنی بر تفاوتهای فردی (فلورتایم) بر اساس هیجان ابرازشده مادران بر مهارتهای اجتماعی کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم با عملکرد بالا. مجله روانپزشكي و روانشناسي باليني ايران. 1396; 23 (3) :260-277

URL: http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-2565-fa.html

تأثیر برنامه درمانی مداخله مبتنی بر تفاوتهای فردی (فلورتایم) بر اساس هیجان ابرازشده مادران بر مهارتهای اجتماعی کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم با عملکرد بالا
کبری اباذری 1، مختار ملک پور2 ، امیر قمرانی2 ، احمد عابدی2 ، سالار فرامرزی3
1- دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران ، Email:kabazari@yahoo.com
2- گروه روانشناسی و آموزش کودکان با نیازهای خاص، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
3- گروه روانشناسی و آموزش کودکان با نیازهای خاص، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.
واژه‌های کلیدی: اوتیسم، فلورتایم، هیجان ابرازشده، مهارت های اجتماعی، مادران
متن کامل [PDF 3566 kb]   (3611 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (7720 مشاهده)
متن کامل:   (5855 مشاهده)
مقدمه
مشکلات ارتباطی، تعامل اجتماعی و رفتاری کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، نه تنها این افراد را در تمام عمرشان تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه بر والدین آن‌ها که نقش مؤثر و بارزی در رشد کودک دارند نیز تأثیر می‌گذارد [1]. تولد هر کودک با نیازهای خاص، مشکلات زیادی را برای والدین به همراه دارد که از آن جمله می‌توان به استرس و افسردگی اشاره کرد [2]. ویژگی‌های والدینی بر روشی که این والدین با کودکانشان ارتباط و تعامل برقرار می‌کنند، تأثیر می‌گذارد [3].
پژوهش‌ها مطرح می‌کنند که روابط بین والد و کودک نقش مهمی در رشد کودک دارد [4]. بلسکی عنوان کرد که والدین، مدیران اصلی وضعیت هیجانی خانواده هستند. در سال‌های اخیر هیجان ابرازشده به عنوان مقیاس سنجش این جنبه مهم خانواده استفاده شده است. هیجان ابرازشده، هیجانات و نگرش‌هایی است که اعضای خانواده به دیگران ابراز می‌کنند. همچنین هیجان ابرازشده، وسیله‌ای است که وضعیت هیجانی والدین را بررسی می‌کند و پیش‌بینی‌کننده دامنه اختلالات روان‌پزشکی، پزشکی و رشدی کودکان اوتیسم است [5].
پژوهش‌ها نشان می‌دهدکه هیجان ابرازشده زیاد به افزایش احتمال عود و نتایج و بازده درمانی ضعیف در افراد آسیب‌پذیر منجر می‌شود [7 ،6]. پژوهشگرانی چون ایسنبرگ، گرشوف، فبس، شپارد، کومبرلند، لوسویا و همکاران [8]، گرین برگ، میلیک سلتزر، هونگ، اروسموند [9]، واسرمن، مامانی، موندی [10]، بنسون و همکاران [5]، گریفیس، هستینگ، پتالاس، لییود [11] مطرح کرده‌اند که هیجان ابرازشده والدین کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم بیشتر از والدین کودکان عادی است و همین سبب بروز مشکلات رفتاری و مشکلات سازگاری و اجتماعی بیشتری در کودکان آنان می‌شود. 
گرین برگ و همکارانش در سال 2006 مطرح کردند که بین هیجان ابرازشده والدین و مهارت‌های اجتماعی کودکان رابطه وجود دارد [9]. گرچه نتایج متضاد با این پژوهش نیز در برخی پژوهش‌ها به دست آمده است. مثلاً کلی و همکاران در سال 2009 و ویلسون و هاگز در سال 2011، طی پژوهشی که انجام دادند، رابطه‌ای بین هیجان ابرازشده و مهارت‌های اجتماعی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم نیافتند [13 ،12]. گرچه هنوز پژوهش‌های اندکی درباره ماهیت و درجه تأثیرگذاری محیط خانوادگی بر کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم انجام شده است [13]. به طور کلی گزارش کرده‌اند که مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی والدین مبتلا به اختلال طیف اوتیسم با گروه‌های کنترل متفاوت است. بنابراین ارزیابی زمینه خانوادگی در زمان اجرای مداخله زودهنگام کودکان ضروری است [14]. 
کودکانی که علائم اختلالات طیف اوتیسم را دارند، در سنین زیر 7 سال، از درمان‌های جامع و فشرده سود می‌برند [15]. اتفاق نظر درباره این موضوع وجود دارد که شواهد پژوهشی ناکافی برای حمایت از یک مداخله نسبت به مداخله دیگر وجود دارد و به علت اینکه تنوع در میان کودکان اوتیسم و خانواده‌هایشان وجود دارد، مداخله خاصی را نمی‌توان یافت که مناسب همه افراد این گروه باشد یا سطح آرمانی مداخله را برای همه کودکان اوتیسم فراهم کند [16]. در میان روش‌های درمانی فشرده، دو نوع گسترده مداخله رفتاری و اجتماعی به عنوان نمونه وجود دارند. 
یکی از مهم‌ترین درمان‌های رفتاری، درمان لواس یا ABA است. این برنامه لوواس یا ABA با وجود منافع و تأثیرات خوب برای کودکان اوتیسم، محدودیت نیز دارد. از جمله محدودیت‌های این روش رفتاری عبارتند از: 1- مشکل‌بودن ارائه درمان برای 40 ساعت در هر هفته؛ 2- نیازمندی به نظارت بالا؛ 3- مشکل در تکرار یافته‌ها در موقعیت‌های غیرپژوهشی انتقادات دیگری که به این درمان می‌شود، که به نظر این مسئله موجب  مشکل در تعمیم نتیجه این درمان به محیط‌های طبیعی می‌شود. همچنین تداوم مشکلات در مهارت‌های اجتماعی با همتایان و ماهیت منزجرکننده مداخله است. برنامه مبتنی بر تنبیه در مدت طولانی استفاده نمی‌شود. بنابراین تردیدهایی در خصوص تعمیم نتایج این برنامه فراهم می‌کند [17]. 
روش شناخته‌شده درمانی دیگر که برای کودکان اوتیسم استفاده می‌شود، روش‌های درمانی واقع‌گرایی اجتماعی است. گرین اسپن روش واقع‌گرایی اجتماعی را ارائه کرده است. این روش مدل رشدی، فردی و مبتنی بر روابط است که به منظور افزایش اجتماعی‌شدن، پیشرفت در زبان و کاهش رفتارهای تکراری طراحی شده است [15]. توجه اشتراکی و افزایش تعاملات تصادفی، کار اصلی مدل مبتنی بر تفاوت‌های فردی (DIR) است [19 ،18]. نمونه‌ای از روش اصلی مداخلات اجتماعی که تفاوت‌های فردی و رشدی افراد را نشان می‌دهد، «مدل فلورتایم» (DIR) است که در سال 1997، گرین اسپن و وایدر، بر اساس ایجاد رابطه، آن را پایه‌گذاری کردند. این برنامه، راهکاری را برای بهبود رشد کودک بر مبنای تفاوت‌های فردی و روابط فراهم می‌آورد که به تقویت شش مهارت اساسی رشد (رشد هیجانی) اشاره دارد. این شش مهارت عبارتند از: خودتنظیمی و علاقه به دنیا، صمیمیت، ارتباط دوجانبه، ارتباط پیچیده، باورهای هیجانی و تفکر منطقی. بهبود در شکل‌گیری این ابعاد شش‌گانه، برای رشد عقلانی و هیجانی کودک لازم است و به کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم کمک می‌کند تا بر مهارت‌هایی مانند ایجاد ارتباط و تفکر تمرکز یابند [20].
در مدل رفتاری، حالت‌های ذهنی درونی کودک دیده نمی‌شود یا کم دیده می‌شود. در حالی‌که در فلورتایم، حلقه‌های ارتباطی که در فعالیت‌های هدفمند تشویق می‌شوند، کودک به جای اینکه از طریق عادت و تکرار و تقویت یاد بگیرد، بین رفتار و نیتش اتصال ایجاد می‌کند [21]. برخی ازمحققان و پژوهشگران از روش‌های مداخلاتی رشدی و واقع‌گرایی اجتماعی حمایت می‌کنند [22]. برای مثال، گرین اسپن و وایدر [23]، آلدر، گرین و آدام [24]، کاهش در علائم اوتیسم، سولومون و همکاران [15] افزایش در کارکرد هیجانی، هیلتون و سیل [25]، مینجارز، ویلیامز، مرسییر و هاردن [26]، پاجراییا، و رولس [27] و دیونی و مارتینی [28]، افزایش در حلقه‌های ارتباطی و مهارت‌های ارتباطی را در اثر ارائه مداخله فلورتایم به دست آوردند.
چنان‌که پیش‌تر نیز اشاره شد، هیجان ابرازشده والدین اگر در سطح بالایی باشد، می‌تواند در روند بهبود اختلال ایجاد کند یا حتی ممکن است به بازگشت علائم اوتیسم در کودکان تحت درمان بیانجامد. با وجود اهمیت نقشی که ویژگی‌های هیجانی خانواده در بهبود یا تشدید علائم اختلال اوتیسم دارد [9]، پژوهش‌های چندانی درباره ساختار هیجان ابرازشده در خانواده‌ها و ماهیت و میزان تأثیر محیط خانوادگی در درمان کودکان مبتلا به اوتیسم انجام نشده است [29 ،13]. باید توجه کرد که در بیشتر مراکز درمانی از مداخله ABA استفاده می‌شود که محدودیت‌هایی را برای درمان ایجاد می‌کند. 
از این رو، این پژوهش در نظر دارد برای اجتناب از محدودیت‌های مداخله ABA، با به کارگیری ترکیبی دو مداخله فلورتایم و ABA و با توجه به تأثیر هیجان ابرازشده والدین اوتیسم، برنامه توان‌بخشی تدوین کند و میزان تأثیرگذاری این برنامه را با تأثیر مداخله ABA بر مهارت‌های اجتماعی کودکان مبتلا به اوتیسم با عملکرد بالا بسنجد. در این پژوهش هر دو گروه آزمایش و کنترل مداخله ABA را در مداخله روتین مرکز اوتیسم دریافت می‌کنند ولی گروه آزمایش، علاوه بر مداخله ABA که از مرکز دریافت می‌کردند مداخله فلورتایم را نیز دریافت کردند.
روش
روش پژوهش آزمایشی از نوع شبه آزمایشی است. این پژوهش به منظور طراحی برنامه درمانی فلورتایم مبتنی بر هیجان ابرازشده مادران اوتیسم و مقایسه اثر بخشی مداخله با مداخله ABA بر مهارت های اجتماعی کودکان اوتیسم با عملکرد بالا تدوین شد. جامعه آماری این پژوهش، کلیه کودکان اوتیسم در تهران می باشد. این پژوهش در 2 مرحله انجام شد: 
مرحله اول: روش پژوهش ترکیبی
به منظور تدوین بسته درمانی از روش پژوهش ترکیبی استفاده شد. روش پژوهش ترکیبی، بر جمع‌آوری، تحلیل و تلفیق داده‌های کمی و کیفی در مطالعه‌ای منفرد، یا مجموعه‌ای از مطالعات تمرکز می‌یابد. نکته اصلی این است که به کارگیری رویکردهای کمی و کیفی به صورت ترکیبی، در مقایسه با به کارگیری هریک از این دو روش به تنهایی، به درک بهتری از مسائل منجر می‌شود.  همچنین روش‌های پژوهش ترکیبی این توانایی را ایجاد می‌کنند که نقاط ضعف روش پژوهش کمی و کیفی را می‌پوشانند [30].
نوع روش ترکیبی به‌کاررفته در این پژوهش، طرح تودرتو است. مفروضات اساسی این طرح عبارتند از این که مجموعه‌ای از داده‌ها به‌تنهایی کافی نیست، باید به سؤال‌های مختلف جواب داد و برای پاسخ‌گویی به هر سؤال به انواع مختلفی از داده‌ها نیاز است. پژوهشگران زمانی از این طرح استفاده می‌کنند که برای پاسخ‌دادن به سؤالی پژوهشی در درون مطالعه‌ای کمی یا کیفی گسترده، به داده‌های کمی یا کیفی نیاز داشته باشند. این طرح بیشتر زمانی مفید واقع می‌شود که پژوهشگر نیاز دارد مؤلفه‌ای کیفی را در درون طرحی کمّی قرار دهد [30]. تصویر شماره 1 نمودار طرح تودرتوی به‌کاربرده‌شده در این پژوهش را نشان می‌دهد. بنابراین مرحله اول این پژوهش به سه بخش تقسیم شد.
پژوهش کمی مرحله اول
به دلیل اینکه در این پژوهش، اولویت با داده‌های کمی بود و داده‌های کمی، وزن بیشتری داشتند، در ابتدا داده‌ها در این پژوهش، به روش کمی جمع‌آوری شدند. در این پژوهش، از روش علّی مقایسه‌ای استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش، تمامی مادران کودکان اوتیسمی و عادی با کودکان دامنه سنی 3 تا 13ساله در شهر تهران در سال 1394 است. در این پژوهش که به منظور مقایسه هیجان ابرازشده و زیر مؤلفه های آن در مادران کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم و مادران کودکان عادی انجام شد، در مجموع 100کودک عادی و اوتیسم انتخاب شدند. به این صورت که در سه مرکز اوتیسم که برای توزیع پرسش‌نامه همکاری شد، 50 کودک مبتلا به اوتیسم در دامنه سنی 3 تا 13ساله انتخاب شدند (با توجه به ارزیابی روان‌پزشک در مراکز اوتیسم و اجرای آزمون سنجش دامنه اتیسم) و 50 مادر کودکان عادی از مدارس عادی و مهدهای کودک به منظور مقایسه با گروه مورد مطالعه انتخاب شدند. برای کودکان عادی از طریق ارزیابی که از طریق مصاحبه و ارائه پرسش‌نامه سنجش دامنه اتیسم انجام شد، هیچ‌کدام از کودکان، علائم اختلال طیف اوتیسم را دریافت نکردند. هر دو گروه مادران از نظر وضعیت اقتصادی و کودکان آن‌ها از نظر سنی همتا شدند و در نهایت، 50 کودک مبتلا به اوتیسم که مادران آن‌ها در تکمیل پرسش‌نامه‌ها رضایت داشتند، انتخاب شدند و مادران آن‌ها پرسش‌نامه خانواده هیجان ابرازشده را تکمیل کردند.
معیارهای ورود و خروج در این پژوهش برای مادران و کودکان مبتلا به اوتیسم با عملکرد بالا و عادی
معیار‌های ورود کودکان مبتلا به اوتیسم با عملکرد بالا عبارت است از: داشتن معیار تشخیص اختلال اوتیسم با عملکرد بالا با توجه به ارزیابی روان‌پزشک و پرسش‌نامه سنجش دامنه اتیسم، داشتن مشکلات جسمانی و ذهنی حاد مانند عقب‌ماندگی ذهنی، مشکلات بینایی، حرکتی، شنوایی و صرع و غیره، داشتن مشکلات شدید مزمن روان‌پزشکی والدین، قرارگیری سن کودکان بین 3 تا 13 سال. 
معیارهای ورود کودکان عادی عبارت است از: دریافت‌نکردن معیارهای تشخیص اوتیسم بر اساس مصاحبه روان‌پزشکی و پرسش‌نامه سنجش دامنه اتیسم، نداشتن مشکلات مزمن شدید روان‌پزشکی در والدین آن‌ها، قرارگرفتن کودکان در دامنه سنی 3 تا 13 سال، نداشتن مشکلات حاد جسمانی و ذهنی مانند عقب ماندگی ذهنی، مشکلات بینایی، شنوایی، حرکتی و صرع و غیره .
پژوهش کیفی در مرحله اول
به منظور درک علل بالابودن هیجان ابرازشده مادران کودکان اوتیسم، از روش پژوهش کیفی استفاده شد؛ به منظور ارتقای داده‌های کمی مرحله اول از روش کیفی بعد از جمع‌آوری داده‌های کمی استفاده می‌شود. مطالعه کیفی در این پژوهش از نوع تحلیل محتواست. محیط پژوهش، مراکز اوتیسم تهران است که قبلاً برای جمع‌آوری داده‌های کمی از سه مرکز، نمونه‌گیری انجام شده بود. جامعه پژوهش شامل همه والدین کودکان اوتیسم در تهران است. نمونه انتخاب‌شده در مرحله کیفی همان مراحلی را دارد که برای انتخاب نمونه‌های کمّی انجام شده بود؛ یعنی تشخیص‌گذاری روان‌پزشک و اجرای آزمون سنجش دامنه اتیسم و درنظرگرفتن معیار ورود و خروجی که در بخش جمع‌آوری داده‌های کمّی مطرح شده است. علاوه بر این، شامل والدینی می‌شود که تمایل به انجام مصاحبه داشتند. نمونه‌گیری به روش هدفمند  صورت گرفت و تا زمان اشباع داده‌ها ادامه یافت. در نهایت 10شرکت‌کننده انتخاب شدند. برای این پژوهش پس از کسب اجازه از معاونت پژوهشی دانشگاه، ابتدا درباره اهداف تحقیق و روش انجام مصاحبه توضیح داده شد و رضایت آگاهانه کتبی از مشارکت‌کنندگان کسب و با اجازه آن‌ها مصاحبه ضبط شد.
روش جمع‌آوری داده‌ها، مصاحبه نیمه‌ساختاریافته بود. این نوع مصاحبه به دلیل انعطاف‌پذیری و عمیق‌بودن داده‌ها، برای پژوهش کیفی مناسب است [31]. مصاحبه‌ها باز و نیمه‌ساختاریافته بود و با موافقت مشارکت‌کنندگان ضبط و به‌سرعت بازنویسی و تحلیل شد. طول مدت مصاحبه‌ها بین 30 تا 40 دقیقه بود که به صورت تک‌نفره انجام و تمامی آن‌ها ضبط شد و به صورت دست‌نویس در آمد. پژوهشگران مصاحبه‌ها را چندین‌بار با دقت گوش دادند. همچنین برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از تحلیل محتوای کیفی استفاده شد. 
تجزیه‌وتحلیل داده‌ها به تولید پنج درون‌مایه اصلی منجر شد که شامل این نکات بود: نگران نظر دیگران بودن، آگاهی‌نداشتن درباره وضعیت آینده کودک، نادیده‌گرفتن خود و ترجیح نیازهای کودک بر نیازهای خود ونیازهای اعضای دیگر خانواده، مقایسه کودک خود با کودکان دیگر و سرزنش و انتقاد کودک. 
استفاده از نظرات متخصصان و مطالعه کتاب‌های مربوطه
در مرحله بعدی پژوهش، به منظور مکمل طرح کمی و کیفی مرحله قبلی این مراحل برای طراحی برنامه درمانی اجرا شد: مطالعه کتاب‌ها و بسته‌های آموزشی در خصوص مداخله فلورتایم، مطالعه مقالات در خصوص فلورتایم، مطالعه کتب و مقالات درباره هیجان ابرازشده، مطالعه مقالات درباره ویژگی‌های هیجانی والدین اوتیسم، استخراج مؤلفه‌های فلورتایم و هیجان ابرازشده از موارد مذکور، تدوین بسته درمانی، در اختیار گذاشتن آن به پنج متخصص، اعمال نظر متخصصان در خصوص بسته درمانی و اجرای بسته نهایی.
مرحله دوم: روش آزمایش طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل
در این مرحله 20 کودک اوتیسمی 3 تا 6 سال که قبلاً از طریق ارزیابی روان‌پزشک و نیز آزمون سنجش دامنه اتیسم، شدت اوتیسم آن‌ها در دامنه خفیف  (100-50) قرار داشت و ضریب هوش آن‌ها در آزمون هوش استانفورد بینه، بیشتر از 70 بود، به شیوه نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند. سپس به صورت تصادفی در دو گروه 10 نفره آزمایش و کنترل قرار گرفتند. بعد از آن، برنامه مداخله فلورتایم مبتنی بر هیجان ابرازشده به مدت 23 جلسه دوساعته، یک‌بار در هفته به آن‌ها ارائه شد. در حین اجرای مداخله، ریزش در هر دو گروه آزمایش و کنترل در تعداد مادران وجود داشت و نمونه‌ها به 14 نفر، 7 نفر در گروه آزمایش و 7 نفر در گروه کنترل کاهش یافتند.
هر دو گروه آزمایش و کنترل، مداخله ABA را از طرف مرکز دریافت می‌کردند. گروه آزمایش علاوه بر دریافت ABA، مداخله فلورتایم مبتنی بر هیجان ابرازشده والدین برای آموزش گروه مادران را نیز دریافت کردند.
ابزارهای اندازه‌گیری
پرسش‌نامه ویژگی‌های جمعیت‌شناختی
بررسی سن، جنس، ترتیب تولد، نوع آموزش‌های دریافتی تاکنون، سن تشخیص اوتیسم، سن والدین، وضعیت اقتصادی خانواده، بررسی مشکلات روان‌پزشکی والدین و وضعیت تحصیلی آن‌ها در این پژوهش، از طریق این پرسش‌نامه بررسی شد (محقق‌ساخته).
آزمون سنجش دامنه اتیسم
این پرسش‌نامه شامل 44 سؤال است که والدین یا معلم کودکان آن را کامل می‌کنند. هر سؤال سه گزینه بلی، تاحدی و خیر دارد که به ترتیب نشان‌دهنده نمرات 2، 1 و صفر در آن سؤال هستند. نمره 22 و بیشتر نشان‌دهنده اختلالات طیف اوتیسم با عملکرد بالا هستند. کاسه‌چی روایی و پایایی این آزمون را در سال 1390 تعیین کرده است. وی اعلام کرد که نسخه فارسی پرسش‌نامه سنجش دامنه اتیسم روایی صوری مناسب و اعتبار قابل قبولی دارد. ضریب اعتبار بازآزمایی پرسش‌نامه، در گروه والدین (764/0=r) و در گروه معلمان (416/0=r) برآورده شده است که مبین پایایی و اعتبار قابل قبول این ابزار در افراد اوتیستیک است. ضریب آلفای کرنباخ به‌دست‌آمده در گروه والدین و معلمان کودکان عادی و طیف اوتیسم نشان می‌دهد که بخش‌های پرسش‌نامه سنجش دامنه اتیسم برای غربال‌گری کودکان اوتیسم با عملکرد بالا مناسب است [32]. روایی خارجی این آزمون برای گروه والدین 75/0 با مقیاس راتر و 85/0 با مقیاس کانرز روایی دارد. برای گروه معلمان، 77/0 برای گروه والدین با راتر و 70/0 با کانرز روایی دارد. پایایی خارجی این آزمون نیز برای گروه والدین 96/0 و برای گروه معلمان 94/0 گزارش شده است [33]. این آزمون سه مقیاس را می‌سنجد که عبارتند از: 1- مشکل در حوزه تعامل اجتماعی که شامل 15 سؤال اول است، 2- مشکلات در زمینه تأخیر زبان و گفتار که شامل 14 سؤال دوم است، 3- مشکلات رفتاری و بازی‌های سمبولیک غیرعادی که شامل 15 سؤال آخر است. در این پژوهش، این آزمون به منظور سنجش و تشخیص‌گذاری کودکان اوتیسم با عملکرد بالا استفاده شد. 

آزمون هوش استانفورد بینه
افروز و کامکار در سال 1387، نسخه پنجم استانفورد بینه را تدوین کردند. این آزمون هوش در دامنه سنی 2 تا 90ساله کاربرد دارد و از آن می توان در زمینه‌های شناسایی، تشخیص و گمارش افراد در برنامه‌های آموزش و پرورش ویژه، استفاده کرد. نیمرخ به شناسایی دقیق عملکرد آزمودنی در 10 خرده‌آزمون با تأکید بر دو حیطه کلامی و غیرکلامی معطوف بوده است که با توجه به پنج عامل سازنده هوش، 10 خرده‌آزمون را شامل می‌شود. این ده خرده‌آزمون در مقیاس‌های کلامی و غیرکلامی عبارتند از: استدلال سیال، دانش، استدلال کمی، پردازش دیداری فضایی و حافظه فعال. همچنین همبستگی بین دو حیطه غیرکلامی و کلامی ، بین 94/0 تا 97/0 به دست آمده است. ضرایب اعتباری این آزمون بین 84/0 تا 89/0 در بین خرده‌مقیاس‌های ده‌گانه این هوش‌آزما استخراج شده است. ضرایب محاسبه‌شده برای این ابزار نشان می‌دهد که این ابزار اعتبار زیادی در زمینه خرده‌آزمون ها و نمرات ترکیبی دارد [34]. در ایران روایی این آزمون با وکسلر برای هوشبهر کلامی 58/0، هوشبهر کلامی 59/0 و هوشبهر کلی 66/0 است [35]. 
پرسش‌نامه خانواده FQ))
 پرسش‌نامه خانواده نوعی فرم خودسنجی کوتاه برای ارزیابی ابراز هیجان در خانواده‌های بیماران مبتلا به اختلالات سایکوتیک است که ویدمن و همکاران در سال 2002 آن را ساخته‌اند. این پرسش‌نامه 20 بخش دارد. پاسخ‌ها در یک مقیاس چهاردرجه‌ای لیکرت از 1 (هرگز) تا 4 (همیشه) درجه‌بندی شده است و شامل دو زیرمقیاس نظرات انتقادی و درگیری عاطفی شدید، می‌شود. در پژوهشی که روی گروه آلمانی انجام شد، پایایی کل مقیاس 92/0 و پایایی خرده‌مقیاس نظرات انتقادی 84/0 و درگیری عاطفی شدید 91/0 گزارش شده است. از سوی دیگر این مقیاس روایی هم‌زمان نیز دارد و با مصاحبه خانوادگی کمبرول همبستگی معناداری را نشان داده است [36]. 
در ایران پایایی کل مقیاس 85/0 و پایایی خرده‌مقیاس درگیری عاطفی شدید 83/0 و نظرات انتقادی 88/0 گزارش شده است [37]. در پژوهش حاضر، نمره پایایی از طریق آلفای کرونباخ به دست آمد. پایایی کل مقیاس (نمره کلی هیجان ابرازشده) 84/0، درگیری عاطفی افراطی 77/0 و انتقاد 79/0 به دست آمد. در این پرسش‌نامه سؤالات مقیاس انتقاد عبارتند از سؤالات 2، 4، 6، 8، 10، 12، 14، 16، 18، 20. برای مقیاس درگیری عاطفی افراطی سؤالات عبارتند از سؤالات 1، 3، 5، 7، 9، 11، 13، 15، 17، 19. در این پژوهش از این آزمون به منظور سنجش هیجان ابرازشده مادران استفاده شد. 
پرسش‌نامه سؤالات کیفی هیجان ابرازشده
در این پژوهش بر اساس مطالعه مقالات، نظریات و پرسش‌نامه‌های کمی تدوین‌شده، سؤالات پاسخ باز هیجان ابرازشده تدوین شدند. برخی سؤالات آن عبارتند از: نظر شما درباره وضعیت رفتاری و شخصیتی و به طور کلی وضعیت کودکتان چیست؟ رابطه خود را با کودکتان چگونه می‌بینید؟ آیا فعالیت‌های لذت‌بخش و رضایت‌آمیز با کودکتان دارید؟ آیا  نیازهای کودکتان بر نیازهای شما ارجحیت دارد و نیازهای خود را فدای نیازهای کودکتان می‌کنید؟ موقعیت‌هایی را که این اتفاق می‌افتد، توضیح دهید. چه احساسی به وضعیت کودکتان و آینده او دارید؟ در مقابل رفتارهای اشتباه و نامناسب او چه واکنشی نشان می‌دهید؟ آیا احساسات منفی خود را به او ابراز می‌کنید؟ چگونه؟ زمانی که از او انتقاد می‌کنید یا ایراد می‌گیرید، چه واکنشی نشان می‌دهد؟ به منظور تأییدپذیری داده‌ها از روش بازنگری توسط مشارکت‌کنندگان (والدین کودکان اوتیسم)  و نظرات اصلاحی آن‌ها استفاده شد. علاوه بر این، به منظور انتقال‌پذیری و دقت مطالعه نتایج در اختیار چند نفر از والدین کودکان اوتیسمی گذاشته شد که در پژوهش مشارکت نداشتند و از آنان خواسته شد که نتایج را با تجربه خودشان مقایسه و نظراتشان را ابراز کنند.
مقیاس درجه‌بندی اوتیسم گیلیام
این مقیاس فهرستی است که به تشخیص افراد با اختلال اوتیسم کمک می‌کند. این آزمون در سال 1994 هنجارشد و معرف ویژگی‌هایی از اوتیسم روی گروه نمونه 1094 نفری از 46 ایالت از کلمبیا، پروتوریکا و کانادا است. مقیاس درجه‌بندی اوتیسم گیلیام بر اساس تعاریف انجمن اوتیسم آمریکا (1994) و انجمن روان‌شناسی آمریکا (APA) و با اتکا بر DSM-IV تهیه شده است. این مقیاس برای اشخاص 3 تا 22 سال مناسب است و والدین و متخصصان در مدرسه یا منزل می‌توانند آن را کامل کنند. این پرسش‌نامه شامل چهار خرده‌مقیاس و هر خرده‌مقیاس شامل 14 بخش است که نمره هر سؤال بین 0-3 نمره‌گذاری می‌شود. نخستین خرده‌مقیاس، رفتارهای کلیشه‌ای، اختلالات حرکتی و رفتارهای عجیب‌وغریب را توصیف می‌کند. خرده‌مقیاس دوم که برقراری ارتباط است، مواد 15 تا 28 را شامل می‌شود و رفتارهای کلامی و غیرکلامی را توصیف می‌کند که نشانه‌هایی از اوتیسم است. تعامل اجتماعی سومین خرده‌مقیاس است که شامل مواد 42-29 است و چهارمین خرده‌مقیاس، اختلالات رشدی است که شامل مواد 56-43 می‌شود و سؤال‌های کلیدی درباره سیر رشدی کودکی افراد را مطرح می‌کند. 
حداکثر نمره هریک از 3 زیرمقیاس رفتارهای تکراری، ارتباط و تعامل اجتماعی 42 و حداقل آن صفر است. نمره کلی هر کودک حداکثر 140 و حداقل صفر است. کسب نمره بالاتر نشان‌دهنده اشکال در آن خرده‌مقیاس و کسب نمره پایین‌تر نشانه بهبود در آن است. پایایی این آزمون در پژوهش‌های مختلف تأیید شده است. مطالعات انجام‌شده نمایانگر ضریب آلفای 90/0 برای رفتارهای کلیشه‌ای، 89/0 برای ارتباط، 93/0 برای تعامل اجتماعی، 88/0 برای اختلالات رشدی و 96/0 در نشانه‌شناسی اوتیسم است. روایی آزمون نیز از طریق مقایسه با ابزارهای دیگر تشخیصی اوتیسم تأیید و از طریق چند بررسی نشان داده شده است [38]. پایایی این آزمون در ایران برای رفتارهای کلیشه ای ضریب آلفای کرونباخ 74/0، برقراری ارتباط 92/0، تعاملات اجتماعی 73/0، مسائل رشدی 80/0 و برای نمره کل 89/0است [39]. در این پژوهش، از این آزمون به منظور سنجش مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم استفاده شد. 
آزمون مهارت‌های اجتماعی واینلند
دال (Doll) در سال 1953 آزمون رشد اجتماعی وایلند را تهیه و تدوین کرد. محمد تقی براهنی ولی اخوت و لقمان دانشمند، در سال 1357 این آزمون را ترجمه و رواسازی کردند. این مقیاس برای گروه سنی تا 25 سال طراحی شده است و کاربرد آن برای افرادی که ناتوانی هوشی دارند بیشتر است. این مقیاس 117سؤال دارد و به گروه‌های یک‌ساله تقسیم شده است. در هر ماده، اطلاعات مورد نیاز نه از طریق موقعیت‌های آزمون، بلکه از راه مصاحبه با مطلعان (پدر، مادر، اعضای خانوده و مربی) یا خود آزمودنی، به دست می‌آید. اساس این مقیاس بر این استوار است که فرد در زندگی روزمره، توانایی چه کارهایی را دارد. این مقیاس به هشت طبقه خودیاری عمومی، خودیاری در غذاخوردن، خودیاری در لباس پوشیدن، خود فرمانی، اشتغال، ارتباط زبانی، جابه‌جایی و اجتماعی‌شدن تقسیم می‌شود.
با توجه به نمره های شخص در طبقات هشت‌گانه این مقیاس، می‌توان «سن اجتماعی (SA) و بهره اجتماعی (SQ) را محاسبه کرد. مقیاس واینلند روی 620 نفر (شامل 10 مرد و 10 زن) در هریک از گروه‌های سنی از تولد تا 30 سالگی هنجاریابی شده است. ضریب پایایی با آزموایی 123 نفر 92/0 گزارش شده است. [40]. روایی خارجی این آزمون در بازمایی 88/0 و روایی درونی 74/0 به دست آمده است [41]. در این پژوهش، این آزمون به منظور سنجش سازگاری اجتماعی کودکان مبتلا به اوتیسم استفاده شد. در این پژوهش برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، آزمون مانوا و مانکوا از نرم‌افزار spss نسخه 19 استفاده شد. 
یافته‌ها
در جدول شماره 1، متغیرهای جمعیت‌شناختی مادران کودکان اوتیسمی و عادی در مرحله اول پژوهش آورده شده است. در این پژوهش بین مادران کودکان اوتیسمی، 15 نفر زیردیپلم، 29 نفر دیپلم، 4 نفر فوق دیپلم، 1 نفر لیسانس و 1 نفر هم فوق لیسانس بودند. همچنین در مادران کودکان با رشد عادی، 13 نفر زیردیپلم، 31 نفر دیپلم، 2 نفر فوق دیپلم و 4 نفر لیسانس بودند.
در جدول شماره 2، مقایسه میانگین و انحراف استاندارد مادران کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم و عادی در متغیر هیجان ابرازشده در مرحله اول آورده شده است. 
همان‌طور که در جدول شماره 2 ملاحظه می‌شود، میانگین نمرات مادران کودکان اوتیسم در هر سه مقیاس یعنی نمره کلی هیجان ابرازشده، انتقاد و درگیری عاطفی افراطی، بیشتر از والدین کودکان عادی است. 
در جدول شماره 3، بررسی معنی‌داری تفاوت میانگین‌های هیجان ابرازشده مادران کودکان اوتیسمی و عادی در متغیر هیجان ابرازشده آورده شده است. 
در قسمت دوم برای درک بالابودن هیجان ابرازشده مادران کودکان مبتلا به اوتیسم از روش پژوهش کیفی استفاده شد. نتایج تجزیه‌وتحلیل داده‌ها به تولید پنج درون‌مایه اصلی منجر شد که عبارتند از: نگران نظر دیگران بودن، نگرانی درباره آینده کودک، نادیده‌گرفتن خود و ترجیح نیازهای کودک بر نیازهای خود و نیازهای اعضای دیگر خانواده، مقایسه کودک خود با کودکان دیگر و سرزنش و انتقاد کودک [42].
همان‌طور که در جدول شماره 4 ملاحظه می‌شود، نمره میانگین بین گروه‌ها در همه متغیرها برابری نسبی دارند. نتایج جدول شماره 5، بیانگر عدم‌تفاوت معنی‌دار بین دو گروه آزمایش و کنترل در متغیرهای مهارت و سازگاری اجتماعی است. اما دو گروه در متغیر ارتباط تفاوت معنی‌داری با هم دارند (028/0=P). بدین معنی که گروه آزمایش بعد از ارائه مداخله، نمره بیشتری را در مقایسه با گروه کنترل دریافت کردند.
بحث
نتایج گویای آن است که با وجود بالابودن هیجان ابرازشده مادران کودکان اوتیسم در مقایسه با مادران کودکان با رشد عادی، بین دو گره کنترل و آزمایش در مرحله پس‌آزمون در متغیرها، مهارت‌های اجتماعی و سازگاری اجتماعی تفاوت معنی‌داری بعد از ارائه مداخله فلورتایم مبتنی بر هیجان ابرازشده مادران با گروه کنترل درمانی وجود ندارد و صرفاً گروه آزمایش، بعد از ارائه مداخله در متغیر ارتباط عملکرد بهتری داشتند.
انجام این پژوهش از این نظر اهمیت و ضرورت دارد که کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم در مهارت‌ها و سازگاری اجتماعی مشکل دارند که به دلیل مشکل در توجه اشتراکی، مشکل همدلی و مشکلات زبانی ایجاد می شود [43]. همچنین مهارت‌های ارتباطی دریافتی و بیانی، هر دو نقش مهمی در بروز علائم اوتیسم کودکان ASD دارد [44]. مداخله فلورتایم نیز از طریق کار روی توجه اشتراکی کودکان باعث افزایش مهارت‌های ارتباطی در آنان می‌شود [20]. طراحی مداخله فلورتایم مبتنی بر هیجان ابرازشده والدین از این نظر مهم است که همان‌طور که گرین برگ و همکارانش در سال 2006 مطرح کردند، بین هیجان ابرازشده والدین و مهارت‌های اجتماعی کودکان رابطه وجود دارد [9].
نتایج این پژوهش، با برخی پژوهش‌های دیگر درباره اثربخشی مداخله فلورتایم بر مشکلات ارتباطی و مهارت‌های اجتماعی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، همسو نبود [45 ،28 ،27 ،20 ،15]. حبیبی و همکاران، پژوهشی در سال 1394 برای گروه سنی 8 تا 11 ساله در ایران مبتنی بر مداخله فلورتایم انجام دادند. پژوهش ایشان روی 15 نفر از گروه کودکان اوتیسم با عملکرد بالا و مقایسه با گروه کنترل که مداخله ای را دریافت نمی‌کردند، انجام شد. نتایج نشان داد که بازی‌درمانی فلورتایم بر رفتارهای اجتماعی و شناختی کودکان درخودمانده مؤثر است. 
در پژوهش دیگری که پاجراییا در سال 2011 در کشور تایلند روی گروه سنی 2 تا 6 ساله انجام داد، این نتیجه به دست آمد که گروه مداخله که 20 ساعت در هفته مداخله فلورتایم دریافت می‌کردند، از نظر ارتباط و تعامل وضعیت بهتری داشتند [27].
همسونبودن نتایج این پژوهش‌ها با نتایج پژوهش حاضر این است که در تمامی این پژوهش‌ها گروه دریافت‌کننده مداخله فلورتایم با گروهی مقایسه می‌شدند که هیچ مداخله‌ای را دریافت نمی‌کردند. در صورتی که در پژوهش حاضر گروه مورد مداخله فلورتایم، هم‌زمان ABA را دریافت می‌کردند و با گروه کنترل درمانی که مداخله ABA را دریافت می‌کردند، مقایسه می‌شدند. به همین دلیل تفاوت معنی‌داری بین دو گروه از نظر دستیابی به مهارت‌های اجتماعی ملاحظه نشد؛ زیرا مداخله ABA در مهارت‌های اجتماعی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم تأثیر بسیاری دارد. برای مثال پژوهشگرانی چون مک ریگانی و رید [46]، هایوارد و همکاران [47] و احمدی و همکاران [38]، بیانگر این هستند که مداخله ABA تأثیرگذاری معنی‌داری بر مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم دارد. 
البته نتایج برخی پژوهش‌ها نیز نشان داد که مداخله فلورتایم تأثیری بر مهارت‌های اجتماعی ندارد. البته همه این پژوهش‌ها فلورتایمی بدون در نظر گرفتن ویژگی‌های هیجانی مادران ارائه دادند و این پژوهش‌ها با مداخله ABA مقایسه شدند. همان‌طور که گفته شد در این پژوهش تفاوتی در گروه‌هایی که فلورتایم و ABA دریافت می‌کردند در مهارت‌های ارتباطی وجود نداشت. 
برای مثال، هولتزر در پژوهشی، مداخله فلورتایم و ABA را با هم برای گروه سنی 7 تا 21 سال مقایسه کرد. به این منظور کودکان اوتیسم به دو گروه تقسیم شدند. قبل و بعد از مداخله آزمون وایلند و کارکرد هیجانی ارائه شد. نتایج بیانگر این است که بین گروه مداخله و کنترل در مهارت‌های زندگی روزانه، مهارت‌های ارتباطی اجتماعی شدن و مهارت‌های سازگارانه کلی به وسیله وایلند تفاوت وجود ندارد [48]. 
هیلتون و سیل [25] نیز که به مقایسه مداخله فلورتایم و ABA در پژوهش تک‌نمونه‌ای انجام دادند، به این نتیجه دست یافتند که کودک اوتیسمی که مداخله ABA را دریافت کرده بود، در رفتارهای ارتباطی صوتی و ژستی و علامت‌دادن مؤثر اجتماعی بهتر عمل کرد. همچنین کودکی که مداخله فلورتایم را دریافت کرده بود، در روابط متقابل و رفتارهای نمادین بهتر بود.
نتیجه‌گیری
با توجه به نتایج پژوهش‌های گذشته، علت عدم‌تفاوت معنی‌دار دو گروه مورد مداخله فلورتایم مبتنی بر هیجان ابرازشده و گروه کنترل مورد مداخله ABA در مهارت اجتماعی و سازگاری این است که مداخله ABA در مهارت‌های اجتماعی تأثیر چشمگیری دارد و آموزش هیجانی والدین صرفاً به افزایش ارتباط در کودکان مبتلا به اوتیسم منجر می‌شود. این موضوع می‌تواند به این دلیل باشد که با بهبودی نسبی در هیجانات و هیجان ابرازشده مادران، آن‌ها ارتباط بیشتری با کودکان خود برقرار می‌کنند.
یافته‌های پژوهش حاضر محدودیت‌هایی به شرح زیر داشت:
1- تفکیک‌نشدن جنسیتی و بررسی و مقایسه تأثیر مداخله بر گروه‌های جنسی مختلف، 2- همکاری‌نکردن والدین، اجرانشدن ارزیابی پیگیری به منظور بررسی تثبیت تأثیرگذاری عملکرد بعد از اتمام مداخلات در طول زمان، 3- تمامی مراکز اوتیسم که برای پژوهش مراجعه شد مداخله ABA را ارائه می دادند و نمونه کودکان اوتیسم که قبلا هیچ مداخله‌ای دریافت نکرده در این پژوهش یافت نشد. 4- در مراکز کودکان اوتیسم مداخله ABA را دریافت می‌کردند و امکان حذف این مداخله همراه با ارائه آزمایش وجود نداشت. به همین دلیل مداخله فلورتایم در کنار مداخله ABA مرکز اوتیسم ارائه شد. 
پیشنهادهای پژوهش حاضر عبارتند از: 1- این پژوهش در گروه‌های دیگر کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم انجام شود. 2- این بسته درمانی برای کودکان با اختلال طیف اوتیسم در حجم نمونه بزرگ‌تر ارائه شود. 3- به مقایسه مداخله گروهی مبتنی بر خانه (مبتنی بر آموزش والدین) و مرکز محور (مبتنی بر آموزش کارکنان و مربیان) و ترکیب این دو پرداخته شود. 4- مقایسه مداخله فلورتایم مبتنی بر هیجان ابرازشده والدین و مداخله فلورتایم صورت گیرد. 5- طی پژوهش‌های آتی، سطح هیجان ابرازشده والدینی که صرفاً مداخله ABA دریافت می‌کنند و گروهی که صرفاً مداخله فلورتایم دریافت می‌کنند، بررسی شود. 6- مداخله فلورتایم، مداخله‌ای مبتنی بر روابط است؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود که تأثیرگذاری این مداخله در متغیرهای کیفی مانند افزایش طول بازی، میزان صحبت‌کردن و افزایش توجه و مانند اینها در کودکان بررسی شوند. 7- بسته مداخله تدوین‌شده در مراکز اوتیسم به عنوان مکمل مداخله ABA ارائه شود. 8- کارگاه‌هایی به منظور کاهش هیجان ابرازشده والدین، به منظور تأثیرگذاری مداخلات مختلف برای والدین اوتیسم برگزار شود. 
سپاسگزاری
از اساتید و همچنین تمامی دانشجویان شرکت‌کننده در این پژوهش کمال تشکر و قدردانی به عمل می‌آید. این مقاله برگرفته از پایان‌نامه مقطع دکترای  نویسنده مسئول در گروه روانشناسی و آموزش کودکان با نیازهای خاص، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه اصفهان است.  بنابه اظهار نویسنده مسئول مقاله، تعارض منافع و حمایت مالی از پژوهش وجود نداشته است.

 
References
  1. Karst JS, Van Hecke AV. Parent and family impact of autism spectrum disorders: A review and proposed model for intervention evaluation. Clinical Child and Family Psychology Review. 2012; 15(3):247–77. doi: 10.1007/s10567-012-0119-6
  2. Eisenhower AS, Baker BL, Blacher J. Preschool children with intellectual disability: syndrome specificity, behaviour problems, and maternal well-being. Journal of Intellectual Disability Research. 2005; 49(9):657–71. doi: 10.1111/j.1365-2788.2005.00699.x
  3. Aydın A. Acomparison of the alexithymia, self-compassion and humor characteristics of the parents with mentally disabled and autistic children. Procedia - Social and Behavioral Sciences. 2015; 174:720–9. doi: 10.1016/j.sbspro.2015.01.607
  4. Hooley JM, Parker HA. Measuring expressed emotion: An evaluation of the shortcuts. Journal of Family Psychology. 2006; 20(3):386–96. doi: 10.1037/0893-3200.20.3.386
  5. Benson PR, Daley D, Karlof KL, Robison D. Assessing expressed emotion in mothers of children with Autism. Autism. 2010; 15(1):65–82. doi: 10.1177/1362361309352777
  6. Bader SH, Barry TD. A longitudinal examination of the relation between parental expressed emotion and externalizing behaviors in children and adolescents with Autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders. 2014;  44(11):2820–31. doi: 10.1007/s10803-014-2142-6
  7. Hooley JM, Gotlib IH. A diathesis-stress conceptualization of expressed emotion and clinical outcome. Applied and Preventive Psychology. 2000; 9(3):135–51. doi: 10.1016/s0962-1849(05)80001-0
  8. Eisenberg N, Gershoff ET, Fabes RA, Shepard SA, Cumberland AJ, Losoya SH, et al. Mother's emotional expressivity and children's behavior problems and social competence: Mediation through children's regulation. Developmental Psychology. 2001; 37(4):475-90. doi: 10.1037//0012-1649.37.4.475
  9. Greenberg JS, Mailick Seltzer M, Hong J, Orsmond GI. Bidirectional effects of expressed emotion and behavior problems and symptoms in adolescents and adults with Autism. American Journal on Mental Retardation. 2006; 111(4):229–49. doi: 10.1352/0895-8017(2006)111[229:beoeea]2.0.co;2
  10. Wasserman S, Weisman de Mamani A, Mundy P. Parents’ criticisms and attributions about their adult children with high functioning Autism or schizophrenia. Autism. 2010; 14(2):127–37. doi: 10.1177/1362361309354757
  11. Griffith GM, Hastings RP, Petalas MA, Lloyd TJ. Mothers' expressed emotion towards children with autism spectrum disorder and their siblings. Journal of Intellectual Disability Research. 2014;  59(6):580-87. doi: 10.1111/jir.12178
  12. Kelly AB, Garnett MS, Attwood T, Peterson C. Autism spectrum symptomatology in children: The impact of family and peer relationships. Journal of Abnormal Child Psychology. 2008; 36(7):1069–81. doi: 10.1007/s10802-008-9234-8
  13. Wilson R. Assessing Expressed Emotion in parents in association with children’s social competence, language ability and their understanding of others. Manchester: Manchester Metropolitan Universityک 2011.
  14. Handley RL. Aggressive and self-injurious behavior: Towards a community early intervention strategy [PhD thesis]. Birmingham: University of Birmingham; 2014.
  15. Solomon R, Necheles J, Ferch C, Bruckman D. Pilot study of a parent training program for young children with autism. Autism. 2007; 11(3):205–24. doi: 10.1177/1362361307076842
  16. Roberts J, Williams K, Carter M, Evans D, Parmenter T, Silove N, et al. A randomised controlled trial of two early intervention programs for young children with autism: Centre-based with parent program and home-based. Research in Autism Spectrum Disorders. 5(4):1553–66. doi: 10.1016/j.rasd.2011.03.001
  17. Mudford OC, Martin NT, Eikeseth S, Bibby P. Parent-managed behavioral treatment for preschool children with autism: Some characteristics of UK programs. Research in Developmental Disabilities. 2001; 22(3):173–82. doi: 10.1016/s0891-4222(01)00066-x
  18. Kasari C, Freeman SFN, Paparella T. Early intervention in autism: Joint attention and symbolic play. International Review of Research in Mental Retardation. 2000; 23:207–37. doi: 10.1016/s0074-7750(00)80012-9
  19. Siller M, Sigman M. The behaviors of parents of children with autism predict the subsequent development of their children's communication. Journal of Autism and Developmental Disorders. 2002; 32(2):77–89. doi: 10.1023/a:1014884404276
  20. Greenspan SI, Wieder S. Engaging Autism: Using the floortime approach to help children relate, com-municate, and think. Boston, Massachusetts: Da Capo Lifelong Books; 2009.
  21. Greenspan SI, Wieder S, Simons R. The child with special needs: Encouraging intellectual and emotional growth. New York: Perseus Publishing; 1998.
  22. Ingersoll BR. Teaching social communication: A comparison of naturalistic behavioral and development, social pragmatic approaches for children with Autism spectrum disorders. Journal of Positive Behavior Interventions. 2009; 12(1):33–43. doi: 10.1177/1098300709334797
  23. Greenspan SI, Wieder S. Developmental patterns and outcomes on Infants and children with disorders of relating and communicating: A chart Review of 200 cases of  children with Autistic Spectrum Diagnoses. Journal of Developmental and Learning Disorders. 1997; 1(1):87-141.
  24. Aldred C, Green J, Adams C. A new social communication intervention for children with autism: pilot randomised controlled treatment study suggesting effectiveness. Journal of Child Psychology and Psychiatry. 2004; 45(8):1420–30. doi: 10.1111/j.1469-7610.2004.00338.x
  25. Hilton JC, Seal BC. Brief report: Comparative aba and dir trials in twin brothers with Autism. Journal of Autism and Developmental Disorders. 2007; 37(6):1197–201. doi: 10.1007/s10803-006-0258-z
  26. Minjarez MB, Williams SE, Mercier EM, Hardan AY. Pivotal response group treatment program for parents of children with Autism. Journal of Autism and Developmental Disorders. 2010; 41(1):92–101. doi: 10.1007/s10803-010-1027-6
  27. Pajareya K, Nopmaneejumruslers K. A pilot randomized controlled trial of DIR/Floortime™ parent training intervention for pre-school children with autistic spectrum disorders. Autism. 2011; 15(5):563–77. doi: 10.1177/1362361310386502
  28. Dionne M, Martini R. Floortime play with a child with Autism: A single-subject study. Canadian Journal of Occupational Therapy. 2011; 78(3):196–203. doi: 10.2182/cjot.2011.78.3.8
  29. Orsmond GI, Seltzer MM, Greenberg JS, Krauss MW. Mother–child relationship quality among adolescents and adults with Autism. American Journal on Mental Retardation. 2006; 111(2):121–37. doi: 10.1352/0895-8017(2006)111[121:mrqaaa]2.0.co;2
  30. Creswell JW, Plano Clark VL. Designing and conducting mixed methods research. [A. Kiamenesh, J. Sarayi, Persian Trans]. Tehran: AAyizh; 2010. 
  31. Creswell JW. Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches. Thousand Oaks, California: Sage; 2013.
  32. Kasechi, M. [Reliability and validity of the Persian version of autism spectrum disorder screening questionnaire (Persian)] [MA Thesis]. Tehran: Shahid Beheshti University of Medical Sciences and Health Services; 2012.
  33. Baron-Cohen S, Wheelwright S, Skinner R, Martin J, Clubley E.. The Autism-Spectrum Quotient (AQ): Evidencefrom Asperger Syndrome/high-functioning autism, males and females, scientists and mathematicians. Journal of Autism and Developmental Disorders. 2001; 31(1):5–17. doi: 10.1023/a:1005653411471
  34. Farid F, Kamkari K, Safarinia M. Afrooz, S. [The comparison of diagnostic validity of new version of Tehran- Stanford Binet intelligence scales (TSB-5) and wechsler intelligence scales for children- fourth edition (WISC-4) in children with learning disability (Persian)]. Journal of Learning Disability. 2013; 4(2):70-83. 
  35. Shiri Aminloo M, Kamkary K, Shokrzadeh S. [The Concurrent validity of the new version of the Tehran-Stanford-Binet ‎Intelligence Scale with the Wechsler Intelligence Scale for Children-Revised (Persian)]. Exceptional Education. 2013; 7(120):50-61. ):??
  36. Wiedemann G, Rayki O, Feinstein E, Hahlweg K. The Family Questionnaire: Development and validation of a new self-report scale for assessing expressed emotion. Psychiatry Research. 2002; 109(3):265–79. doi: 10.1016/s0165-1781(02)00023-9
  37. Khodabakhshikoolayi A. [Compare the effectiveness of family “model of family management” and “psycho-educational McFarlane” to reduce relapse in schizophrenia patients’ mothers, mothers expressed emotion and psychological pressure on them (Persian)] [PhD thesis]. Tehran: AllamehTabatabayi University; 2007
  38. Gilliam JE. Gilliam autism rating scale GARS. London: Pearson; 1995.
  39. Ahmadi J, Safari T, hematian M, Khalili Z. [Psychometric Properties of the diagnostic test of autism (GARSE) (Persian)]. Journal of Cognitive and Behavioral Sciences. 2011; 1(1):87-104.
  40. Behpajouh A, Soleimani M, Afrooz GH, Lavasani GH. [The impact of social skills training on social adjustment and academic performance of slow learner (Persian)]. Journal of Educational Innovations. 2010; 9(33):163-86.
  41. Sparrow SS, Cicchetti DV, Balla DA. Vineland-II: Vineland adaptive behavior scales. London: Pearson; 2005.
  42. abazari K, melekpour M, ghamarani A, abedi A, faramarzi S. [Understanding the Factors Influence Expressed Emotion in Mothers of Children Autistic with Autism (Mixed-Method Research) (Persian)]. Journal of Qualitative Research in Health Sciences. 2017; 6(1):22-34.
  43. Davis TE, Moree BN, Dempsey T, Hess JA, Jenkins WS, Fodstad JC, et al. The effect of communication deficits on anxiety symptoms in infants and toddlers with Autism spectrum disorders. Behavior Therapy. 2012; 43(1):142–52. doi: 10.1016/j.beth.2011.05.003
  44. Luby M. The impacts on the parent and child: A comparative analysis of aba and dir interventions for young children with Autism spectrum disorders [PhD thesis]. Berkeley, California:  Wright Institute; 2014.
  45. Habibi D, Mirkoohi M. [Floortime effectiveness of play therapy based on high-performance communication skills of children with Autism (Persian)]. Paper presented at: The Social Psychology Conference and Cultural Damage. 26 September 2015; Qom, Iran. 
  46. Makrygianni MK, Reed P. A meta-analytic review of the effectiveness of behavioural early intervention programs for children with Autistic Spectrum Disorders. 2010; 4(4):577–93. doi: 10.1016/j.rasd.2010.01.014
  47. Hayward DW, Gale CM, Eikeseth S. Intensive behavioural intervention for young children with autism: A research-based service model. Research in Autism Spectrum Disorders. 2009; 3(3):571–80. doi: 10.1016/j.rasd.2008.12.002
  48. Holtzer J. Efficacy of DIR: Floortime in children with Spectrum Disorder [PhD thesis]. New York: Hofstra University; 2014.
نوع مطالعه: پژوهشي اصيل | موضوع مقاله: روانپزشکی و روانشناسی
دریافت: 1395/6/27 | پذیرش: 1395/11/2 | انتشار: 1396/7/9
فهرست منابع
1. Karst JS, Van Hecke AV. Parent and family impact of autism spectrum disorders: A review and proposed model for intervention evaluation. Clinical Child and Family Psychology Review. 2012; 15(3):247–77. doi: 10.1007/s10567-012-0119-6 [DOI:10.1007/s10567-012-0119-6]
2. Eisenhower AS, Baker BL, Blacher J. Preschool children with intellectual disability: syndrome specificity, behaviour problems, and maternal well-being. Journal of Intellectual Disability Research. 2005; 49(9):657–71. doi: 10.1111/j.1365-2788.2005.00699.x [DOI:10.1111/j.1365-2788.2005.00699.x]
3. Aydın A. Acomparison of the alexithymia, self-compassion and humor characteristics of the parents with mentally disabled and autistic children. Procedia - Social and Behavioral Sciences. 2015; 174:720–9. doi: 10.1016/j.sbspro.2015.01.607 [DOI:10.1016/j.sbspro.2015.01.607]
4. Hooley JM, Parker HA. Measuring expressed emotion: An evaluation of the shortcuts. Journal of Family Psychology. 2006; 20(3):386–96. doi: 10.1037/0893-3200.20.3.386 [DOI:10.1037/0893-3200.20.3.386]
5. Benson PR, Daley D, Karlof KL, Robison D. Assessing expressed emotion in mothers of children with Autism. Autism. 2010; 15(1):65–82. doi: 10.1177/1362361309352777 [DOI:10.1177/1362361309352777]
6. Bader SH, Barry TD. A longitudinal examination of the relation between parental expressed emotion and externalizing behaviors in children and adolescents with Autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders. 2014; 44(11):2820–31. doi: 10.1007/s10803-014-2142-6 [DOI:10.1007/s10803-014-2142-6]
7. Hooley JM, Gotlib IH. A diathesis-stress conceptualization of expressed emotion and clinical outcome. Applied and Preventive Psychology. 2000; 9(3):135–51. doi: 10.1016/s0962-1849(05)80001-0 [DOI:10.1016/S0962-1849(05)80001-0]
8. Eisenberg N, Gershoff ET, Fabes RA, Shepard SA, Cumberland AJ, Losoya SH, et al. Mother's emotional expressivity and children's behavior problems and social competence: Mediation through children's regulation. Developmental Psychology. 2001; 37(4):475-90. doi: 10.1037//0012-1649.37.4.475 [DOI:10.1037//0012-1649.37.4.475]
9. Greenberg JS, Mailick Seltzer M, Hong J, Orsmond GI. Bidirectional effects of expressed emotion and behavior problems and symptoms in adolescents and adults with Autism. American Journal on Mental Retardation. 2006; 111(4):229–49. doi: 10.1352/0895-8017(2006)111[229:beoeea]2.0.co;2 [DOI:10.1352/0895-8017(2006)111[229:BEOEEA]2.0.CO;2]
10. Wasserman S, Weisman de Mamani A, Mundy P. Parents' criticisms and attributions about their adult children with high functioning Autism or schizophrenia. Autism. 2010; 14(2):127–37. doi: 10.1177/1362361309354757 [DOI:10.1177/1362361309354757]
11. Griffith GM, Hastings RP, Petalas MA, Lloyd TJ. Mothers' expressed emotion towards children with autism spectrum disorder and their siblings. Journal of Intellectual Disability Research. 2014; 59(6):580-87. doi: 10.1111/jir.12178 [DOI:10.1111/jir.12178]
12. Kelly AB, Garnett MS, Attwood T, Peterson C. Autism spectrum symptomatology in children: The impact of family and peer relationships. Journal of Abnormal Child Psychology. 2008; 36(7):1069–81. doi: 10.1007/s10802-008-9234-8 [DOI:10.1007/s10802-008-9234-8]
13. Wilson R. Assessing Expressed Emotion in parents in association with children's social competence, language ability and their understanding of others. Manchester: Manchester Metropolitan Universityک 2011.
14. Handley RL. Aggressive and self-injurious behavior: Towards a community early intervention strategy [PhD thesis]. Birmingham: University of Birmingham; 2014.
15. Solomon R, Necheles J, Ferch C, Bruckman D. Pilot study of a parent training program for young children with autism. Autism. 2007; 11(3):205–24. doi: 10.1177/1362361307076842 [DOI:10.1177/1362361307076842]
16. Roberts J, Williams K, Carter M, Evans D, Parmenter T, Silove N, et al. A randomised controlled trial of two early intervention programs for young children with autism: Centre-based with parent program and home-based. Research in Autism Spectrum Disorders. 5(4):1553–66. doi: 10.1016/j.rasd.2011.03.001 [DOI:10.1016/j.rasd.2011.03.001]
17. Mudford OC, Martin NT, Eikeseth S, Bibby P. Parent-managed behavioral treatment for preschool children with autism: Some characteristics of UK programs. Research in Developmental Disabilities. 2001; 22(3):173–82. doi: 10.1016/s0891-4222(01)00066-x [DOI:10.1016/S0891-4222(01)00066-X]
18. Kasari C, Freeman SFN, Paparella T. Early intervention in autism: Joint attention and symbolic play. International Review of Research in Mental Retardation. 2000; 23:207–37. doi: 10.1016/s0074-7750(00)80012-9 [DOI:10.1016/S0074-7750(00)80012-9]
19. Siller M, Sigman M. The behaviors of parents of children with autism predict the subsequent development of their children's communication. Journal of Autism and Developmental Disorders. 2002; 32(2):77–89. doi: 10.1023/a:1014884404276 [DOI:10.1023/A:1014884404276]
20. Greenspan SI, Wieder S. Engaging Autism: Using the floortime approach to help children relate, com-municate, and think. Boston, Massachusetts: Da Capo Lifelong Books; 2009.
21. Greenspan SI, Wieder S, Simons R. The child with special needs: Encouraging intellectual and emotional growth. New York: Perseus Publishing; 1998.
22. Ingersoll BR. Teaching social communication: A comparison of naturalistic behavioral and development, social pragmatic approaches for children with Autism spectrum disorders. Journal of Positive Behavior Interventions. 2009; 12(1):33–43. doi: 10.1177/1098300709334797 [DOI:10.1177/1098300709334797]
23. Greenspan SI, Wieder S. Developmental patterns and outcomes on Infants and children with disorders of relating and communicating: A chart Review of 200 cases of children with Autistic Spectrum Diagnoses. Journal of Developmental and Learning Disorders. 1997; 1(1):87-141.
24. Aldred C, Green J, Adams C. A new social communication intervention for children with autism: pilot randomised controlled treatment study suggesting effectiveness. Journal of Child Psychology and Psychiatry. 2004; 45(8):1420–30. doi: 10.1111/j.1469-7610.2004.00338.x [DOI:10.1111/j.1469-7610.2004.00338.x]
25. Hilton JC, Seal BC. Brief report: Comparative aba and dir trials in twin brothers with Autism. Journal of Autism and Developmental Disorders. 2007; 37(6):1197–201. doi: 10.1007/s10803-006-0258-z [DOI:10.1007/s10803-006-0258-z]
26. Minjarez MB, Williams SE, Mercier EM, Hardan AY. Pivotal response group treatment program for parents of children with Autism. Journal of Autism and Developmental Disorders. 2010; 41(1):92–101. doi: 10.1007/s10803-010-1027-6 [DOI:10.1007/s10803-010-1027-6]
27. Pajareya K, Nopmaneejumruslers K. A pilot randomized controlled trial of DIR/Floortime™ parent training intervention for pre-school children with autistic spectrum disorders. Autism. 2011; 15(5):563–77. doi: 10.1177/1362361310386502 [DOI:10.1177/1362361310386502]
28. Dionne M, Martini R. Floortime play with a child with Autism: A single-subject study. Canadian Journal of Occupational Therapy. 2011; 78(3):196–203. doi: 10.2182/cjot.2011.78.3.8 [DOI:10.2182/cjot.2011.78.3.8]
29. Orsmond GI, Seltzer MM, Greenberg JS, Krauss MW. Mother–child relationship quality among adolescents and adults with Autism. American Journal on Mental Retardation. 2006; 111(2):121–37. doi: 10.1352/0895-8017(2006)111[121:mrqaaa]2.0.co;2 [DOI:10.1352/0895-8017(2006)111[121:MRQAAA]2.0.CO;2]
30. Creswell JW, Plano Clark VL. Designing and conducting mixed methods research. [A. Kiamenesh, J. Sarayi, Persian Trans]. Tehran: AAyizh; 2010.
31. Creswell JW. Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches. Thousand Oaks, California: Sage; 2013.
32. Kasechi, M. [Reliability and validity of the Persian version of autism spectrum disorder screening questionnaire (Persian)] [MA Thesis]. Tehran: Shahid Beheshti University of Medical Sciences and Health Services; 2012.
33. Baron-Cohen S, Wheelwright S, Skinner R, Martin J, Clubley E.. The Autism-Spectrum Quotient (AQ): Evidencefrom Asperger Syndrome/high-functioning autism, males and females, scientists and mathematicians. Journal of Autism and Developmental Disorders. 2001; 31(1):5–17. doi: 10.1023/a:1005653411471 [DOI:10.1023/A:1005653411471]
34. Farid F, Kamkari K, Safarinia M. Afrooz, S. [The comparison of diagnostic validity of new version of Tehran- Stanford Binet intelligence scales (TSB-5) and wechsler intelligence scales for children- fourth edition (WISC-4) in children with learning disability (Persian)]. Journal of Learning Disability. 2013; 4(2):70-83.
35. Shiri Aminloo M, Kamkary K, Shokrzadeh S. [The Concurrent validity of the new version of the Tehran-Stanford-Binet ‎Intelligence Scale with the Wechsler Intelligence Scale for Children-Revised (Persian)]. Exceptional Education. 2013; 7(120):50-61.) :??
36. Wiedemann G, Rayki O, Feinstein E, Hahlweg K. The Family Questionnaire: Development and validation of a new self-report scale for assessing expressed emotion. Psychiatry Research. 2002; 109(3):265–79. doi: 10.1016/s0165-1781(02)00023-9 [DOI:10.1016/S0165-1781(02)00023-9]
37. Khodabakhshikoolayi A. [Compare the effectiveness of family "model of family management" and "psycho-educational McFarlane" to reduce relapse in schizophrenia patients' mothers, mothers expressed emotion and psychological pressure on them (Persian)] [PhD thesis]. Tehran: AllamehTabatabayi University; 2007
38. Gilliam JE. Gilliam autism rating scale GARS. London: Pearson; 1995.
39. Ahmadi J, Safari T, hematian M, Khalili Z. [Psychometric Properties of the diagnostic test of autism (GARSE) (Persian)]. Journal of Cognitive and Behavioral Sciences. 2011; 1(1):87-104.
40. Behpajouh A, Soleimani M, Afrooz GH, Lavasani GH. [The impact of social skills training on social adjustment and academic performance of slow learner (Persian)]. Journal of Educational Innovations. 2010; 9(33):163-86.
41. Sparrow SS, Cicchetti DV, Balla DA. Vineland-II: Vineland adaptive behavior scales. London: Pearson; 2005.
42. abazari K, melekpour M, ghamarani A, abedi A, faramarzi S. [Understanding the Factors Influence Expressed Emotion in Mothers of Children Autistic with Autism (Mixed-Method Research) (Persian)]. Journal of Qualitative Research in Health Sciences. 2017; 6(1):22-34.
43. Davis TE, Moree BN, Dempsey T, Hess JA, Jenkins WS, Fodstad JC, et al. The effect of communication deficits on anxiety symptoms in infants and toddlers with Autism spectrum disorders. Behavior Therapy. 2012; 43(1):142–52. doi: 10.1016/j.beth.2011.05.003 [DOI:10.1016/j.beth.2011.05.003]
44. Luby M. The impacts on the parent and child: A comparative analysis of ABA and DIR interventions for young children with Autism spectrum disorders [PhD thesis]. Berkeley, California: Wright Institute; 2014.
45. Habibi D, Mirkoohi M. [Floortime effectiveness of play therapy based on high-performance communication skills of children with Autism (Persian)]. Paper presented at: The Social Psychology Conference and Cultural Damage. 26 September 2015; Qom, Iran.
46. Makrygianni MK, Reed P. A meta-analytic review of the effectiveness of behavioural early intervention programs for children with Autistic Spectrum Disorders. 2010; 4(4):577–93. doi: 10.1016/j.rasd.2010.01.014 [DOI:10.1016/j.rasd.2010.01.014]
47. Hayward DW, Gale CM, Eikeseth S. Intensive behavioural intervention for young children with autism: A research-based service model. Research in Autism Spectrum Disorders. 2009; 3(3):571–80. doi: 10.1016/j.rasd.2008.12.002 [DOI:10.1016/j.rasd.2008.12.002]
48. Holtzer J. Efficacy of DIR: Floortime in children with Spectrum Disorder [PhD thesis]. New York: Hofstra University; 2014.
ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA
بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2024 CC BY-NC 4.0 | Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology

Designed & Developed by : Yektaweb