ارایه خدمات بهداشتی و درمانی در جهان، متأثر از پیشرفتهای دهه گذشته در فنآوری اطلاعات و ارتباطات تغییر و تحولاتی یافته است. یکی از مهمترین این پیشرفتها، کاربرد پزشکی از راه دور1 است، که به این صورت تعریف شده است: تبادل اطلاعات از راه دور با هدف تسهیل مراقبت بالینی (هرش2 و همکاران، 2006). این دانش در زمینههای گوناگون به کمک پزشکان و مدیران بهداشتی و درمانی آمده است. افزایش روزافزون واژههایی مانند پوستشناسی از راه دور3، آسیبشناسی از راه دور4 و قلبشناسی از راه دور5 نشانگر کاربرد فنآوری ارتباطات در زمینه پزشکی است. از موفقترین حوزههای تخصصی پزشکی که پزشکی از راه دور را تجربه کرده، روانپزشکی است، که روانپزشکی از راه دور6 نام گرفته است. روانپزشکی از راه دور بهصورت ارایه مراقبت روانشناختی و تبادل اطلاعات مراقبت روانی، با هدف فراهمآوردن خدمات روانپزشکی در مناطق دورافتاده تعریف شده است (نُرمن7، 2006؛ مکگینتی8، سعید9، سیمونز10 و یلدیریم11، 2006)، که مانند دیگر شاخههای پزشکی از راه دور به سه صورت انجام میشود (هرش و همکاران، 2006): ذخیره و ارسال12، زمان واقعی13 و دورگه14 (ترکیب دو روش پیشین). در روش نخست، انجام مشاوره بهصورت ناهمزمان انجام میشود؛ شرح حال بیمار به همراه سایر مدارک لازم، از جمله تستهای آزمایشگاهی و حتی تصاویر و کلیپهای کوتاه ویدیویی مصاحبه با بیمار، بهوسیله یکی از فنآوریهای ارتباطی برای پزشک متخصص ارسال میشود. سپس پزشک متخصص با بررسی اطلاعات، توصیههایی برای پزشک عمومی یا فرد ارجاعدهنده میفرستد. در روش دوم، مشاوره بهصورت زنده و همزمان و بهوسیله سامانه ویدیو- کنفرانس و با خط معمولی تلفن انجام میشود. در این روش جدا از جنبه مسافت، امکان صحبت پزشک و بیمار با یکدیگر وجود دارد و این امر معمولاً با حضور نفر سوم، که پزشک عمومی یا کارشناس آموزشدیده است، تسهیل میشود. در روش سوم که ترکیبی از دو روش پیشین است، پس از ارسال خلاصهای از شرح حال بیمار و سایر مدارک برای پزشک متخصص، در صورت نیاز، روش همزمان بهکار میرود (هرش و همکاران، 2006).
مزایای روانپزشکی از راه دور در ارایه خدمات روانپزشکی عبارت است از: 1- ارایه مشاوره برای مناطق دوردست، با هدف پیشگیری از سفرهای غیرضروری (دسوزا15، 2000)، 2- ارایه مشاوره در فوریتهای روانپزشکی (یلولیس16، بورک17، مارکس18، هیلتی19 و شور20، 2008؛ سوروانیمی21، اجانن22 و سانتاماکی23، 2005)، 3- کمک به بیماران درحال مراقبت در خانه که به دلایل گوناگون خروج آنها از خانه برای مراجعه به روانپزشک دشوار است، همچنین ارایه خدمت به افراد ساکن در سرای سالمندان (ایکلهیمر24، 2008)، 4- ارایه مشاوره روانپزشکی از راه دور برای کودکان (میرز25، والنتین26 و ملزر27، 2008 )، 5- ارایه مشاوره به افراد زندانی که معمولاً انتقال آنها از زندان به بیمارستان پرهزینه است (آنتوناسی1، بلوچ2، سعید، یلدیریم و تالی3، 2008)، 6- ارایه مشاوره در بلایا، برای پیشگیری از عوارض اختلال استرس پسآسیبی4 (فروه5 و همکاران 2007) و 7- آموزش کارکنان سامانه بهداشتی (زفتل6 و همکاران، 2008).
به نظر میرسد بهکارگیری روانپزشکی از راه دور در ایران، مشوقها و موانعی پیشرو دارد؛ برای نمونه تمایل بیشتر متخصصان برای زندگی در شهرهای بزرگ و از سوی دیگر گستردگی جغرافیایی، پراکندگی جمعیتی و وجود مناطق محروم در کشور، همچنین وجود زیرساختهای نسبتاً خوب مخابراتی در کشور، از مشوقهای بهکارگیری روانپزشکی از راه دور است. از سوی دیگر مباحث مربوط به چگونگی پرداخت هزینهها به پزشکان متخصص، مسایل مربوط به بیمه، مسایل فرهنگی و موضوع بسیار بااهمیت محرمانهماندن و امنیت اطلاعات، از موانع کاربرد این سامانه است (هایلی7، اُهینما8 و روین9، 2009). بنابراین بهنظر میرسد به بررسیهای گسترده آمادگیسنجی، نیازسنجی و امکانسنجی برای بهکارگیری فنآوریهای ارتباطی در ارایه خدمات روانپزشکی در کشور نیاز است. در سالهای پیشین پژوهشگران تلاش کردهاند با انجام بررسیهای مروری معمولی یا مرور ساختیافته، به پرسشهای گوناگون در زمینه روانپزشکی از راه دور پاسخ دهند (هیلر10، گنگور11 و بچلدر12، 2005)، ولی برخی از پرسشها همچنان باقی مانده است، که بهویژه برای کشورهای در حال توسعه، مانند ایران اهمیت دارد؛ برای نمونه هنوز روشن نیست آیا روانپزشکی از راه دور در کشورهای درحالتوسعه و بهویژه در کشورهای خاورمیانه چه وضعیتی خواهد داشت؟ از دیدگاه یک روانپزشک یا یک مدیر بهداشتی و درمانی در ایران، که امکان بهکارگیری فنآوری اطلاعات و ارتباطات برای ارایه مشاوره روانپزشکی از راه دور را بررسی میکند، پرسشهایی پیش میآید که پاسخ آنها در تصمیمگیری بسیار مؤثر است؛ تفاوت دقت تشخیصی و درمانی در دو روش از راه دور و رودررو13 چهقدر است؟ تأثیر مشاوره از راه دور بر هزینههای سامانه بهداشتی و بیماران چگونه است؟ وضعیت رضایتمندی بیماران و پزشکان چگونه است؟ و.... نگاهی به بررسیهای انجامشده در این زمینه نشان میدهد بیشتر پژوهشها در کشورهای توسعهیافته آمریکایی و اروپایی انجام شده است، که شرایط آنها از جنبههای گوناگون با شرایط کشورهای درحالتوسعه متفاوت و بنابراین تعمیم یافتهها غیرمنطقی است. بنابراین بررسی وضعیت کنونی روانپزشکی از راه دور در کشورهای خاورمیانه و ایران و ارایه راهکار و پیشنهاد برای بهکارگرفتن یا نگرفتن این حوزه بسیار مورد نیاز است.بازنشر اطلاعات | |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |