TY - JOUR JF - ijpcp JO - IJPCP VL - 18 IS - 3 PY - 2012 Y1 - 2012/11/01 TI - Letter to the Editor TT - برقراری ارتباط پستی الکترونیک میان روانپزشکان و مراجعان در ایران N2 - در ایران ارتباط میان روانپزشکان و روانشناسان با مراجعان هنوز به­صورت سنتی است؛ بیماران با تعیین وقت قبلی به مطب متخصصان مراجعه می­کنند و در صورت نیاز، مراجعه ادامه پیدا می­یابد. اگرچه این روش سال­های طولانی بر ارتباط بیماران و پزشکان حاکم بوده است، اما اشکالات و نقایص فراوانی دارد؛ برای مثال بسیاری از بیماران تنها برای پرسیدن یک سؤال ساده مرتبط با روند درمانی به مطب پزشک خود مراجعه می­کنند. به­ویژه با توجه به سیر مزمن بیماری­های روانپزشکی، بیشتر بیماران به درمان­های طولانی­مدت نیاز دارند و در بسیاری وقت­ها تنها برای تجدید داروها به پزشک مراجعه می­کنند. در سوی دیگر هم بیمارانی هستند که به دلیل وجود مشکلات در مراجعه به پزشک، پس از دریافت نخستین نسخه، آن را طولانی­مدت و بدون مشورت با پزشک تجدید و مصرف می­کنند. هر چه فاصله محل سکونت بیمار از مطب پزشک بیشتر باشد، چنین مشکلاتی بیشتر اتفاق می­افتد. در بسیاری از شهرستان­های کوچک­تر، حتی به دلایل فرهنگی، همراهان بیمار، از انتقال او به مطب یا کلینیک تخصصی اجتناب می­کنند.با در نظر گرفتن این موارد، روانپزشکی یکی از حوزه‌هایی است که می­تواند از تکنولوژی ارتباطات بیشترین بهره را بگیرد. در دهه اخیر با پیشرفت سریع در عرصه فناوری ارتباطات و اطلاعات، تحولات شگرفی در حوزه­های بهداشت و درمان بیشتر نقاط دنیا روی داده است. هر چند یکی از مهم­ترین کاربردهای فناوری ارتباطات و اطلاعات در حوزه روانپزشکی در کشور ما، روانپزشکی از راه دور1 است (1)، با توجه به زیرساخت­های مخابراتی کشور، شاید یکی از ساده­ترین و ارزان­ترین روش­های استفاده از فناوری ارتباطات، پست الکترونیک باشد.نشان داده شده است که پست الکترونیک می­تواند کیفیت مدیریت درمان را بالا ببرد (2). پست الکترونیک می­تواند نیاز به حضور فیزیکی بیماران در مطب را، به­ویژه در موارد پی‌گیری، کاهش دهد. بسیاری از سؤال­های ساده و روزمره بیماران از این راه قابل پرسش و پاسخ است. پزشکان نیز می‌توانند به­صورت مؤثرتری با بیماران در ارتباط باشند و حتی در موارد لازم، برای انجام آزمایش­ها یا مصرف منظم داروها، ایمیل2­های یادآوری برای بیماران ارسال کنند. پست الکترونیک می­تواند به­وسیله پست­های الکترونیکی رایج و عمومی، یا با کاربرد انواع اختصاصی که با امنیت بالاتر، برای این نوع ارتباطات تدوین شده­اند، انجام شود. نکته قابل توجه در این مورد، تمایل زیاد بیماران برای کاربرد پست الکترونیک برای ارتباط با روانپزشک است. حتی اگر روانپزشکان نخواهند به­وسیله پست الکترونیک با بیمار خود در ارتباط باشند، به احتمال زیاد اینترنت و پست الکترونیک ماهیت روابط میان بیمار و روانپزشک را در آینده تغییر خواهد داد (3). در یک بررسی مشخص شد 54 درصد بیماران، درصورتی­که بتوانند به­وسیله پست الکترونیک با پزشک جدید ارتباط برقرار کنند، پزشک پیشین خود را تغییر خواهند داد (3). با وجود اهمیت بالقوه کاربرد پست الکترونیک در بهبود کیفیت ارایه خدمات درمانی، به نظر می­رسد به دلایلی هنوز این ابزار به­صورت مؤثر وارد سامانه بهداشت و درمان کشور نشده است، که دلایل آن باید بررسی شود. در یک کنفرانس مهم روانپزشکی 36 درصد روانپزشکان از مراجعان خود ایمیل دریافت کرده بودند و 25 درصد نیز برای بیمار خود ایمیل ارسال کرده بودند. سه مسأله نگران‌کننده درباره ارتباط ایمیلی بیماران و روانپزشکان عبارت است از: 1- مشکلات مرتبط با ماهیت پست الکترونیک، برای مثال احتمال گم یا حذف شدن یک نامه از طرف بیمار؛ 2- مسایل مربوط به محرمانه­ماندن گفته­های بیماران، که ممکن است در این نوع ارتباطات به اشتباه فاش شود؛ 3- احتمال صدمه به ارتباط بیمار و روانپزشک، چون بعضی از بیماران باید با پزشک خود به­صورت حضوری صحبت کنند. از مزایای بالقوه این نوع ارتباط هم می­توان به این موارد اشاره کرد: 1- کاربرد در مسافرت­های طولانی یا هنگامی‌که روانپزشک به هر دلیل برای مدتی نمی­تواند در کلینیک حضور یابد. در این موارد ارتباط از طریق ایمیل می‌تواند تأثیری مثبت بر روند بهبود بیماری داشته باشد؛ 2- هنگامی­که بیمار به هر دلیل از ارتباط مستقیم و حضوری با روانپزشک احساس خجالت می­کند؛ 3- روانپزشک می­تواند چندین­بار شرح حال بیمار را مطالعه نماید تا برای کمک به او بهترین تصمیم را بگیرد؛ و 4- به ثبت بهتر موارد مرتبط با بیمار و به عبارت دیگر، مستندسازی کمک می­کند (4).یکی از مهم­ترین علل تمایل نداشتن روانپزشکان به استفاده از ایمیل، این است که ایمیل یک سند نوشته­شده همیشگی است که می­تواند در دادگاه بررسی شود. از سوی دیگر ممکن است تأخیری در پاسخ به ایمیل وجود داشته باشد که در موارد اورژانس و بحران مسأله­ساز است. مورد دیگر این است که روانپزشک برای ارزیابی بیمار، از تمام شواهد دیداری، شنوایی، معاینه فیزیکی1، ژست2، تن صدا3 و محتوای صحبت استفاده می­کند، که در ارتباط از طریق ایمیل ممکن نیست. هم­چنین در این ارتباط، بررسی عاطفه4، بی­قراری5 و کندی روانی- حرکتی6 امکان­پذیر نیست. نبود شواهد دیداری و شنوایی می­تواند به تشخیص اشتباه منجر شود، که البته به ماهیت و تاریخچه ارتباط روانپزشک با یک بیمار خاص بستگی دارد. در نهایت می­توان این­طور نتیجه­گیری کرد که گرچه در روانپزشکی به­دلیل اهمیت ارتباط غیرکلامی7 در ارتباط با بیمار، استفاده از ایمیل هرگز نمی­تواند به­طور کامل جایگزین ارتباط حضوری گردد، می­تواند مکملی برای بالابردن کیفیت ارایه خدمات باشد. گفتنی است در کشوری مانند پاکستان، که سطح اقتصادی و اجتماعی پایین است، استفاده از ایمیل برای ارتباط میان روانپزشکان و بیماران در حال افزایش است.  انجمن پزشکی آمریکا8 کاربرد پست الکترونیک را برای حوزه بهداشت روان نامناسب دانسته است و علت اصلی آن را حساس­بودن و اهمیت محرمانه­ماندن اطلاعات بیماران بیان کرده است. با این حال، این انجمن فرم­های استانداردی را برای گرفتن رضایت بیمار پیش از شروع ارتباط به­وسیله پست الکترونیک با روانپزشک تدوین کرده است. گفتنی است این امر، تنها امضای یک رضایت­نامه میان روانپزشک و بیمار نیست و در مورد نکات بسیاری بحث می­شود. بیمار بایستی آموزش ببیند که در مواقع اورژانس به روانپزشک خود تلفن بزند، یا حضوری او را ملاقات کند. هم­چنین بیمار باید به اندازه کافی در مورد مسایل و خطرات این نوع ارتباط، از نظر محرمانه‌ماندن اطلاعات آگاه گردد. رکوپر این نکته قانونی را نیز یادآور می­شود که برای مثال اگر بیمار بر اثر توصیه درمانی روانپزشک در ایمیل، دچار مشکل شود، چه کسی مقصر است (3).برای کاربرد پست الکترونیک در ارتباط درمانی باید به این نکات توجه کرد (5 و 6): 1- بهتر است نخستین ارتباط میان بیمار و روانپزشک حضوری باشد و پست الکترونیک برای موارد پی­گیری به­کار رود؛ 2- پیش از شروع ارتباط به‌وسیله پست الکترونیک، توافق­نامه امضا شود؛ 3- سعی شود ایمیل­های اورژانس، هرچه سریع­تر پاسخ داده شود؛ 4- بیمار از مسایل مربوط به محرمانه­ماندن اطلاعات آگاه شود؛ 5- بیمار بایستی حتی در تعطیلات کسی را داشته باشد تا به مشکلات او پاسخ دهد؛ 6- روانپزشک باید نسخه کپی از ایمیل­ها را، چه به­صورت دیجیتال و چه به­صورت پرینت­شده نگه دارد؛ 7- بیمار آموزش ببیند تا مشکل خود را به درستی دسته­بندی کند و هنگام ارسال ایمیل، در قسمت موضوع ایمیل تایپ نماید. این امر به پزشک کمک می­کند پیام­های رسیده را اولویت­بندی کند؛ 8- پاسخ خودکار هر دو طرف فعال باشد، که بتوانند از دریافت پیام مطمئن شوند؛ 9- در صورت ارسال یک ایمیل برای چند نفر، ایمیل­ها از دید دیگران مخفی بماند، به عبارت دیگر از کپی کور1 استفاده شود؛ 10- لحن ایمیل عصبانی، تمسخرآمیز یا انتقادی نباشد؛ 11- ایمیل دارای امضا و مشخصات پزشک باشد؛ 12- در صورت بیش از اندازه طولانی­شدن متن ایمیل، به بیمار یادآوری شود که در آینده حضوری یا تلفنی موضوع مورد بحث قرار گیرد؛ 13- از ایمیل برای یادآوری دستوالعمل­ها به بیمار استفاده شود؛ 14- رابطه ایمیلی با بیمارانی که دستورالعمل­های موجود در این نوع ارتباط را رعایت نمی‌کنند، پایان می­پذیرد؛ 15- نکات مهم امنیتی، مانند انتخاب یک کلمه رمز مطمئن رعایت شود؛ 16- اطمینان از ایمنی شبکه­های بی­سیم مهم است؛ 17- به­هیچ­وجه آدرس پست الکترونیک بیماران برای مقاصد تجاری در اختیار دیگران قرار نگیرد؛ 18- می­توان از رمزنگاری2 برای مبادله پیام استفاده کرد. این کار به­سادگی و با آموزش استفاده از نرم­افزارهای ویژه قابل انجام است؛ 19- می‌توان از پایگاه­های اینترنتی ویژه با میزان امنیت بالا به‌جای خدمات پست الکترونیک عادی استفاده نمود؛ 20- طراحی و پیاده­سازی سامانه­های اولویت­بندی خودکار، با توجه به محدودیت وقت روانپزشکان، بسیار بااهمیت است. 21- باید پرداخت مالی، برای زمانی که روانپزشک به ایمیل پاسخ می­دهد، در نظر گرفته شود.در ایران به احتمال زیاد، درصد بالایی از بیماران کار با رایانه و پست الکترونیک را یاد نگرفته­اند، اگرچه در بیشتر خانه­ها افرادی هستند که بتوانند در این موارد به بیماران کمک کنند. تعیین درصد بیمارانی که خود یا یکی از اطرافیانشان به پست الکترونیکی دسترسی دارند، می­تواند یک موضوع پژوهشی باشد.  در کل، موانع پیش­روی برقراری ارتباط از طریق ایمیل میان روانپزشکان و بیماران در ایران بسیار است؛ آشنایی‌نداشتن بیماران با فناوری برقراری این ارتباط، حجم بالای کاری روانپزشکان، تعریف­نشدن قوانین برای بازپرداخت هزینه­های مشاوره و الویت­بندی­نشدن ایمیل­ها از آن جمله است، که در حال حاضر این ایده را بسیار دور و بلندپروازانه می­نمایاند. به نظر می­رسد کار پژوهشی زیادی برای نیازسنجی و آمادگی‌سنجی چنین ایده­ای نیاز است؛ به‌ویژه با توجه به این‌که حرکت به­سوی ارتباطات دیجیتال در آینده امری غیرقابل‌اجتناب است و باید تدابیری برای آن اندیشید. SP - 245 EP - 247 AU - Mazhari, Shahrzad AD - UR - http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-1891-fa.html ER -