هدف : بررسی عوامل خطر و محافظت‌کننده در استعداد اعتیاد دانشجویان هدف پژوهش حاضر بود. روش : ‌ از میان جامعه هدف (دانشجویان دختر و پسر دوره کاردانی و کارشناسی دانشگاه‌های آزاد اسلامی استان آذربایجان غربی با دامنه سنی 41-18 سال)، 592 نفر به روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای از دانشگاه‌های‌ آزاد اسلامی ارومیه، خوی، ماکو، مهاباد و بوکان برحسب جنسیت، رشته و سال تحصیلی انتخاب شدند. داده‌ها به‌وسیله پرسشنامه استعداد اعتیاد، نسخه دانشجویان ( ASQ-SV ) گردآوری و به روش تحلیل واریانس یک طرفه و تحلیل مسیر تجزیه و تحلیل شدند. یافته‌ها : استعداد اعتیاد در دانشجویان پسر بیشتر از دختر، مجرد بیشتر از متأهل، سال‌های‌ تحصیلی بالاتر بیشتر از سال‌های پایین‌تر و مصرف‌کنندگان دایمی و گاه‌گدار سیگار بیشتر از غیرسیگاری‌ها و در گروه­های مختلف آموزشی یکسان بود. اشتغال مادر به‌طور غیرمستقیم با افزایش پیشرفت تحصیلی دانشجویان موجب کاهش استعداد اعتیاد آنان شده، اما به‌طور مستقیم در افزایش و کاهش وضعیت تحصیلی و استعداد اعتیاد تأثیری نداشت. تعداد دوستان در افزایش و کاهش پیشرفت تحصیلی تأثیری نداشت، اما به‌طور مستقیم و غیرمستقیم با افزایش وضعیت نامطلوب تحصیلی، افزایش استعداد اعتیاد را در پی داشت. نتیجه‌گیری : پیشرفت تحصیلی، وضعیت مطلوب تحصیلی، تعداد اندک دوستان، عدم مصرف سیگار و اشتغال مادر عوامل محفاظت‌کننده و مرد بودن، تجرد، افت تحصیلی، وضعیت نامطلوب تحصیلی، تعدد دوستان و مصرف دایمی یا گاه‌گدار سیگار از عوامل خطر برای استعداد اعتیاد محسوب می‌شود.